हिस्सार ( चंदीगड ) - हरियाणाच्या हिस्सार जिल्ह्यात हडप्पा संस्कृतीचे सर्वात मोठे ठिकाण असलेल्या राखीगढीमध्ये उत्खननाचे ( Rakhigarhi In Hisar ) काम सुरू आहे. भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण विभागाच्या देखरेखीखाली चौथ्यांदा दिल्लीतील ढिगाऱ्यांचे उत्खनन ( (HARAPPAN CIVILIZATION) ) करण्यात येत आहे. उत्खननादरम्यान, तीन क्रमांकाच्या टेकडीवर हडप्पा नगर नियोजनाची मोठी जागा सापडली आहे. यावरून हे सिद्ध झाले आहे की, पाच ते सात हजार वर्षांपूर्वीही शहरे अशा तंत्रज्ञानाने बांधली गेली होती.
भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण विभागाचे सहसंचालक ( Joint Director General ) संजय मंजुळ यांनी सांगितले की, हिसारमधील राखीगढी येथे उत्खनन ( rakhigarhi harappan site ) (सुरू आहे. आतापर्यंत 3 वेळा खोदकाम करण्यात आले होते. आता 1, 3 आणि 7 क्रमांकावर खोदकाम सुरू आहे. तीन क्रमांकाच्या ढिगाऱ्यावर प्रथमच उत्खनन करण्यात येत आहे. यावेळच्या उत्खननादरम्यान साईट क्रमांक एकवर अडीच मीटर रुंद गल्ली निघाली आहे. त्यावरून हडप्पाच्या लोकांची जीवनशैली (HARAPPAN CIVILIZATION Town Planning) दिसून येते. या रस्त्यावर दोन्ही बाजूला कच्च्या विटांची भिंत आहे.
दागिन्यांसह प्राण्यांचे अवशेष- भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण विभागाचे सहसंचालक ( Archaeological Survey of India Delhi) संजय मंजुळ म्हणाले की राखीगढी हडप्पा साइट, हे सर्व काटकोनात बनवलेले आहे. हे हडप्पा संस्कृतीचे नगर नियोजन ( HARAPPAN CIVILIZATION TOWN PLANNING ) दर्शवते. भिंतीच्या दोन्ही बाजूला अनेक स्तरांवर घरे बांधण्यात आली आहेत. या घरांमध्ये बरणी, भांडी, स्टोव्ह आहेत. उत्खननादरम्यान येथे मातीची भांडी, लहान तांब्याचे काच, तांब्याचे दागिने, बांगड्या, टेरा कोटा बांगड्या, कापण्यासाठी वापरले जाणारे ब्लेड, सोन्याचे दागिने आणि इतर महत्त्वाच्या वस्तू सापडल्या आहेत. यासोबतच प्राण्यांचे अवशेषही सापडले आहे. त्यात प्रामुख्याने बैल, कुत्रे आणि हत्ती यांचा समावेश आहे.
38 सांगाडे आढळले- सात क्रमांकाच्या ढिगाऱ्याच्या उत्खननात पुरुषाचा सांगाडाही बाहेर आल्याचे डॉ.संजय मंजुळ यांनी सांगितले. उत्खननादरम्यान सापडलेल्या सांगाड्याच्या डोक्याच्या मागे हडप्पा काळातील अनेक भांडी सापडली आहेत, त्यात भांडी, वाट्या, झाकण, मोठी भांडी, ताट, बरणी, स्टँडवर ठेवायची भांडी आढळली आहे. उत्खननात आतापर्यंत तीन ठिकाणी एकूण 38 सांगाडे बाहेर आले आहेत. सध्या सात क्रमांकाच्या जागेवर 2 महिलांचे सांगाडे सापडले आहेत. त्यांच्या हातात बांगड्या आहे. तिथे काच, मणीही सापडले आहे.
पाण्याचा निचरा करण्याकरिता नाले- येथील लोक दूरवर व्यापार करायचे. डीएनएसाठी सांगाड्याचे विश्लेषण करण्यात आले आहे. यावरून ते मूळचे भारतीय असल्याचे सिद्ध झाले. यापूर्वी, साइट क्रमांक 3 येथे उत्खननादरम्यान, जळालेल्या विटांची रुंद भिंत सापडली होती. भिंतीसोबतच तळाशी पक्की नालीही सापडली आहे. असा नाला पहिल्यांदाच सापडला आहे. खोबणीचा आकार अगदी सरळ आहे. आजच्या काळात ज्या पद्धतीने पाण्याचा निचरा करण्यासाठी नाले बनवले जात आहेत, तीच पद्धत अवलंबली जात होती.
विदेशातही करायचे व्यापार- पुरातत्व सर्वेक्षण सहसंचालक संजय मंजुळ म्हणाले की, ढिगाऱ्या क्रमांक एकवर काही शिक्केही सापडले आहेत. या सीलमध्ये सिंह आणि माशांच्या प्रतिमा आहेत. त्या लोकांनी त्यांचा व्यवसाय करण्यासाठी वापर केला. यावरून त्या देशातही विदेशात व्यापार मोठ्या प्रमाणावर होत असे. या ढिगाऱ्यांचे पहिल्या तीन वेळा खोदकाम करण्यात आले आहे. आता चौथ्यांदा भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण, दिल्ली यांच्याकडून उत्खननाचे काम सुरू आहे. प्रथमच एकाच वेळी तीन ढिगाऱ्यांचे उत्खनन करण्यात आले आहे.
कचऱ्याच्या विल्हेवाटीसाठीही नियोजन- दोन महिन्यांच्या अभ्यासानंतर खोदकाम करताना जी घरे बाहेर आली आहेत, ती अत्यंत नियोजनानुसार बांधण्यात आल्याचा निष्कर्ष अधिकाऱ्यांनी काढला आहे. आपण शहरांच्या सेक्टरमध्ये पाहतो. त्यावेळीही लोकांनी असेच नियोजन करून ही घरे बांधली होती. सर्व घरे सारखीच असून सोबतच पाण्याचा निचरा होण्यासाठी नालेही करण्यात आले आहेत. सापडलेल्या सर्व गल्ल्या सरळ आहेत. त्याचबरोबर रस्त्याच्या दुतर्फाही मोठमोठे खड्डे पडले आहेत. त्यांचा वापर कचरा फेकण्यासाठी केला जात असे. जेणेकरून स्वच्छता चांगली ठेवता येईल.
हडप्पा संस्कृतीची प्रगती- भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण दिल्लीचे सहमहासंचालक डॉ.संजय मंजुळ म्हणाले की, हडप्पा संस्कृतीने जीवनात किती प्रगती केली हे दिसून येते. सुरवातीला कच्च्या विटांची घरे सापडली आहेत. पक्क्या विटांची सुरुवातीची हडप्पा भिंतही सापडली आहे. त्यांचे नगर नियोजन अप्रतिम आहे. त्यावेळीही अभियंते असतील याचा पुरावा नाही, पण हे शहर न नियोजन करूनच बांधण्यात आल्याचे सिद्ध होते. डॉ.संजय मंजुळ म्हणाले की, यावेळी उत्खननात अतिशय महत्त्वाच्या गोष्टी सापडल्या आहेत. त्यावर अभ्यास सुरू आहे. सात क्रमांकाच्या ढिगाऱ्यावरून दोन सांगाड्यांचे डीएनए नमुने घेण्यात आले आहेत. डीएनए नमुन्याचा अहवाल आल्यानंतर अनेक खुलासे होणार आहेत.
हेही वाचा-Navneet Rana in Delhi : मुंबईतील घर पाडले तरी लढा सुरुच ठेवणार - नवनीत राणा
हेही वाचा-Mother Bear Video : भर उन्हात पिलांना पाठीवर घेऊन 'ती' निघाली पाण्याच्या शोधात
