അജ്‌മീർ: ബ്രിട്ടീഷ് ഇന്ത്യയിലെ രാജസ്ഥാനിലെ ഏറ്റവും പ്രധാനപ്പെട്ട കേന്ദ്രഭരണ പ്രദേശമായിരുന്നു അജ്‌മീർ. അതിനാൽ തന്നെ അജ്മീറിൽ നടക്കുന്ന കാര്യങ്ങൾ ബ്രിട്ടീഷുകാരുടെ ചെവികളിലെത്തുക വളരെ എളുപ്പമായിരുന്നു. നഗരത്തിന്റെ ഹൃദയഭാഗത്ത് സ്ഥിതി ചെയ്യുന്ന ഗോൾ ചക്കർ രാജ്യത്തെ അടിമത്തത്തിന്‍റെ ചങ്ങലകളിൽ നിന്ന് മോചിപ്പിക്കാൻ രക്തവും വിയർപ്പും ഒഴുക്കിയ വിപ്ലവകാരികളുടെ സാഹസിക കഥകൾക്ക് സാക്ഷ്യം വഹിച്ചു. മഹാനായ വിപ്ലവകാരിയായ അർജുൻ ലാൽ സേഥിക്കൊപ്പം മറ്റ് നിരവധി പ്രാദേശിക നേതാക്കളും അജ്‌മീറിലെ സ്വാതന്ത്ര്യ സമരത്തിന്‍റെ നേതൃത്വം ഏറ്റെടുത്തിരുന്നു.
ഹിന്ദുക്കളുടെയും മുസ്‌ലിങ്ങളുടെയും ഏറ്റവും പ്രധാനപ്പെട്ട രണ്ട് ആരാധനാലയങ്ങളായ പുഷ്‌കറിലെ ബ്രഹ്മ ക്ഷേത്രവും ഖ്വാജ മൊയ്നുദ്ദീൻ ചിഷ്‌തിയുടെ ദർഗയും അജ്‌മീറിലാണ്. അതിനാൽ വിപ്ലവകാരികൾ ഭക്തരുടെ വേഷത്തിൽ അജ്‌മീറിലെത്തി അവരുടെ ഉദ്ദേശങ്ങൾ നിറവേറ്റുകയായിരുന്നു പതിവ്. നേതാജി സുഭാഷ് ചന്ദ്രബോസ്, ചന്ദ്രശേഖർ ആസാദ്, ഭഗത് സിങ് തുടങ്ങി നിരവധി നേതാക്കള്‍ അജ്മീറിൽ വരാറുണ്ടായിരുന്നു. ആസാദ് അജ്‌മീറിലെ ഒരു കുന്നിൻ മുകളിലുള്ള കുടിലിലും ഭഗത് സിങ് ബീവാർ മേഖലയിലുമാണ് താമസിച്ചിരുന്നത്.
രാജസ്ഥാനിലെ സായുധ വിപ്ലവത്തിന് നേതൃത്വം നൽകിയ അർജുൻ ലാൽ സേഥിക്ക് വിപ്ലവാവേശം നൽകുന്നതിനും അജ്‌മീർ കാരണമായി. 1905ലെ ബംഗാൾ വിഭജനത്തിനെതിരായ കലാപത്തിൽ സേഥി നിർണായക പങ്ക് വഹിച്ചു.
1907ൽ ജെയിൻ എജ്യുക്കേഷൻ സൊസൈറ്റിയുടെ നേതൃത്വത്തിൽ അജ്മീറിൽ ഒരു സ്കൂൾ സ്ഥാപിച്ചു. 1908ൽ സ്കൂൾ ജൈന വർദ്ധമൻ പാഠശാല എന്ന പേരിൽ ജയ്‌പൂരിലേക്ക് മാറ്റി സ്ഥാപിച്ചു. യുവാക്കളിൽ വിപ്ലവാവേശം നിറയ്ക്കുക എന്നതായിരുന്നു സ്‌കൂളിന്‍റെ ലക്ഷ്യം.
1912 ഡിസംബർ 12ന് ഡൽഹിയിൽ ഗവർണർ ജനറൽ ലോർഡ് ഹാർഡിങ്ങിന്‍റെ ഘോഷയാത്രയ്ക്ക് നേരെ ബോംബെറിഞ്ഞ വിപ്ലവകാരികളായ സോരാവർ സിങ് ബർഹത്തും പ്രതാപ് സിങ്ങും ഈ സ്കൂളിൽ നിന്നും പരിശീലനം നേടിയവരാണ്. സേഥിയായിരുന്നു ബോംബ് ആക്രമണത്തിന്‍റെ ആസൂത്രണത്തിന് പിന്നിൽ.
അജ്‌മീറിലെ കുന്നിൻ മുകളിൽ ഒരു രഹസ്യ പാത ഉണ്ടായിരുന്നു. ഈ രഹസ്യപാതയുടെ മധ്യത്തിലുള്ള സ്ഥലത്തായിരുന്നു വിപ്ലവകാരികൾ ബോംബുകൾ തയാറാക്കുകയും കയറ്റുമതി ചെയ്യുകയും ചെയ്‌തിരുന്നത്.
യുവ വിപ്ലവകാരികളെ യുദ്ധങ്ങളിൽ സജ്ജമാകാൻ സേഥി പരിശീലിപ്പിച്ചിരുന്നു. 1913 മാർച്ച് 20ന് ഒരു മഹന്തിന്റെ കൊലപാതകവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട് സേഥിയെ ജയിലിലടച്ചു. 1914 ആഗസ്റ്റ് 5ന് അദ്ദേഹത്തെ 5 വർഷത്തെ തടവിന് വിധിച്ചു. 1920ൽ ജയിൽ മോചിതനായ ശേഷം സേഥി അജ്മീറിൽ സ്ഥിര താമസമാക്കി.
1922-23 വർഷത്തിൽ അജ്‌മീർ-മേർവാര പ്രവിശ്യ കോൺഗ്രസിന്‍റെ ഭരണം അർജുൻ ലാൽ സേഥി ഏറ്റെടുത്തു. ഈ സമയത്ത് അർജുൻ ലാൽ സേഥിയെയെ കാണാൻ മഹാത്മാഗാന്ധി നേരിട്ട് അജ്മീറിൽ എത്തിയിരുന്നതായി പറയപ്പെടുന്നു. എന്നാൽ നിർഭാഗ്യമെന്ന് പറയട്ടെ, സേഥിയുടെ അവസാന നാളുകൾ മറവി രോഗത്തിന്‍റെ പിടിയിൽപ്പെട്ട് ചുറ്റുപാടും നടക്കുന്നതിനെ കുറിച്ച് അറിവില്ലാതെ അവസാനിച്ചു. 1941 ഡിസംബർ 3ന് അദ്ദേഹം അന്തരിച്ചു.
അർജുൻ ലാൽ സേഥിയെപ്പോലെ ഒരു വിപ്ലവകാരിയുടെ ഒരു പ്രതിമ പോലും അജ്മീറിൽ ഇല്ല എന്നത് വളരെ ഖേദകരമാണ്. നഗരത്തിന്റെ പ്രാന്തപ്രദേശത്ത് ഒരു കോളനിക്ക് അദ്ദേഹത്തിന്‍റെ പേര് നൽകിയിട്ടുണ്ടെങ്കിലും അത് അജ്‌മീർ നഗരത്തിലെ ഒരു കോളനി ബോർഡിൽ മാത്രം ഒതുങ്ങിപ്പോകുകയാണ്.
