ETV Bharat / science-and-technology

ಭಾರತದಲ್ಲಿ 30 ಲಕ್ಷ ಜನರಿಗೆ ಹಿಮನದಿಗಳ ಪ್ರವಾಹದ ಅಪಾಯ.. ಏನಿದು ನಿರ್ಗಲ್ಲು ಸಂಕಷ್ಟ?

author img

By

Published : Feb 8, 2023, 6:09 PM IST

ಭಾರತದ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯ ಪೈಕಿ ಸುಮಾರು 30 ಲಕ್ಷ ಜನರು ಗ್ಲೇಶಿಯಲ್ ಸರೋವರಗಳಿಂದ ಉಂಟಾಗುವ ಪ್ರವಾಹದ ಅಪಾಯ ಎದುರಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಸಂಶೋಧನೆ ಹೇಳಿದೆ.

ಭಾರತದಲ್ಲಿ 30 ಲಕ್ಷ ಜನರಿಗೆ ಗ್ಲೇಶಿಯಲ್ ಸರೋವರ ಪ್ರವಾಹದ ಅಪಾಯ
ಭಾರತದಲ್ಲಿ 30 ಲಕ್ಷ ಜನರಿಗೆ ಗ್ಲೇಶಿಯಲ್ ಸರೋವರ ಪ್ರವಾಹದ ಅಪಾಯ

ನವದೆಹಲಿ: ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಮೂರು ಮಿಲಿಯನ್ ಜನರು ಹಿಮನದಿ ಸರೋವರಗಳಿಂದ ಉಂಟಾಗುವ ಪ್ರವಾಹದ ಅಪಾಯದಲ್ಲಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಸಂಖ್ಯೆ ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲೇ ಅತ್ಯಧಿಕ ಎಂದು ಹೊಸ ಸಂಶೋಧನೆಯೊಂದು ಹೇಳಿದೆ. ಯುನೈಟೆಡ್​ ಕಿಂಗಡಮ್​ನ ನ್ಯೂಕ್ಯಾಸಲ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾನಿಲಯದ ವಿಜ್ಞಾನಿಗಳ ನೇತೃತ್ವದ ಅಂತಾರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ತಂಡವು ನಡೆಸಿದ ಈ ಅಧ್ಯಯನವು ಗ್ಲೇಶಿಯಲ್ ಲೇಕ್ ಔಟ್‌ಬರ್ಸ್ಟ್ ಫ್ಲಡ್‌ಗಳ (GLOF) ಹೆಚ್ಚಿನ ಅಪಾಯದಲ್ಲಿರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳ ಬಗೆಗಿನ ಮೊದಲ ಜಾಗತಿಕ ಮೌಲ್ಯಮಾಪನವಾಗಿದೆ.

ಮಂಗಳವಾರ ನೇಚರ್ ಕಮ್ಯುನಿಕೇಷನ್ಸ್ ಜರ್ನಲ್‌ನಲ್ಲಿ ಈ ವರದಿ ಪ್ರಕಟವಾಗಿದೆ. ನಿರ್ಗಲ್ಲು ಸರೋವರಗಳಿಂದ ಉಂಟಾಗುವ ಪ್ರವಾಹದಿಂದ ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತ 15 ಮಿಲಿಯನ್ ಜನರು ಅಪಾಯದಲ್ಲಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಈ ಸಂಶೋಧನೆ ಅಂದಾಜಿಸಿದೆ.

ಇಂಥ ಪ್ರವಾಹಗಳು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಉಂಟಾಗುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಅವನ್ನು ತಗ್ಗಿಸುವಿಕೆಯ ಆದ್ಯತೆಯನ್ನು ಗುರುತಿಸಿದ ಸಂಶೋಧಕರು, ಜಾಗತಿಕವಾಗಿ ಇಂಥ ಪ್ರವಾಹದಿಂದ ಹೆಚ್ಚು ಅಪಾಯಕ್ಕೀಡಾಗಬಹುದಾದ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯ ಅರ್ಧಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಜನರು ಭಾರತ, ಪಾಕಿಸ್ತಾನ, ಪೆರು ಮತ್ತು ಚೀನಾ ಈ ನಾಲ್ಕು ದೇಶಗಳಲ್ಲೇ ಇದ್ದಾರೆ. ಭಾರತ ಮತ್ತು ಪಾಕಿಸ್ತಾನವು ಅತಿ ಹೆಚ್ಚು ಇಂಥ ಅಪಾಯದ ವಲಯದಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುವ ಜನರನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. ಈ ಸಂಖ್ಯೆ ಕ್ರಮವಾಗಿ ಸುಮಾರು ಮೂರು ಮಿಲಿಯನ್ ಮತ್ತು ಎರಡು ಮಿಲಿಯನ್ ಆಗಿದೆ. ಇದು ಜಾಗತಿಕ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯ ಒಟ್ಟು ಮೂರನೇ ಒಂದು ಭಾಗದಷ್ಟು.

ನಿರ್ಗಲ್ಲು ಪ್ರವಾಹ ಉಂಟಾಗುವುದು ಹೇಗೆ?: ಭೂಮಿಯ ಹವಾಮಾನವು ಹೆಚ್ಚು ಬಿಸಿಯಾಗುತ್ತಿರುವ ಕಾರಣದಿಂದ ಹಿಮನದಿಗಳು ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟುತ್ತವೆ ಮತ್ತು ಹಿಮನದಿಯ ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕರಗಿದ ನೀರು ಸಂಗ್ರಹಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಇದರಿಂದ ಸರೋವರಗಳು ಉಂಟಾಗುತ್ತವೆ. ಈ ಸರೋವರಗಳು ಇದ್ದಕ್ಕಿದ್ದಂತೆ ಒಡೆದು ವೇಗವಾಗಿ ಹರಿಯುವ ಪ್ರವಾಹವನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡಬಹುದು. ಅದು ಮೂಲ ಜಾಗದಿಂದ ಹೆಚ್ಚಿನ ದೂರದಲ್ಲಿ ಹರಡಬಹುದು. ಇದು ಕೆಲವು ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ 120 ಕಿಲೋಮೀಟರ್‌ಗಳಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿರಬಹುದು. ಪ್ರವಾಹಗಳು ಹೆಚ್ಚು ವಿನಾಶಕಾರಿಯಾಗಬಹುದು ಮತ್ತು ಆಸ್ತಿ, ಮೂಲಸೌಕರ್ಯ ಮತ್ತು ಕೃಷಿ ಭೂಮಿಯನ್ನು ಹಾನಿಗೊಳಿಸಬಹುದು ಮತ್ತು ಗಮನಾರ್ಹವಾದ ಜೀವಹಾನಿಗೆ ಕಾರಣವಾಗಬಹುದು.

ಫೆಬ್ರವರಿ 2021 ರಲ್ಲಿ ಉತ್ತರಾಖಂಡದ ಚಮೋಲಿ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ ಗ್ಲೇಶಿಯಲ್ ಲೇಕ್ ಔಟ್‌ಬರ್ಸ್ಟ್ ಫ್ಲಡ್‌ಗಳ ಘಟನೆಯಿಂದ ಉಂಟಾದ ಹಠಾತ್ ಪ್ರವಾಹವು ಸುಮಾರು 80 ಜನರನ್ನು ಬಲಿತೆಗೆದುಕೊಂಡಿತ್ತು. ಈ ಪ್ರವಾಹದಲ್ಲಿ ಅನೇಕರು ಕಾಣೆಯಾದರು. ಹವಾಮಾನ ಬದಲಾವಣೆಯ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ 1990 ರಿಂದ ಗ್ಲೇಶಿಯಲ್ ಸರೋವರಗಳ ಸಂಖ್ಯೆಯು ವೇಗವಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತಿದೆ. ಅದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಈ ಜಲಾನಯನ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುವ ಜನರ ಸಂಖ್ಯೆಯೂ ಗಮನಾರ್ಹವಾಗಿ ಹೆಚ್ಚಾಗಿದೆ.

ಗ್ಲೇಶಿಯಲ್ ಸರೋವರದ 50 ಕಿಮೀ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯಲ್ಲಿ 15 ಮಿಲಿಯನ್ ಜನರು ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ ಮತ್ತು ಕಿರ್ಗಿಸ್ತಾನ್‌ನಿಂದ ಚೀನಾದವರೆಗೆ ಟಿಬೆಟಿಯನ್ ಪ್ರಸ್ಥಭೂಮಿಯನ್ನು ಆವರಿಸಿರುವ ಹೈ ಮೌಂಟೇನ್ ಏಷ್ಯಾ ಅತ್ಯಧಿಕ ಗ್ಲೇಶಿಯಲ್ ಲೇಕ್ ಔಟ್‌ಬರ್ಸ್ಟ್ ಫ್ಲಡ್‌ ಅಪಾಯವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ 9.3 ಮಿಲಿಯನ್ ಜನರು ಅಪಾಯದಲ್ಲಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಸಂಶೋಧನೆಗಳು ಹೇಳಿವೆ.

ದಕ್ಷಿಣ ಅಮೆರಿಕದ ಪಶ್ಚಿಮ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಹಾದು ಹೋಗುವ ಆಂಡಿಸ್‌ನಲ್ಲಿರುವ ಗ್ಲೇಶಿಯಲ್ ಸರೋವರಗಳಿಂದ ಉಂಟಾಗುವ ಅಪಾಯದ ಬಗ್ಗೆ ಸಂಶೋಧನೆಯ ತುಲನಾತ್ಮಕ ಕೊರತೆಯನ್ನು ಸಂಶೋಧಕರು ಎತ್ತಿ ತೋರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಇದು ವಿಶ್ವದ ಅತಿ ಉದ್ದದ ಪರ್ವತ ಶ್ರೇಣಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಗ್ಲೇಶಿಯಲ್ ಸರೋವರಗಳ ಸಾಮೀಪ್ಯದಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುವ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಜನರು ಗ್ಲೇಶಿಯಲ್ ಲೇಕ್ ಔಟ್‌ಬರ್ಸ್ಟ್ ಫ್ಲಡ್‌ನ ಪ್ರಭಾವವನ್ನು ನಿಭಾಯಿಸುವ ಅವರ ಕಡಿಮೆ ಸಾಮರ್ಥ್ಯದ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ ಈ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಳೀಯ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಸಂಭಾವ್ಯ ಗ್ಲೇಶಿಯಲ್ ಲೇಕ್ ಔಟ್‌ಬರ್ಸ್ಟ್ ಫ್ಲಡ್‌ ಅಪಾಯವನ್ನು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಂಶೋಧನೆಯು ತುರ್ತಾಗಿ ಅಗತ್ಯವಿದೆ ಎಂದು ಅವರು ಹೇಳಿದ್ದಾರೆ.

ಇದನ್ನು ಓದಿ:ಗುರು ಗ್ರಹದ ಸುತ್ತ 12 ಹೊಸ ಚಂದ್ರ ಪತ್ತೆ; 92ಕ್ಕೇರಿದ ಸಂಖ್ಯೆ

ನವದೆಹಲಿ: ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಮೂರು ಮಿಲಿಯನ್ ಜನರು ಹಿಮನದಿ ಸರೋವರಗಳಿಂದ ಉಂಟಾಗುವ ಪ್ರವಾಹದ ಅಪಾಯದಲ್ಲಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಸಂಖ್ಯೆ ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲೇ ಅತ್ಯಧಿಕ ಎಂದು ಹೊಸ ಸಂಶೋಧನೆಯೊಂದು ಹೇಳಿದೆ. ಯುನೈಟೆಡ್​ ಕಿಂಗಡಮ್​ನ ನ್ಯೂಕ್ಯಾಸಲ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾನಿಲಯದ ವಿಜ್ಞಾನಿಗಳ ನೇತೃತ್ವದ ಅಂತಾರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ತಂಡವು ನಡೆಸಿದ ಈ ಅಧ್ಯಯನವು ಗ್ಲೇಶಿಯಲ್ ಲೇಕ್ ಔಟ್‌ಬರ್ಸ್ಟ್ ಫ್ಲಡ್‌ಗಳ (GLOF) ಹೆಚ್ಚಿನ ಅಪಾಯದಲ್ಲಿರುವ ಪ್ರದೇಶಗಳ ಬಗೆಗಿನ ಮೊದಲ ಜಾಗತಿಕ ಮೌಲ್ಯಮಾಪನವಾಗಿದೆ.

ಮಂಗಳವಾರ ನೇಚರ್ ಕಮ್ಯುನಿಕೇಷನ್ಸ್ ಜರ್ನಲ್‌ನಲ್ಲಿ ಈ ವರದಿ ಪ್ರಕಟವಾಗಿದೆ. ನಿರ್ಗಲ್ಲು ಸರೋವರಗಳಿಂದ ಉಂಟಾಗುವ ಪ್ರವಾಹದಿಂದ ಪ್ರಪಂಚದಾದ್ಯಂತ 15 ಮಿಲಿಯನ್ ಜನರು ಅಪಾಯದಲ್ಲಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಈ ಸಂಶೋಧನೆ ಅಂದಾಜಿಸಿದೆ.

ಇಂಥ ಪ್ರವಾಹಗಳು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಉಂಟಾಗುವ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಅವನ್ನು ತಗ್ಗಿಸುವಿಕೆಯ ಆದ್ಯತೆಯನ್ನು ಗುರುತಿಸಿದ ಸಂಶೋಧಕರು, ಜಾಗತಿಕವಾಗಿ ಇಂಥ ಪ್ರವಾಹದಿಂದ ಹೆಚ್ಚು ಅಪಾಯಕ್ಕೀಡಾಗಬಹುದಾದ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯ ಅರ್ಧಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಜನರು ಭಾರತ, ಪಾಕಿಸ್ತಾನ, ಪೆರು ಮತ್ತು ಚೀನಾ ಈ ನಾಲ್ಕು ದೇಶಗಳಲ್ಲೇ ಇದ್ದಾರೆ. ಭಾರತ ಮತ್ತು ಪಾಕಿಸ್ತಾನವು ಅತಿ ಹೆಚ್ಚು ಇಂಥ ಅಪಾಯದ ವಲಯದಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುವ ಜನರನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ. ಈ ಸಂಖ್ಯೆ ಕ್ರಮವಾಗಿ ಸುಮಾರು ಮೂರು ಮಿಲಿಯನ್ ಮತ್ತು ಎರಡು ಮಿಲಿಯನ್ ಆಗಿದೆ. ಇದು ಜಾಗತಿಕ ಜನಸಂಖ್ಯೆಯ ಒಟ್ಟು ಮೂರನೇ ಒಂದು ಭಾಗದಷ್ಟು.

ನಿರ್ಗಲ್ಲು ಪ್ರವಾಹ ಉಂಟಾಗುವುದು ಹೇಗೆ?: ಭೂಮಿಯ ಹವಾಮಾನವು ಹೆಚ್ಚು ಬಿಸಿಯಾಗುತ್ತಿರುವ ಕಾರಣದಿಂದ ಹಿಮನದಿಗಳು ಹಿಮ್ಮೆಟ್ಟುತ್ತವೆ ಮತ್ತು ಹಿಮನದಿಯ ಮುಂಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕರಗಿದ ನೀರು ಸಂಗ್ರಹಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಇದರಿಂದ ಸರೋವರಗಳು ಉಂಟಾಗುತ್ತವೆ. ಈ ಸರೋವರಗಳು ಇದ್ದಕ್ಕಿದ್ದಂತೆ ಒಡೆದು ವೇಗವಾಗಿ ಹರಿಯುವ ಪ್ರವಾಹವನ್ನು ಉಂಟುಮಾಡಬಹುದು. ಅದು ಮೂಲ ಜಾಗದಿಂದ ಹೆಚ್ಚಿನ ದೂರದಲ್ಲಿ ಹರಡಬಹುದು. ಇದು ಕೆಲವು ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ 120 ಕಿಲೋಮೀಟರ್‌ಗಳಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿರಬಹುದು. ಪ್ರವಾಹಗಳು ಹೆಚ್ಚು ವಿನಾಶಕಾರಿಯಾಗಬಹುದು ಮತ್ತು ಆಸ್ತಿ, ಮೂಲಸೌಕರ್ಯ ಮತ್ತು ಕೃಷಿ ಭೂಮಿಯನ್ನು ಹಾನಿಗೊಳಿಸಬಹುದು ಮತ್ತು ಗಮನಾರ್ಹವಾದ ಜೀವಹಾನಿಗೆ ಕಾರಣವಾಗಬಹುದು.

ಫೆಬ್ರವರಿ 2021 ರಲ್ಲಿ ಉತ್ತರಾಖಂಡದ ಚಮೋಲಿ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ ಗ್ಲೇಶಿಯಲ್ ಲೇಕ್ ಔಟ್‌ಬರ್ಸ್ಟ್ ಫ್ಲಡ್‌ಗಳ ಘಟನೆಯಿಂದ ಉಂಟಾದ ಹಠಾತ್ ಪ್ರವಾಹವು ಸುಮಾರು 80 ಜನರನ್ನು ಬಲಿತೆಗೆದುಕೊಂಡಿತ್ತು. ಈ ಪ್ರವಾಹದಲ್ಲಿ ಅನೇಕರು ಕಾಣೆಯಾದರು. ಹವಾಮಾನ ಬದಲಾವಣೆಯ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ 1990 ರಿಂದ ಗ್ಲೇಶಿಯಲ್ ಸರೋವರಗಳ ಸಂಖ್ಯೆಯು ವೇಗವಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತಿದೆ. ಅದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ, ಈ ಜಲಾನಯನ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುವ ಜನರ ಸಂಖ್ಯೆಯೂ ಗಮನಾರ್ಹವಾಗಿ ಹೆಚ್ಚಾಗಿದೆ.

ಗ್ಲೇಶಿಯಲ್ ಸರೋವರದ 50 ಕಿಮೀ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯಲ್ಲಿ 15 ಮಿಲಿಯನ್ ಜನರು ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ ಮತ್ತು ಕಿರ್ಗಿಸ್ತಾನ್‌ನಿಂದ ಚೀನಾದವರೆಗೆ ಟಿಬೆಟಿಯನ್ ಪ್ರಸ್ಥಭೂಮಿಯನ್ನು ಆವರಿಸಿರುವ ಹೈ ಮೌಂಟೇನ್ ಏಷ್ಯಾ ಅತ್ಯಧಿಕ ಗ್ಲೇಶಿಯಲ್ ಲೇಕ್ ಔಟ್‌ಬರ್ಸ್ಟ್ ಫ್ಲಡ್‌ ಅಪಾಯವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಇಲ್ಲಿ 9.3 ಮಿಲಿಯನ್ ಜನರು ಅಪಾಯದಲ್ಲಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಸಂಶೋಧನೆಗಳು ಹೇಳಿವೆ.

ದಕ್ಷಿಣ ಅಮೆರಿಕದ ಪಶ್ಚಿಮ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಹಾದು ಹೋಗುವ ಆಂಡಿಸ್‌ನಲ್ಲಿರುವ ಗ್ಲೇಶಿಯಲ್ ಸರೋವರಗಳಿಂದ ಉಂಟಾಗುವ ಅಪಾಯದ ಬಗ್ಗೆ ಸಂಶೋಧನೆಯ ತುಲನಾತ್ಮಕ ಕೊರತೆಯನ್ನು ಸಂಶೋಧಕರು ಎತ್ತಿ ತೋರಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಇದು ವಿಶ್ವದ ಅತಿ ಉದ್ದದ ಪರ್ವತ ಶ್ರೇಣಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಗ್ಲೇಶಿಯಲ್ ಸರೋವರಗಳ ಸಾಮೀಪ್ಯದಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುವ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಜನರು ಗ್ಲೇಶಿಯಲ್ ಲೇಕ್ ಔಟ್‌ಬರ್ಸ್ಟ್ ಫ್ಲಡ್‌ನ ಪ್ರಭಾವವನ್ನು ನಿಭಾಯಿಸುವ ಅವರ ಕಡಿಮೆ ಸಾಮರ್ಥ್ಯದ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ ಈ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಳೀಯ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಸಂಭಾವ್ಯ ಗ್ಲೇಶಿಯಲ್ ಲೇಕ್ ಔಟ್‌ಬರ್ಸ್ಟ್ ಫ್ಲಡ್‌ ಅಪಾಯವನ್ನು ಚೆನ್ನಾಗಿ ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲು ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಂಶೋಧನೆಯು ತುರ್ತಾಗಿ ಅಗತ್ಯವಿದೆ ಎಂದು ಅವರು ಹೇಳಿದ್ದಾರೆ.

ಇದನ್ನು ಓದಿ:ಗುರು ಗ್ರಹದ ಸುತ್ತ 12 ಹೊಸ ಚಂದ್ರ ಪತ್ತೆ; 92ಕ್ಕೇರಿದ ಸಂಖ್ಯೆ

ETV Bharat Logo

Copyright © 2024 Ushodaya Enterprises Pvt. Ltd., All Rights Reserved.