ભાવનગર : ભાવનગર એટલે "ભાવેણુ" હા, ભાવેણુ ભાવનગરનું હુલામણુ નામ છે. આજથી 300 વર્ષ પહેલાં પ્રજાનું કલ્યાણ કરવા અને વિકાસ કઈ રીતે પ્રજાનો થઈ શકે તેવા હેતુથી ભાવનગર શહેરની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. સ્થાપના માત્ર નહીં પરંતુ રોજગારી, શિક્ષણ, આરોગ્ય જેવી પ્રાથમિક પાયાની જરૂરિયાતો પર ભાર મૂકીને તેના સ્ત્રોત ઉભા કરવામાં આવ્યા હતા. દીર્ઘ દ્રષ્ટિ મહારાજાઓની અને અનેક કાર્ય પ્રથમ વખત કરવા છતાં દેશની આઝાદી સમયે એક ઝટકે પોતાનું રાજ્ય સોંપનાર ભાવનગરના (Bhavnagar Entered the Year 300) સૂર્યવંશી ગોહિલ રાજપૂતનું આ રજવાડું હતું. "મારી પ્રજાનું કલ્યાણ થજો" આવા સૂત્ર સાથે રાજ કરનાર ભાવનગરના મહારાજા કૃષ્ણકુમારસિંહજીએ 562 રજવાડામાં પોતાનું પ્રથમ રાજ્ય સોંપ્યું હતું. ભાવનગરના જન્મ દિવસે જાણો 300 વર્ષ પહેલાનો વિકાસ અને જીવનસફર જાણો...
ભાવનગરની સ્થાપના અને તેના પહેલાનો ઇતિહાસ - રાજસ્થાન મારવાડના સૂર્યવંશી ગોહિલ રાજપૂતો મારવાડમાં ચાલતા સંઘર્ષોને પગલે ગુજરાત તરફ પ્રયાણ કર્યું હતું. ઇ.સ 1193ની આસપાસ ગોહિલ રાજપૂતો ગુજરાતમાં આવ્યા અને પ્રથમ સેજકપુર અને બાદમાં રાણપુર પોતાની (Happy Birthday Bhavnagar) રાજધાની સ્થાપી હતી. ઇ.સ 1309ની સાલમાં રાજધાની ઉમરાળા આવી અને બાદમાં સિહોર સુધી પહોંચી ગઈ. આમ ગોહિલ રાજપૂતોના મહારાજા ભાવસિંહજીએ (પહેલા) ઈ.સ 1723માં સિહોરથી રાજધાની બદલીને વડવા ગામ પાસે ભાવનગર શહેરનો પાયો વૈશાખ સુદ ત્રીજ એટલે અખાત્રીજના દિવસે નાખ્યો હતો. મહારાજા ભાવસિંહજી પહેલાએ નાખેલા પાયા આજે યથાવત છે અને ભાવનગર અખાત્રીજે (આજે) 299 વર્ષ પૂર્ણ કરીને 300માં વર્ષમાં પ્રવેશ્યું છે.
ગુજરાતમાં સૂર્યવંશી ગોહિલ રાજપૂતોનું શાસન અને મહારાજાઓ કોણ (History of Bhavnagar)
(1) રતનજી (બીજા)
(2) ભાવસિંહજી (પહેલા)
(3) અખેરાજજી (બીજા) ભાવસિંહજી
(4) વખતસિંહજી અખેરાજજી
(5)વજેસિંહજી વખતસિંહજી
(6)અખેરાજજી(ત્રીજા) ભાવસિંહજી
(7)જસવંતસિંહજી ભાવસિંહજી
(8)તખ્તસિંહજી જસવંતસિંહજી
(9)ભાવસિંહજી (બીજા) તખ્તસિંહજી
(10)કૃષ્ણકુમારસિંહજી ભાવસિંહજી
(11)વિરભદ્રસિંહજી કૃષ્ણકુમારસિંહજી
(12) (હાલ) વિજયરાજસિંહજી વિરભદ્રસિંહજી ગોહિલ મહારાજા રાઓલ સાહેબ
શા ભાવનગરનો પાયો નખાયો - 299 વર્ષ પહેલાં ભાવનગરના મહારાજા (Maharaja of Bhavnagar) રહી ચૂકેલા ભાવસિંહજી પહેલામાં હતી. દીર્ઘ દ્રષ્ટિને પગલે તમેને વિકાસ કરવા અને પ્રજાનું કલ્યાણ કરવા માટે દરિયાઈ કાંઠો પસંદ કર્યો હતો. વડવા ગામમાં ભાવસિંહજી પહેલાએ ભાવનગર શહેરનો પાયો નાખ્યો અને દરિયાઈ માર્ગે પરિવહન શરૂ કર્યું હતું. વ્યાપાર જગત શરૂ થતાં દિવસે દિવસે ભાવનગર વિકાસ પામતું ગયું. ઘોઘાના વ્યાપારીઓ જેવા કે વણિક, બ્રહ્મણો, પારસીઓ વગેરેને ભાવનગર (When was Foundation of Bhavnagar Laid?) લાવવાના પ્રયાસો થયા હતા. પ્રથમ ફેરી સર્વિસ દરિયાઈ માર્ગે સુરત સાથે સીધી શરૂ થઈ હતી. આગબોટથી ચાલતી આ ફેરીથી શહેરનો વ્યાપાર જગત આગળ વધતો ગયો હતો.
આ પણ વાંચો : મહારાજા કૃષ્ણકુમારસિંહજી ભાવનગર યુનિવર્સિટીમાં વિદ્યાર્થીઓ માટે રિસર્ચ ફેસિલિટેશન સેન્ટર ઉભુ કરાયું
શિક્ષણ, આરોગ્ય અને પ્રકૃતિ માટે મહારાજાઓની પહેલ - ભાવનગર શહેરમાં ભાવસિંહજી પહેલાએ ભાવનગરની સ્થાપના કર્યા બાદ ઘોઘા બંદરનો વિકાસ કર્યો હતો. શિક્ષણ અને આરોગ્ય ક્ષેત્રે બાદમાં આવેલા જશવંતસિંહજી અને તખ્તસિંહજીના સમયમાં હોસ્પિટલો બન્યા હતા. મોતીબાગ ચોકમાં પ્રથમ હોસ્પિટલ જશવંતસિંહજીના સમયમાં બન્યું અને બાદમાં તખ્તસિંહજીના સમયમાં મોટું સૌથી વિશાળ લાલ દવાખાનું એટલે સર ટી હોસ્પિટલ બનાવવામાં આવી હતી. આ સિવાય જશવંતસિંહના (Kingdom of Bhavnagar) સમયમાં પ્રથમ આયુર્વેદ કોલેજ લાવવામાં આવી હતી. મહારાજ કૃષ્ણકુમારસિંહજીના સમયમાં વિક્ટોરિયા પાર્ક પણ સ્થાપવામાં આવ્યું હતું. જે આજે પણ શહેરની વચ્ચે આવેલું એક જંગલ છે. આ સિવાય કાળિયાર અને હરણ માટે શાળાઓ પણ ખોલવામાં આવી હતી.
1872 મુજબ વસ્તી અને ભાવનગરનું નાણું શુ હતું - ભાવનગરના રજવાડાના સમયમાં ભાવનગરની વસ્તી 3 લાખ 91 હજાર આસપાસ હતી. જેમાં જૈન, પારસી શહેનશાહી, પારસી કદમી, શૈવપંથી શંકર સમર્થકો, વૈષ્ણવમાં માધવાચાર્ય, સ્વામિનારાયણ, વલ્લભાચાર્ય, રામાનુજ અને મુસ્લિમ સમાજ જેવા વર્ગના લોકો વસવાટ કરતા હતા. ભાવનગરનું નાણું ઇ.સ 1840 આસપાસ ઇમ્પિરિયલ રૂપિયો હતું. જે ઠાકોર વજેસિંગના બ્રિટિશ સત્તા સાથેના કરાર મુજબ હતું. જે ભાવનગરના છાપખાનામાં ભાવનગર રાજ્ય તાંબા અને ચાંદી પર છાપતા હતું.
આ પણ વાંચો : 'પોતાનાથી પહેલા પ્રજા'ના સૂત્ર સાથે સેવા કરનારા ગોંડલના મહારાજા ભગવતસિંહની આજે જન્મજયંતી
ભાવનગર મહારાજાઓની ખેડૂત અને ગરીબ માટેની ચિંતા - ભાવનગરના મહારાજાઓ પોતાની પ્રજાના કલ્યાણ માટે દરેક ક્ષેત્રમાં નિર્ણયો કરતા હતા. શિક્ષણ, આરોગ્ય અને વ્યાપાર સાથે ખેડૂતોની ચિંતા કરતા ભાવનગરના તે સમયના હાલના 10 તાલુકામાં ડેમો પણ બનાવેલા છે. ખેડૂતોને સિંચાઈ માટેનો સૌથી મોટો ભાવનગરનો શેત્રુંજી ડેમ આજે પણ રજવાડાની દીર્ઘ દ્રષ્ટિથી બન્યા બાદ અડીખમ ઉભો છે. ભાવનગરનું બોર તળાવ, ગંગાજળિયા તળાવ પણ આજે મહારાજાઓની સાક્ષી પૂરે છે. ગોહિલવંશના મહારાજાઓએ ખેડૂતો અને ગરીબોના કર માફી કરીને તેમને સધ્ધર બનાવવામાં પણ મહત્વનો ફાળો આપ્યો છે.
પ્રથમ રેલવે અને દેશને પ્રથમ રાજ્ય સોંપનાર ભાવનગર -ભાવનગર સ્ટેટ સમયમાં પહેલી રેલવે ભવનગર અને વઢવાણ વચ્ચે શરૂ થઈ હતી. ત્યારબાદ ભાવનગર મહુવા વચ્ચે બાપુગાડીનો પ્રારંભ થયો હતો. વઢવાણ સુધી હાલમાં બ્રોડગેજ છે જ્યારે મહુવા લાઇન ઇતિહાસ બની ગઈ છે. દેશમાં આઝાદી બાદ 562 રજવાડા (Happy Birthday Bhavnagar)એક કરવા નીકળેલા સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલની મહારાજા કૃષ્ણકુમારસિંહજીએ (Maharaja Krishnakumar Singhji) પ્રથમ પોતાનું રજવાડું સોંપ્યું હતું.
