1. દ્વારકા - દ્વારકાધીશ મંદિર:દ્વારકા શહેરને 'કૃષ્ણની નગરી' કહેવામાં આવે (independence day 2022) છે. 2500 વર્ષ પહેલાં બનેલું આ મંદિર પાંચ માળનું છે. અદ્ભુત કોતરણીવાળા 60 સ્તંભો છે. મંદિર ત્રણ ભાગમાં વહેંચાયેલું છે. દીવાદાંડી (નિજમંદિર), સભાગૃહ સહિત ભક્તિ માટેનું સ્થળ. ટોચ પર એક શિખર દેખાય છે. મંદિરના હોલના ઉપરના ભાગમાં સુંદર કોતરણી કરવામાં આવી છે. ઝરૂખામાં અપ્સરાઓ અને હાથીઓની કોતરણી છે. શિખર 172 ફૂટ ઊંચું છે અને શંકુ આકાર (dil se desi) ધરાવે છે. જો તમે મંદિરની સુંદરતા જોવા માંગો છો, તો તમે ઉપરના માળેથી મંદિરની આસપાસના અન્ય નાના મંદિરોની પણ મુલાકાત લઈ શકો છો. ગર્ભગૃહમાં 1 મીટર ઉંચી દ્વારકાધીશ મૂર્તિની સામે ઉભા રહીને (factoids monuments museum temples) તમે અદ્રશ્ય શક્તિનો અનુભવ કરો છો. ગોમતી ઘાટ પર ઉભા રહીને તમે ગોમતી નદીને સમુદ્રમાં ભળી જતી જોઈ શકો છો. દ્વારકાના મંદિરમાં દરરોજ છ થી સાત બાવીસ દોરો ચઢાવવામાં આવે છે. મહાભારતના યુદ્ધ પછી ભગવાન કૃષ્ણ 36 વર્ષ સુધી દ્વારકામાં રહ્યા હતા. તેને એકલવ્ય અને દ્રોણાચાર્યની ભૂમિ પણ કહેવામાં આવે છે. એવું પણ માનવામાં આવે છે કે કૃષ્ણના મૃત્યુ પછી સુવર્ણ દ્વારકા પાણીમાં ડૂબી ગઈ હતી. દ્વારકામાં સૂવા માટેના પ્રયાસો ચાલુ છે.
2. રાણકી વાવ, ગુજરાત - અમદાવાદથી 18 કિમી દૂર આવી જ એક સુંદર વાવ છે જે અડાલજાની વાવ તરીકે ઓળખાય છે. તે સ્થાપત્ય અને સંસ્કૃતિની શ્રેષ્ઠ કૃતિ તરીકે વિશ્વભરમાં પ્રખ્યાત છે. છે. 1498 માં, રણ વીર સિંહે તેમની પત્ની રાણી રૂપબાને ભેટ તરીકે વાવ બનાવવાનું શરૂ કર્યું. પરંતુ જ્યારે તે યુદ્ધમાં મૃત્યુ પામ્યો, ત્યારે આ વચન અધૂરું રહ્યું. જો કે, ત્યારબાદ મોહમ્મદ બેગડા રૂપબાની સુંદરતાથી આકર્ષાયો અને તેની સામે લગ્નનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો. જવાબમાં રૂપાએ અધૂરી વાવણી પૂર્ણ કરવા માટે પ્રયાણ કર્યું જે બેગડાએ ES માં સ્વીકાર્યું. 1499 માં પૂર્ણ થયું. પણ રૂપબા એક સમર્પિત સ્ત્રી હતી. તેથી તેણે આ મોજામાં કૂદીને પોતાનો જીવ આપી દીધો જેથી તેને બેગડા સાથે લગ્ન ન કરવા પડે. જો કે આ વાવ પાછળ આવી પાંચ કથાઓનો સમન્વય હોવાનું મનાય છે. અડાલજ કે વાવ પાછળની વાર્તા કોઈપણ બોલીવુડ ફિલ્મની વાર્તા જેટલી જ હૃદયસ્પર્શી છે. જ્યારથી વડાપ્રધાન શ્રી નરેન્દ્રભાઈ મોદીએ સો રૂપિયાની નોટ પર રાંકી વાવ મૂકી છે ત્યારથી રાંકી વાવની લોકપ્રિયતા વધી છે. આ જ કારણ છે કે મોટી સંખ્યામાં પ્રવાસીઓ રાણકી વાવ તરફ આકર્ષાય છે. ઐતિહાસિક વારસાનું પ્રતિક એવી રાણકી વાવ આજે પ્રવાસીઓની પ્રથમ પસંદ બની ગઈ છે.
3. ચાંપાનેર-પાવાગઢ કિલ્લો- ચાંપાનેર-પાવાગઢ પુરાતત્વીય ઉદ્યાન એક અદ્ભુત સ્થળ છે જે વિશ્વમાં યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ્સને પાત્ર છે. ચાંપાનેરના મધ્યમાં આવેલું, આ અદભૂત પાર્ક પાવાગઢ ટેકરીઓથી ઘેરાયેલું છે, જે તેને ગુજરાતના સૌથી સુંદર સ્થળોમાંનું એક બનાવે છે. આ સ્થાન ઐતિહાસિક અને પૌરાણિક મહત્વ ધરાવે છે કારણ કે તે ઘણા સ્થાપત્ય અજાયબીઓ ધરાવે છે. જ્યારે તમે સ્થાનિક લોકો સાથે વાતચીત કરશો ત્યારે તમને ઘણી પૌરાણિક કથાઓ પણ મળશે. ચાંપાનેર-પાવાગઢ કિલ્લો રાજ્યનો એકમાત્ર એવો પંચમહાલ જિલ્લો છે જે અત્યાર સુધી વર્લ્ડ હેરિટેજની યાદીમાં સામેલ છે. જેનો વર્ષ 2004માં સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. ચાંપાનેર-પાવાગઢ કિલ્લો રાજ્યનો એકમાત્ર પંચમહાલ જિલ્લો છે જે અત્યાર સુધી વર્લ્ડ હેરિટેજની યાદીમાં સામેલ છે. જેનો વર્ષ 2004માં સમાવેશ કરવામાં આવ્યો હતો.
4. સ્તંભેશ્વર મહાદેવ મંદિર- આ મંદિર ગુજરાતના વડોદરા શહેરના પાવે કાવી-કંબોઇ ગામમાં આવેલું છે. નામથી જાણીતી આ પ્રસિદ્ધ યાત્રાનો ઉલ્લેખ શ્રી મહાશિવ પુરાણની રુદ્ર સંહિતામાં જોવા મળે છે. તેમના મતે આ મંદિર ભગવાન શિવના કાર્તિકેય દ્વારા બનાવવામાં આવ્યું હતું. જ્યારે કાર્તિકેય શિવ ભક્તો તડકારાસુરને માર્યા પછી બેચેન હતા, ત્યારે તેમણે તડકારાસુરના મૃત્યુના સ્થળે તેમના પિતાની સલાહ પર આ મંદિર બનાવ્યું હતું. આ મંદિરનું શિવલિંગ લગભગ 4 ફૂટ ઊંચું અને 2 ફૂટ પહોળું છે. મંદિરની આ ચમત્કારિક ઘટના ઉપરાંત અહીં સુંદર અરબી સમુદ્રનો નજારો પણ જોવા મળે છે. આ પ્રાચીન મંદિરની મુલાકાત લેતા ભક્તોએ દેવતાના દર્શન કરવા માટે દરિયાની સપાટી ઓછી થાય તેની રાહ જોવી પડે છે. દિવસમાં બે વાર દરિયામાં આવતી ભરતી આ મંદિરને તેના પાણીમાં ડુબાડી દે છે અને થોડીવાર પછી શિવલિંગ ફરી દેખાય છે. આ મંદિર અરબી સમુદ્રના ખંભાત બીચ પર બનેલું છે.
5. સૂર્ય મંદિર - મોઢેરા - પાટણના મહારાજા ભીમદેવના શાસન દરમિયાન 1026-27માં બનેલું સૂર્ય મંદિર. મોઢેરાનું આ સૂર્ય મંદિર ભગવાન સૂર્યને સમર્પિત છે. મંદિરની દિવાલો અને સ્તંભો પરના ચિત્રો રામાયણ અને મહાભારતની ઘટનાઓ દર્શાવે છે. મહેસાણાથી 20 કિમી દૂર આવેલું મોઢેરાનું આ સૂર્ય મંદિર સમગ્ર ભારતમાં પ્રખ્યાત છે. આ સૂર્ય મંદિરનો કોણાર્કના સૂર્ય મંદિર સાથે વિશેષ સંબંધ છે. મંદિર સુધી પહોંચવા માટે ઘણા પગથિયાં છે. ગર્ભગૃહ અને મંદિરની દિવાલો વચ્ચે પરિક્રમાનો માર્ગ છે. મંદિરની બહારની દિવાલ અદ્ભુત શિલ્પોથી શણગારેલી છે. મોઢેરા મંદિરનો ઉપમંડપર્યની પ્રતિમાઓ કંડારાયેલી છે. સુર્યમંદિરનું બાંધકામ એવી રીતે કરવામાં આવ્યું છે કે સુર્યોદયના સમયે સુર્યનાં કિરણો સીધા ગર્ભગૃહમાં પડે છે. સુર્યમંદિરનાં પ્રાંગણમાં પ્રતિવર્ષ ત્રણ દિવસનો નૃત્ય અને સંગીતનો મહોત્સવ યોજવામાં આવે છે. મોઢેરાના આ સૂર્યમંદિરે તેના સ્થાપત્ય દ્વારા સમગ્ર ભારતમાં ગુજરાતને ગૌરવવંતુ સ્થાન આપાવ્યું છે.
6. સૌરાષ્ટ્રે સોમનાથ મહાદેવ (Somnath Temple): "સાક્ષાત શિવ સ્વરૂપ ભગવાન સોમેશ્વરનું ભવ્યાતીભવ્ય મંદિર ગુજરાતમાં જૂનાગઢનાં દરિયા કિનારે આવેલું છે. પુરાણકથા અનુસાર સોમ-ચંદ્રદેવે આ મંદિરને સોનાનું, રાવણે ચાંદીનું, કૃષ્ણ ભગવાને લાકડાનું અને રાજા ભીમદેવે પથ્થરનું બંધાવ્યું હતું. વર્તમાન સમયનું જે મંદિર છે, તેનું બાંધકામ વર્ષ 1950માં શરૂ થયું હતું. સોમનાથ મહાદેવનું મંદિર ભારતનાં મંદિરોમાં મોખરાનું સ્થાન ધરાવે છે. ભગવાન સોમનાથ જે સત્યયુગમાં ભૈરવેશ્વર તરીકે, ત્રેતા યુગમાં શ્રાવણીકેશ્વર તરીકે અને દ્વાપરયુગમાં શ્રીગલેશ્વર તરીકે ઓળખાયા હતા. તેમના મહિમાનું સ્મારક તરીકે બાંધવામાં આવેલું આ સોમનાથ સાતમું મંદિર છે.
7. કોટેશ્વર મંદિર (koteshwar mahadev mandir Gujarat) - ગુજરાત રાજયના કચ્છ જિલ્લાના લખપત તાલુકામાં કોટેશવર આવેલ છે. લખપત તાલુકામાં ભારત - પાકિસ્તાનની સરહદે આ ગામ આવેલું છે. સમુદ્રકાંઠે આવેલું આ સ્થળ રણ વચ્ચે વસાયેલું છે. તે કચ્છને જોડતી ભારતની સરહદે આવેલું અંતિમ ગામ છે.ત્યાંથી દરિયામાં આંતરરાષ્ટ્રિય સરહદ આવેલી છે. સામા કાંઠે કરાચી આવેલું હોવાથી અહીંથી રાત્રે ત્યાંનો પ્રકાશ પણ નિહાળી શકાય છે. મંદિરની પાસે જ સીમા સુરક્ષા દળની ચોકી આવેલી છે. કોટેશ્વરની કથા રાવણની કથાથી શરૂ થાય છે. રાવણને તેની સખત તપસ્યાના ફળરૂપે શિવે વરદાન આપ્યું હતું. મહાન આધ્યાત્મિક શક્તિઓ ધરાવતું આ વરદાન એક શિવલિંગના સ્વરૂપમાં હતું, પરંતુ રાવણે અહંકારમાં ઉતાવળે શિવલિંગને જમીન પર મુકી દીધું અને તે કોટેશ્વરની જમીન પર પડ્યું. રાવણને તેની બેદરકારીની સજારૂપે શિવલિંગે તેના જેવા હજારો લિંગો સર્જ્યા. મૂળ શિવલિંગને ઓળખવામાં અસમર્થ રાવણે એક લિંગ ઉઠાવી લીધું અને ચાલવા માંડ્યો. મૂળ લિંગ ત્યાંનું ત્યાંજ રહી ગયું. જ્યાં કોટેશ્વરનું મંદિર બન્યું.
8. લક્ષ્મી વિલાસ પેલેસ વડોદરા (Laxmi Vilas Palace ) લાંબા સમય સુધી ચાલેલા સર્વેના અંતે વડોદરા શહેરની મધ્યમાં 700 એકર એસ્ટેટમાં પથરાયેલા લક્ષ્મી વિલાસ પેલેસને ભારતના મોસ્ટ બ્યુટિફૂલ હોમનો દરજ્જો આપ્યો છે અને વિશ્વના ટોપ ૫૦ સ્થાપત્યોમાં સ્થાન આપ્યું છે. 19મી સદીના સંસ્કૃતિક ધરોહર સમાન લક્ષ્મી વિલાસ પેલેસ 127 વર્ષ પહેલા તે જમાનામાં રૃ.૬૦ લાખમાં બન્યો હતો. લક્ષ્મી વિલાસ પેલેસ દિર્ઘદૃષ્ટા મહારાજા સયાજીરાવ ગાયકવાડ (ત્રીજા)નું સર્જન છે. આ પેલેસ બનતાં 12 વર્ષ થયા હતા. સને ૧૮૭૮માં પેલેસનું કામ શરૃ થયં હતું અને 180૦માં પેલેસ તૈયાર થયો હતો. બ્રિટીશ આરકિટેક્ટ ચાલ્સ મંડે પેલેસની ડિઝાઇન બનાવવાથી માંડીને લગભગ અડધું કામ કર્યુ હતું, પરંતુ તેમનાં અપમૃત્યુ પછી રોબર્ટ ફેલોસ ચિઝોમે આખરી ઓપ આપ્યો હતો. આ પેલેસના ઉત્તરીય ભાગમાં એક વિશાળ પોર્ચ છે તેના પિલર પર સિંહ અને સસલાનું નકશીકામ છે. જે એવો સંદેશ આપે છે કે મહારાજા સયાજીરાવ આ બંને પ્રાણીઓને સંરક્ષણ આપતા હતા. આગ્રાથી મગાવેલા લાલ રંગના સેન્ડ સ્ટોનમાંથી આ પિલર બનાવવામાં આવેલા છે. લંડનના વિખ્યાત બકિંગહામ પેલેસ કરતા વડોદરાના લક્ષ્મી વિલાસ પેલેસનો વિસ્તાર ચાર ગણો છે
9. ધોળાવીરા Dholavira - ધોળાવીરા એક હડપ્પા નગરી, એ આજથી ત્રીજી કે બીજી સહસ્ત્રાબ્દીની મધ્યે એટલે કે લગભગ 3500 વર્ષો પૂર્વેની દક્ષિણ એશિયાની સારી રીતે સચવાયેલી બહુ જૂજ શહેરી વસાહતોમાંની એક છે. અત્યાર સુધીમાં શોધાયેલ 1000થી વધુ હડપ્પા સ્થળોમાં એ છઠ્ઠું સૌથી મોટું સ્થળ છે અને 1500થી વધુ વર્ષો સુધી એમાં વસવાટ રહ્યો હતો. ધોળાવીરા પ્રાગૈતિહાસિક કાંસ્ય યુગના હડપ્પા સંસ્કૃતિને લગતા (આરંભ, પરિપક્વ અને પાછળના હડપ્પન તબક્કા) શહેરી વસાહતોનું અપવાદરૂપ ઉદાહરણ છે અને ઇસવીસન પૂર્વે ત્રીજી અને બીજી સહસ્ત્રાબ્દી મધ્ય દરમ્યાન બહુ સાંસ્કૃતિક અને સ્તરીય સમાજની સાબિતી ધરાવે છે. સૌથી જૂનો પુરાવો હડપ્પા સંસ્કૃતિના આરંભિક હડપ્પા તબક્કા દરમ્યાન ઇસવી સન પૂર્વે 3000 વર્ષમાં જોવા મળી શકે છે. આ નગર આશરે 1500 વર્ષો સુધી પાંગરેલું રહ્યું હતું જે લાંબા સતત વસવાટનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. ખોદકામ દરમ્યાન મળેલા અવશેષો સ્પષ્ટપણે વસાહતના મૂળમાં એના વિકાસ, પરાકાષ્ઠા અને ત્યારબાદ ઘટાડાને શહેરની રચનામાં સતત ફેરફારો, સ્થાપત્ય તત્વો અને વિવિધ અન્ય ખાસિયતો સ્વરૂપે સૂચવે છે. ધોળાવીરા એ અગાઉથી ધારી લેવાયેલ નગર નિયોજન, બહુ સ્તરીય કિલ્લેબંધી, અત્યાધુનિક જળાશયો અને ગટર વ્યવસ્થા તેમજ બાંધકામ સામગ્રી તરીકે પથ્થરના વ્યાપક ઉપયોગ સાથે હડપ્પા નગર નિયોજનનું એક ઉત્કૃષ્ટ ઉદાહરણ છે. આ વિશેષતાઓ હડપ્પા સંસ્કૃતિના સમગ્ર ક્ષેત્રમાં ધોળાવીરાની અજોડ સ્થિતિને પરાવર્તિત કરે છે.
