જાણો શું હોય છે ZERO FIR, કેવી રીતે કરાવી શકાય રજીસ્ટર?

Zero FIR(Zero First Information Report) અને FIR(First Information Report) વચ્ચે શું તફાવત છે? શા માટે Zero FIRની જરૂર પડી? Zero FIR નો મુખ્ય હેતુ(main purpose of Zero FIR) શું છે? આવી સ્થિતિમાં પોલીસની મહત્વની જવાબદારી શું છે? અને Zero FIR થી પીડિતોને શું મદદ(What help Zero FIR victims) થઇ શકે છે? તો આ તમામ વિશેની માહિતી જાણવી તે આમ આદમી માટે ખુબજ જરુરી છે.

નવી દિલ્હીઃ આપણે બધા FIR(First Information Report) શબ્દથી વાકેફ છીએ તો તેના વિશે વધુ જાણવાની જરૂર નથી, હવે આપણે FIR અને Zero FIR(Zero First Information Report) માં શું ફરક રહેલો છે, તેના વિશેની માહિતી મેળવીશું. Zero FIR એ બાબત છે કે, જેના વડે આપણે પોલિસ ઉપર તરત જ કાર્યવાહી કરાવાનો દબાવ નાખી શકીએ છીએ.

જાણો, ZERO FIR વિશે પ્રાથમિક માહિતી

તમે જાણો છો કે, પોલીસનું કામ પોલીસ સ્ટેશનોમાં વહેંચાયેલું હોય છે. એક પોલીસ સ્ટેશનથી બીજા પોલીસ સ્ટેશનના અધિકારક્ષેત્રનો મામલો એટલો જટિલ છે કે તમે મુશ્કેલીમાં ચક્કર લગાવીને થાકી જશો. આવી સ્થિતિમાં, ભારતનું બંધારણ તમને Zero FIR ની જોગવાઈ(Provision of Zero FIR) આપે છે, Zero FIR નોંધાવતાની સાથે જ પોલીસની જવાબદારી બની જાય છે કે, તે પોલીસ સ્ટેશનનો વ્યાપ જોયા વિના તાત્કાલિક પગલાં લે અને ઝડપથી કાર્યવાહી કરવા લાગે, જેથી મદદ મળી શકે, પુરાવા તાત્કાલિક સાચવી શકાય અને ગુનેગારને જલદીથી પકડી શકાય.

FIR અને ZERO FIRમાં શું ફરક છે

Zero FIR બિલકુલ FIR જેવી છે. બંને વચ્ચે માત્ર એટલો જ તફાવત રહેલો છે કે, જ્યાં ઘટના બની હતી તે જ સ્થળના પોલીસ સ્ટેશનમાં FIR નોંધાવી શકાય છે, જ્યારે Zero FIR કોઇ પોલિસ સ્ટેશનમાં નોંધાવી શકાય છે. Zero FIRમાં પોલીસે ફરિયાદના આધારે કેસ નોંધવો પડે છે અને કેસ નોંધ્યા પછી, તેને સંબંધિત પોલીસ સ્ટેશનમાં ટ્રાન્સફર કરવામાં આવે છે. ભૂતપૂર્વ ન્યાયમૂર્તિ આર. એસ. સોઢીના જણાવ્યા મુજબ, સુપ્રીમ કોર્ટે તેના ચુકાદામાં જણાવ્યું હતું કે, ભલે અપરાધ કોઇ પણ વિસ્તારમાં થયો હોય, પોલીસ અધિકારક્ષેત્રના આધારે FIR નોંધવાનો ઇનકાર કરી શકતી નથી.

ZERO FIR કેટલી અસરકારક છે?

જ્યારે પણ ફરિયાદ થાય છે અને કેસ અટપટ્ટો હોય છે, ત્યારે પોલીસ માત્ર FIR જ દાખલ નહી કરે પણ પ્રાથમિક તપાસ પણ હાથ ધરશે, જેથી પુરાવાનો નાશ ન થાય. પોલિસ આવી બાબતની તપાસ પછી તપાસ રિપોર્ટ સંબંધિત પોલીસ સ્ટેશન વિસ્તારમાં ટ્રાન્સફર કરે છે. આ પ્રક્રિયામાં નોંધાયેલી FIRને ZERO FIR કહેવામાં આવે છે. ઘણી વખત તમે જોયું અને સાંભળ્યું હશે કે, બળાત્કારની ફરિયાદો થતી હોય છે, આવી સ્થિતિમાં પીડિતાનું તાત્કાલિક મેડિકલ કરાવવું જરૂરી બની જાય છે. આ જ કારણ છે કે પોલીસ ZERO FIR અને તપાસ કરે છે, જેથી કરીને કોઈપણ પ્રકારના પુરાવાનો નાશ ન થાય. આ પછી, પોલીસ કેસને સંબંધિત પોલીસ સ્ટેશનમાં ટ્રાન્સફર કરે છે.

ZERO FIRનો હેતુ શું છે?

ZERO FIRને મહિલાઓ વિરુદ્ધના ગુનાઓ સામે અસરકારક પગલું માનવામાં આવે છે. જેનો હેતુ ઘટનામાં વિલંબ ટાળવાનો છે, કાર્યક્ષેત્ર હેઠળ આવતા ન હોવા છતાં પોલીસને ફરજ પાડવાની અને સમયસર કાર્યવાહી કરવાની છે, જેથી તપાસ ઝડપથી અને સાચી દિશામાં આગળ વધી શકે.

મહત્વપૂર્ણ નિર્ણયો:

અભિનેતા સુશાંત સિંહ રાજપૂતના આત્મહત્યાના મામલામાં ZERO FIRનો મુદ્દો ઉઠાવવામાં આવ્યો હતો. સુશાંત સિંહ રાજપૂતે મુંબઈમાં આત્મહત્યા કરી હતી, આથી મુંબઈ પોલીસે FIR નોંધીને મામલાની તપાસ શરૂ કરી હતી. આ દરમિયાન, સુશાંત સિંહ રાજપૂતના પિતાએ બિહાર પોલીસમાં લેખિત ફરિયાદ દાખલ કરાવીને આરોપ લગાવ્યો હતો કે, રિયા ચક્રવર્તીએ તેમના પુત્રની હત્યા કરી છે, જેના પર બિહાર પોલીસે FIR નોંધીને તપાસ શરૂ કરી હતી. રિયાએ બિહાર પોલીસ દ્વારા દાખલ કરવામાં આવેલી FIRને પડકારી હતી. રિયાએ દલીલ કરી હતી કે, બિહાર પોલીસ પાસે આ મામલે તપાસ કરવાનો કોઈ અધિકાર નથી. બિહાર પોલીસ જે સૌથી વધુ કરી શકતી હતી તે ZERO FIR નોંધવાનું અને તેને મુંબઈ પોલીસને ટ્રાન્સફર કરવાનું હતું. જો કે, સુપ્રીમ કોર્ટે રિયાની FIRને ZERO FIRમાં ફેરવવાની અને તેને મુંબઈ પોલીસને ટ્રાન્સફર કરવાની અરજી ફગાવી દીધી હતી.

નિયમ ક્યારે આવ્યો

વર્ષ 2012માં દિલ્હીમાં નિર્ભયા ગેંગરેપ બાદ દેશમાં ઘણા કાયદાકીય સુધારા કરવામાં આવ્યા હતા. તે સમયે આવા કેસ માટે કડક કાયદા બનાવવા અને જૂના કાયદાઓમાં સુધારા કરવા માટે જસ્ટિસ વર્મા કમિટીની રચના કરવામાં આવી હતી. આ સમિતિ દ્વારા ZERO FIR સૂચવવામાં આવી હતી. સમિતિએ સૂચવ્યું કે, ગંભીર ગુનાના કિસ્સામાં, એક પોલીસ સ્ટેશનની પોલીસ બીજા વિસ્તારમાં FIR લખી શકે છે. આવા કિસ્સાઓમાં, અધિકારક્ષેત્રની બાબત આડે આવશે નહીં. ZERO FIR પછી, પોલીસ અધિકારી પગલાં લેવા માટે બંધાયેલા છે. આમ કહી શકાય કે ZERO FIRનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય ભારતમાં ગુનાહિત કૃત્યોને રોકવા માટે પોલીસની અધિકારક્ષેત્રની શક્તિ વધારવાનો છે. એક તરફ તે પોલીસને સશક્ત બનાવે છે અને બીજી તરફ તેમની ફરજો પણ વધારે છે.

આ પણ વાંચો : Know About First Information Report: જાણો FIR અને તેને લગતી કેટલીક મહત્વની બાબતો

આ પણ વાંચો : Haridwar Dharma Sansad hate speech: હિંસા ઉશ્કેરનારાઓ વિરુદ્ધ FIR નોંધવામાં આવી