બિહાર: હિંદુ ધર્મમાં પિતૃ પક્ષનું વિશેષ મહત્વ છે. પિતૃપક્ષનો સમય પિતૃઓને સમર્પિત છે. તે ભાદ્રપદ મહિનાના શુક્લ પક્ષની પૂર્ણિમાના દિવસથી શરૂ થાય છે, જે આશ્વિમ મહિનાના નવા ચંદ્રના દિવસે સમાપ્ત થાય છે. આજે ચોથા દિવસે પણ મોટી સંખ્યામાં પિંડદાનીઓ પિંડદાન કરી રહ્યા છે. બોધગયા પ્રદેશમાં પાંચ પિંડવેદીઓ છે, જે મહાત્મા બુદ્ધનું જ્ઞાન સ્થાન છે, પરંતુ ત્રણ પિંડવેદીઓ ધર્મારણ્ય, માતંગવાપી અને સરસ્વતી છે. ભગવાન બુદ્ધને વિષ્ણુનો અવતાર માનીને, પૂર્વજોના મોક્ષની ઈચ્છા સાથે આવતા ભક્તો અનાદિ કાળથી મહાબોધિ મંદિરમાં પિંડદાનની વિધિનું (pind daan vidhi) પાલન કરે છે. આ પૌરાણિક માન્યતાને કારણે અહીં પિંડ દાન કરવામાં આવે છે.
ચોથા દિવસે પિંડ દાન કેવી રીતે કરવું: સરસ્વતી નદીમાં તર્પણ કર્યા પછી, ધર્મરણ્ય પિંડવેદી પર પિંડ દાન દરમિયાન શરીરને ત્યાં સ્થિત અષ્ટકમલ આકારના કૂવામાં ડૂબી જાય છે. આ પછી માતંગવાપી પિંડવેદીમાં પિંડ દાન કરવામાં આવે છે. અહીં માતંગેશ શિવલિંગને પિંડની પિંડ (Importance Of fourth Day Pitru Paksha) ચઢાવવામાં આવે છે. સ્કંદ પુરાણ અનુસાર, એવી દંતકથા છે કે, મહાભારત યુદ્ધ દરમિયાન માર્યા ગયેલા લોકોની આત્માની શાંતિ અને પશ્ચાતાપ માટે ધર્મરાજા યુધિષ્ઠિરે ધર્મારણ્ય પિંડવેદીમાં પિંડ દાન કર્યું હતું. ધર્મારણ્ય પિંડવેદી પર પિંડ દાન અને ત્રિપિંડી શ્રાદ્ધનું વિશેષ મહત્વ છે. અહીં કરવામાં આવેલ પિંડ દાન અને ત્રિકપંડી શ્રાદ્ધ ભૂતિયાથી મુક્તિ આપે છે.
પિંડ દાનની સામગ્રી: ગંગાજળ, કાચું દૂધ, જવ, તુલસી અને મધ મિશ્રિત જળને અર્પણ કર્યા પછી, ગાયના ઘી (Pitru Paksha Puja)નો દીવો પ્રગટાવવાની જોગવાઈ છે. ધૂપ આપવો જોઈએ, ગુલાબના ફૂલ અને ચંદન પિતૃઓને ખૂબ પ્રિય માનવામાં આવે છે. ત્યાર બાદ પૂર્વજોના નામનું સ્મરણ કરીને ધ્યાન કર્યા પછી સ્વધા શબ્દ સાથે જળ અર્પણ કરવું જોઈએ. શ્રાદ્ધમાં કઢી, ખીર, પૂરી અને શાકભાજી ચઢાવવામાં આવે છે. ત્રીજા શ્રાદ્ધમાં ત્રણ બ્રાહ્મણોને મિજબાની આપવામાં આવે છે. સાકર, ચોખા તેમજ શક્ય તેટલું દાન કરીને તેઓ સંતુષ્ટ થાય છે.
ગયામાં પિંડ દાન શા માટે?: ગયાને વિષ્ણુનું શહેર માનવામાં આવે છે, જેને વિષ્ણુ પદના નામથી પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ મોક્ષ ભૂમિ કહેવાય છે. વિષ્ણુ પુરાણ અનુસાર અહીં પૂર્વજોનું શ્રાદ્ધ પૂર્ણ ભક્તિ સાથે કરવાથી તેમને મોક્ષ મળે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે ગયામાં ભગવાન વિષ્ણુ સ્વયં પિતૃદેવતાના રૂપમાં વિરાજમાન છે, તેથી તેને પિતૃ તીર્થ પણ કહેવામાં આવે છે.
ભગવાન રામે પણ કર્યું પિંડ દાન: એવી માન્યતાઓ છે કે, ત્રેતાયુગમાં ભગવાન રામ, લક્ષ્મણ અને સીતા રાજા દશરથના પિંડ દાન માટે અહીં આવ્યા હતા અને આ જ કારણ છે કે આજે સમગ્ર વિશ્વ તેમના પૂર્વજોના ઉદ્ધાર માટે આવે છે.ભૂલથી પણ ન કરો આ કામઃ પિતૃ પક્ષ દરમિયાન માંસ, માછલી, માંસ, લસણ, ડુંગળી, મસૂરની દાળને ઘરના રસોડામાં ભૂલીને પણ ન બનાવો. આમ કરવાથી પિતૃદેવ ક્રોધિત થાય છે અને પિતૃ દોષ ઉત્પન્ન થાય છે. આ સાથે જે લોકો આ સમય દરમિયાન પિતૃઓને તર્પણ કરે છે તેમણે શરીરમાં સાબુ અને તેલનો ઉપયોગ ન કરવો જોઈએ. પિતૃ પક્ષ દરમિયાન નવા વસ્ત્રો, જમીન, મકાન સહિત તમામ પ્રકારના શુભ કાર્ય પર પ્રતિબંધ છે. આ સમયગાળા દરમિયાન કોઈપણ શુભ કાર્ય કરવાનું ટાળો.
પિતૃઓને વૈકુંઠમાં રહેઠાણ મળે છે: જ્યોતિષીઓના મતે આ સોળ દિવસોમાં માતા-પિતા, દાદા-દાદી વગેરે તિથિએ શ્રાદ્ધ કરવું શ્રેષ્ઠ (signification of pitru paksha) છે. જ્યારે પિતૃઓના પુત્રો કે પૌત્રો દ્વારા શ્રાદ્ધ કરવામાં આવે છે ત્યારે પિતૃઓ પિતૃઓની યાત્રા કરીને મોક્ષ મેળવે છે.પિતૃપક્ષની તિથિઃ અશ્વિન કૃષ્ણ પક્ષની પ્રતિપદાથી અમાવસ્યા સુધીનો સમયગાળો પિતૃપક્ષ તરીકે ગણવામાં આવે છે. વૈદિક પરંપરા અને હિંદુ માન્યતાઓ અનુસાર, પિતૃઓ માટે આદર સાથે શ્રાદ્ધ કરવું એ ઉમદા અને ઉત્તમ કાર્ય છે. માન્યતા અનુસાર, પુત્રની પુત્રવધૂ ત્યારે જ સાર્થક માનવામાં આવે છે, જ્યારે તે તેના જીવનકાળ દરમિયાન જીવતા માતા-પિતાની સેવા કરે અને તેમની મૃત્યુ તારીખ અને તેમના મૃત્યુ પછી મહાલય પિતૃપક્ષ પર તેમની વિધિ (pind daan vidhi) કરે.
