ETV Bharat / bharat

શું તમે 1965 અને 1971ના ભારત-પાકના યુદ્ધમાં લાપતા 54 સૈનિકોની હાલત જાણો છો..? - New Delhi

ન્યુ દિલ્હીઃ એક RTIના જવાબમાં ખુલાસો થયો છે કે 1965 અને 1971માં ભારત-પાકના યુદ્ધ દરમિયાન લાપતા 54 ભારતીય સૈનિકોને છોડાવવામાં ભારતીય સરકાર નિષ્ફળ રહી છે. વર્ષો વીતી ગયા હોવા છતાં લાપતા સૈનિકો અંગે પરિવાર પાસે નથી કોઈ જાણકારી. છેલ્લે 20 વર્ષ પહેલા પરિવાર પાસે એક ચિઠ્ઠી આવી હતી. જેમા લખ્યુ હતું કે અમારા પર વિવિધ અત્યાચાર કરવામાં આવે છે, જેથી અને સૈનિકો તો ગાંડા થઈ ગયા છે. જો કે ત્યાર પછી સૈનિકોના પરિવારને એ પણ નથી ખબર કે તેઓ જીવે છે કે મરી ગયા છે. ભારતીય સરકારે એક અભિનંદનને તો છોડાવી લીધો પણ હજી એવા 54 અભિનંદન પાકિસ્તાનની જેલોમાં બંધ છે. જેને છોડાવવામાં સરકાર નિષ્ફળ રહી છે.

હરપાલ રાણા
author img

By

Published : Mar 28, 2019, 12:06 AM IST

RTI એક્ટિવિસ્ટ હરપાલ રાણાએ જણાવ્યું કે, "છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી RTI સરકાર પાસેથી 1965 અને 1971નું ભારત-પાકના યુદ્ધમાં લાપતા સૈનિકોની યાદી માંગી રહ્યું હતું. પંરતુ સરકાર તરફથી આ અંગે કોઈ જાણકારી આપવામાં આવી રહી નથી. છેલ્લે જાન્યુઆરી 2019માં પણ RTI એ આ અંગે સરકાર પાસેમાહિતી માગી હતી કે, લાપતા સૈનિકોનું શું થયું ? કેટલા સૈનિકોને અત્યાર સુધીમાં છોડાવવામાં આવ્યા ? તેમજ શું સરકાર પાસે પાકિસ્તાનની જેલમાં બંધ ભારતીય સૈનિકોની હાલત જાણે છે ?"

હરપાલ રાણા


અનેક પ્રયાસો બાદ 28 ફેબ્રુઆરી 2019ના રોજહરપાલ રાણા પાસે ભારતના રક્ષા મંત્રાલયમાંથી જવાબ આવ્યો હતો. જેમાં લાપતા સૈનિકોની યાદી સાથે એ પણ કહેવામાં આવ્યુ હતું કે, 2007માં પાકિસ્તાનની જેલમાં સૈનિકોનેશોધવા માટે ગયા હતા,પંરતુ સૈનિકો ત્યાં ન હતા. તેમજ સરકાર કે પરિવારો પાસે કોઈ જાણકારી નથી કે, સૈનિકો જીવે છે કે મરી ગયા છે.છતાં પણહજી સુધી સરકારે તે લાપતા સૈનિકોને ન તો શહિદ જાહેર કર્યા છે કે ન તો સેના તરફથી તેમનુ ફંડ કે પેન્શન પરિવારોને મળી રહ્યું છે.આ અંગેની જાણકારીRTI એક્ટિવિસ્ટ હરપાલ રાણાએ સૈનિકોના પરિવાર પાસેથી મેળવી છે.

જ્યારે રાણાએ કેટલાય પરિવારો સાથે મુલાકાત કરી તોપરિવારના લોકોએજણાવ્યું કે, હજી સુધી સૈનિકોને શહિદ જાહેર કરાયા નથી. તેમજપાકિસ્તાનની જેલમાં બંધ સૈનિકોએ અનેેક વાર ચિઠ્ઠી લખવામાં આવીહતી. જેમાં પોતે અનેક અત્યાચારનો સામનો કરી રહ્યાં હોવાનું જણાવ્યું હતું. તેમજ અત્યાચારમાં અમુક સૈનિકો ગાંડા પણ થઈ ગયા હતાં. તેમ છતાં પાકિસ્તાન એ વાતમાનવા તૈયાર નથી કે, તે યુદ્ધ દરમિયાન ભારતીય સૈનિકોને તેમણે બંધી બનાવ્યા છે અને હાલ સૈનિકો તેમની પાસે જ છે. પરિવારોના આધારે હરપાલ રાણાની વાત માનીએ તો, તે લોકો જ્યારે સરકાર સાથે પાકિસ્તાનની જેલમાં સૈનિકોની શોધખોળ કરવા ગયા તો ત્યાં સૈનિકો હતાં જ નહી. પરંતુ તેમનું કહેવું છે કે પાકિસ્તાન સમયાંતરે જેલ બદલતા રહે છે જેથી બંધ સૈનિકો અંગે સરકારને કોઈ જાણકારી ન મળી શકે.

RTI એક્ટિવિસ્ટ હરપાલ રાણા પાકિસ્તાની જેલોમાં બંધ ભારતીય સૈનિકો અંગે વિદેશપ્રધાન સુષ્મા સ્વરાજ અને રાષ્ટ્રપતિને પત્ર લખીઅને તેમને રુબરુ મળી આ સંદર્ભે વાત કરશે. આ સાથે રાણા જે રીતે ભારત સરકારઅભિનંદનને છોડાવવામાં સફળ રહી તે રીતે આ લાપતા સૈનિકોને છોડાવવા પણ પગલા લેવાની વાત કરશે. તેમજ જે સૈનિકો પર પાકિસ્તાની જેલમાં અત્યાચાર કરી મારવામાં આવ્યા છે, તેની માહિતી તેના પરિવારને આપવામાં આવે અને સાથે-સાથે તેમનુ ફંડ અને પેન્શન પણ પરિવારને આપવામાં આવે.

RTI એક્ટિવિસ્ટ હરપાલ રાણાએ જણાવ્યું કે, "છેલ્લા કેટલાક વર્ષોથી RTI સરકાર પાસેથી 1965 અને 1971નું ભારત-પાકના યુદ્ધમાં લાપતા સૈનિકોની યાદી માંગી રહ્યું હતું. પંરતુ સરકાર તરફથી આ અંગે કોઈ જાણકારી આપવામાં આવી રહી નથી. છેલ્લે જાન્યુઆરી 2019માં પણ RTI એ આ અંગે સરકાર પાસેમાહિતી માગી હતી કે, લાપતા સૈનિકોનું શું થયું ? કેટલા સૈનિકોને અત્યાર સુધીમાં છોડાવવામાં આવ્યા ? તેમજ શું સરકાર પાસે પાકિસ્તાનની જેલમાં બંધ ભારતીય સૈનિકોની હાલત જાણે છે ?"

હરપાલ રાણા


અનેક પ્રયાસો બાદ 28 ફેબ્રુઆરી 2019ના રોજહરપાલ રાણા પાસે ભારતના રક્ષા મંત્રાલયમાંથી જવાબ આવ્યો હતો. જેમાં લાપતા સૈનિકોની યાદી સાથે એ પણ કહેવામાં આવ્યુ હતું કે, 2007માં પાકિસ્તાનની જેલમાં સૈનિકોનેશોધવા માટે ગયા હતા,પંરતુ સૈનિકો ત્યાં ન હતા. તેમજ સરકાર કે પરિવારો પાસે કોઈ જાણકારી નથી કે, સૈનિકો જીવે છે કે મરી ગયા છે.છતાં પણહજી સુધી સરકારે તે લાપતા સૈનિકોને ન તો શહિદ જાહેર કર્યા છે કે ન તો સેના તરફથી તેમનુ ફંડ કે પેન્શન પરિવારોને મળી રહ્યું છે.આ અંગેની જાણકારીRTI એક્ટિવિસ્ટ હરપાલ રાણાએ સૈનિકોના પરિવાર પાસેથી મેળવી છે.

જ્યારે રાણાએ કેટલાય પરિવારો સાથે મુલાકાત કરી તોપરિવારના લોકોએજણાવ્યું કે, હજી સુધી સૈનિકોને શહિદ જાહેર કરાયા નથી. તેમજપાકિસ્તાનની જેલમાં બંધ સૈનિકોએ અનેેક વાર ચિઠ્ઠી લખવામાં આવીહતી. જેમાં પોતે અનેક અત્યાચારનો સામનો કરી રહ્યાં હોવાનું જણાવ્યું હતું. તેમજ અત્યાચારમાં અમુક સૈનિકો ગાંડા પણ થઈ ગયા હતાં. તેમ છતાં પાકિસ્તાન એ વાતમાનવા તૈયાર નથી કે, તે યુદ્ધ દરમિયાન ભારતીય સૈનિકોને તેમણે બંધી બનાવ્યા છે અને હાલ સૈનિકો તેમની પાસે જ છે. પરિવારોના આધારે હરપાલ રાણાની વાત માનીએ તો, તે લોકો જ્યારે સરકાર સાથે પાકિસ્તાનની જેલમાં સૈનિકોની શોધખોળ કરવા ગયા તો ત્યાં સૈનિકો હતાં જ નહી. પરંતુ તેમનું કહેવું છે કે પાકિસ્તાન સમયાંતરે જેલ બદલતા રહે છે જેથી બંધ સૈનિકો અંગે સરકારને કોઈ જાણકારી ન મળી શકે.

RTI એક્ટિવિસ્ટ હરપાલ રાણા પાકિસ્તાની જેલોમાં બંધ ભારતીય સૈનિકો અંગે વિદેશપ્રધાન સુષ્મા સ્વરાજ અને રાષ્ટ્રપતિને પત્ર લખીઅને તેમને રુબરુ મળી આ સંદર્ભે વાત કરશે. આ સાથે રાણા જે રીતે ભારત સરકારઅભિનંદનને છોડાવવામાં સફળ રહી તે રીતે આ લાપતા સૈનિકોને છોડાવવા પણ પગલા લેવાની વાત કરશે. તેમજ જે સૈનિકો પર પાકિસ્તાની જેલમાં અત્યાચાર કરી મારવામાં આવ્યા છે, તેની માહિતી તેના પરિવારને આપવામાં આવે અને સાથે-સાથે તેમનુ ફંડ અને પેન્શન પણ પરિવારને આપવામાં આવે.

Intro:नॉर्थ वेस्ट दिल्ली

feed.ftp.. 27 mar. 1965 &1971 warriors prison at pak.. चिट्ठी की एक वीडियों ftp से प्रयोग में ले ।

बाईट-- आरटीआई एक्टिविस्ट हर पाल राणा

स्टोरी... एक आरटीआई के जवाब से खुलासा हुआ की 1965 और 1971 के भारत-पाक युद्ध के दौरान लापता 54 भारतीय सैनिकों को अब तक भारतीय सरकार छुड़वाने में रही नाकाम । सालों बीत जाने के बाद भी 54 लापता भारतीय सैनिकों के बारे में नहीं है परिवार वालों को कोई जानकारी । आखरी बार करीब 20 साल पहले पाक जेल से आई थी परिवार वालों के पास । चिट्ठी में लिखा था कि हमें यहां पर तरह-तरह की यातनाएं दी जा रही हैं, जिसकी वजह से कई सैनिक तो पागल हो चुके हैं और कई पागल होने के कगार पर हैं । उसके बाद से परिवार वालों को यह तक नहीं पता कि अब वे लोग जिंदा भी हैं या नहीं । लेकिन भारतीय सरकार अभी तक उन्हें छुड़ाने में नाकाम रही है । भारत सरकार ने एक अभिनंदन को तो छुड़वा लिया लेकिन अभी भी पाकिस्तान की जेलों में आरटीआई के जवाब के अनुसार 54 अभिनंदन बन्द है । जिन्हें सरकार छुड़वाने के लिए सख्त कार्यवाही नही कर सकी । जिसकी वजह से आजतक पाक जेलों में तरह तरह की यातनाये झेल रहे है ।


Body:आरटीआई एक्टिविस्ट हर पाल राणा ने बताया कि वह पिछले कई सालों से सरकार से आरटीआई लगाकर 1965 और 71 की भारत-पाक लड़ाई के दौरान लापता भारतीय सैनिकों की सूची मांग रहे थे । लेकिन उन्हें सरकार की ओर से इस में कोई जानकारी नहीं दी जा रही थी । आखरी बार उन्होंने जनवरी 2019 में आरटीआई लगाकर सरकार से जानना चाहा की 1965 और 71 के भारत पाकिस्तान लड़ाई के दौरान लापता भारतीय सैनिकों की क्या हुआ ? कितने सैनिकों को सरकार ने अब तक छुड़ाया है ? क्या सरकार के पास जानकारी है कि कितने भारतीय सैनिक पाकिस्तान में बंदी हैं और उनकी क्या हालत है ?

कई सालों की कोशिश के बाद हर पाल राणा के पास 28 फरवरी 2019 को भारत के रक्षा मंत्रालय की तरफ से जवाब आया कि 1965 और 71 के भारत-पाक लड़ाई के दौरान 54 भारतीय सैनिक लापता हुए हैं । जिनकी सूची उन्हें दी गई साथ ही बताया गया कि साल 2007 में भारतीय प्रतिनिधिमंडल सैनिकों के परिवार के लोगों के साथ पाक जेलों में अपनो की तलाश के लिए गया लेकिन भारतीय सैनिकों ने वहां पर नहीं मिले । अभी तक न तो सरकार के पास और न ही परिवार के पास यह जानकारी है कि लापता भारतीय सैनिक अभी तक जिंदा है या सभी पाकिस्तनी जेलो में मारे गए । लेकिन परिवार के लोगों को उम्मीद है कि उनके अपने अभी भी पाक जेलों में बंद हैं और पाकिस्तान उन्हें तरह-तरह की यातनाएं दे रहा है । बावजूद इसके सरकार की तरफ से उन्हें शहीद का दर्जा नही दिया गया है और ना ही सेना की ओर से उनका फंड और पेंशन पूरी तरह से परिवार को मिल पा रही है । इस बारे में आरटीआई एक्टिविस्ट हर पाल राणा ने परिवार से मिलकर जानकारी ली ।

जब उन्होंने कई परिवारों से मुलाकात की तो परिवार के लोगों ने बताया कि अभी तक सैनिकों को शहीद का दर्जा नहीं मिला है । लेकिन पाकिस्तान जेलों में बंद भारतीय सैनिकों ने कई बार चिट्ठी भी लिखी जिसमें उन्होंने खुद और अपने साथियों को यातनाये दी जाने की बात कही । जिसमें बताया गया कि कुछ लोग तो पागल हो चुके हैं, लेकिन इसके बावजूद भी पाकिस्तान यह मानने को तैयार नहीं है कि 1965 और 71 के दौरान भारतीय सैनिकों को पाकिस्तान में युद्ध बंदी बनाया है और वह पाकिस्तान के पास भी हैं । परिवार से कोई बात का आधार पर आरटीआई एक्टिविस्ट हर पाल राणा की मानें तो पाक जेलों से परिवार के पास चिट्ठी आई है । जिसमें लिखा हुआ था कि उन्हें जेल के अंदर बने थे खानों में रखा जा रहा है । जब वे लोग सरकार के प्रतिनिधि मंडल के साथ पाकिस्तान जेलों में अपनों की तलाश के लिए गए तो वहां पर उन्हें कोई नहीं मिला । लेकिन इनका कहना है कि वह समय-समय पर जेल बदलते रहते हैं ताकि भारतीय युद्ध बंदियों के बारे में सरकार को जानकारी ना मिल सके ।

परिवार से हुई मुलाकात के बाद आरटीआई एक्टिविस्ट ने बताया कि परिवार का दर्द उस समय ज्यादा बढ़ जाता है की जब तत्कालीन प्रधानमंत्री स्वर्गीय इंदिरा गांधी ने 90000 पाक सैनिकों को वापस बिना किसी शर्त के छोड़ दिया था लेकिन अपने 54 सैनिकों को छुड़वाने में नाकाम रही । परिवार के पास 20 साल पहले की जानकारी है कि उनके परिजन पाके जेलो में बंद थे लेकिन उसके बाद यह नहीं पता कि उनका अभी तक क्या हुआ है । आरटीआई एक्टिविस्ट ने भारत सरकार के रक्षा मंत्रालय से युद्ध के दौरान बनाए गए बन्दी सैनिकों के बारे में कई और भी बातें जाननी चाही ।


Conclusion:पाकिस्तान जेलों में अब जितने भी युद्ध बंदी बचे हुए हैं उनके बारे में आरटीआई एक्टिविस्ट हर पाल राणा विदेश मंत्री सुषमा स्वराज और राष्ट्रपति को पत्र लिखकर और मिलकर उन्हें छुड़ाने के संदर्भ में बात करेंगे । जिस तरह से एक अभिनंदन को भारत सरकार छुड़वाने में सफल रही है उसी तरह से जो भी भारतीय सैनिक युद्ध के दौरान युद्ध बंदी बनाकर पाक जेलों में बंद है उनकी रिहाई के लिए भी सख्त से सख्त कदम उठाएं । जो भी युद्ध बंदी सैनिक पाकिस्तानी जेलों में यातनाएं झेल कर मारे जा चुके हैं उनके बारे में परिवार को जानकारी दी जाए, साथ ही उनके फंड और पेंशन भी परिवार को दिए जाएं ।
ETV Bharat Logo

Copyright © 2024 Ushodaya Enterprises Pvt. Ltd., All Rights Reserved.