નવી દિલ્હી : સુપ્રીમ કોર્ટે ગુરુવારે અરવલ્લીની ટેકરીઓ અને પર્વતમાળાઓની સમાન વ્યાખ્યા ઘડવા માટે એક સમિતિની રચના કરવાનો નિર્દેશ આપ્યો હતો. સાથે એ પણ નિર્દેશ આપ્યો કે જ્યાં સુધી આગળના આદેશો ન આવે ત્યાં સુધી ચાર રાજ્યો - રાજસ્થાન, હરિયાણા, દિલ્હી અને ગુજરાત - માઇનિંગ લીઝ આપવા અને નવીકરણ માટે અરજી પર વિચારણા અને પ્રક્રિયા કરવાની સ્વતંત્રતા પર રહેશે, પરંતુ અરવલ્લી ટેકરીઓમાં ખાણકામ માટે કોઈ અંતિમ પરવાનગી આપવી જોઈએ નહીં.
સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ પણ ખાણકામના હિતમાં નથી : સુપ્રીમ કોર્ટે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે ખાણકામ પર સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ પણ ખાણકામના હિતમાં નથી, કારણ કે તે ગેરકાયદે ખાણકામ માટે તક ઊભી છે. જસ્ટિસ બી આર ગવઈ અને એએસ ઓકાની બનેલી બેંચ અરવલ્લી રેન્જમાં ખાણકામના સંબંધમાં એક અરજી પર સુનાવણી કરી રહી હતી. બેન્ચે નોંધ્યું હતું કે એમિકસ ક્યુરી કે પરમેશ્વરે રજૂઆત કરી હતી કે જ્યાં સુધી હરિયાણા રાજ્યનો સંબંધ છે ત્યાં સુધી અરવલ્લી ટેકરીઓ અને પર્વતમાળાઓની કોઈ વ્યાખ્યા નથી.
ખંડપીઠે જણાવ્યું હતું કે, 2024માં સબમિટ કરવામાં આવેલ સેન્ટ્રલ એમ્પાવર્ડ કમિટી (CEC)ના અહેવાલમાં સમગ્ર રાજસ્થાનમાં ચાલતી વિવિધ ગેરકાયદે ખાણકામ પ્રવૃત્તિઓના મુદ્દાઓ અને ગેરકાયદે ખાણકામ હેઠળના વિસ્તારો અંગે જિલ્લાવાર વિગતો આપવામાં આવી હતી. વધુમાં બેન્ચે જણાવ્યું હતું કે, "અમને લાગે છે કે અરવલ્લી પહાડીઓમાં ખાણકામની પ્રવૃત્તિ સંબંધિત મુદ્દાને પર્યાવરણ, વન અને આબોહવા પરિવર્તન મંત્રાલય (MoEFCC) અને ચારેય રાજ્યો: હરિયાણા, રાજસ્થાન, દિલ્હી અને ગુજરાત દ્વારા સંયુક્ત રીતે સંબોધવામાં આવશે,"
સમિતિની રચના કરવાનો નિર્દેશ આપ્યો : સર્વોચ્ચ અદાલતે અરવલ્લીની ટેકરીઓ અને પર્વતમાળાઓની સમાન વ્યાખ્યા કરવા માટે સમિતિની રચના કરવાનો નિર્દેશ આપ્યો હતો. આ સમિતિમાં સેક્રેટરી, MoEFCC, ચારેય રાજ્યોના સેક્રેટરી ફોરેસ્ટ, ફોરેસ્ટ સર્વે ઓફ ઈન્ડિયા (FSI)ના પ્રતિનિધિ, CECના પ્રતિનિધિ અને જીઓલોજિકલ સર્વે ઓફ ઈન્ડિયા (GSI)ના પ્રતિનિધિનો સમાવેશ થશે. ખંડપીઠે કહ્યું કે સમિતિના કન્વીનર સંયુક્ત સચિવ, MoEFCC હશે અને સમિતિએ બે મહિનામાં તેનો અહેવાલ સુપરત કરવો જોઈએ.
અરવલ્લીની ટેકરીઓનું મેપિંગ : હરિયાણા તરફથી સોલિસિટર જનરલ તુષાર મહેતા અને એડિશનલ સોલિસિટર જનરલ કે એમ નટરાજ રાજસ્થાન તરફથી હાજર થયા હતા. વરિષ્ઠ એડવોકેટ એ ડી એન રાવે, જે આ બાબતમાં એમિકસ ક્યુરી પણ છે, જણાવ્યું હતું કે હરિયાણામાં અરવલ્લીની ટેકરીઓનું મેપિંગ હોવું જોઈએ, જેમ કે રાજસ્થાનમાં FSI દ્વારા કરવામાં આવે છે. મહેતાએ રજૂઆત કરી હતી કે માઇનિંગ લીઝનું નવીકરણ સરકાર પર છોડી શકાય છે. બેન્ચે કહ્યું કે જો કોઈ સમસ્યા હોય તો સરકાર તરત જ કોર્ટમાં જઈ શકે છે.
ઈનિંગ લીઝના નવીકરણ : ખંડપીઠે નોંધ્યું હતું કે મિત્ર પરમેશ્વરે વધુ રજૂઆત કરી હતી કે આ કોર્ટના આગળના આદેશો સુધી, રાજસ્થાન અને હરિયાણાની અરવલ્લી રેન્જમાં કોઈ નવી ખાણકામ લીઝ અથવા હાલના માઈનિંગ લીઝના નવીકરણની મંજૂરી આપવી ન જોઇએ. એક વકીલે ધ્યાન દોર્યું કે હરિયાણામાં ખાણકામની પ્રવૃત્તિ પહેલેથી જ બંધ થઈ ગઈ છે.
એમિકસ દ્વારા કરાયેલા સૂચનનો મહેતા અને નટરાજે વિરોધ કર્યો હતો અને રાજસ્થાન સ્થિત માઈનિંગ એસોસિએશનનું પ્રતિનિધિત્વ કરતા વકીલ દ્વારા પણ વિરોધ કરવામાં આવ્યો હતો. સર્વોચ્ચ અદાલત સમક્ષ એવી દલીલ કરવામાં આવી હતી કે એમિકસ દ્વારા કરાયેલા સૂચનો આ રાજ્યોમાં ખાણકામ સાથે સંકળાયેલા ઘણા મજૂરોને ગંભીર અસર કરશે અને તેમની આજીવિકા પર પણ અસર કરશે.
ખંડપીઠે કહ્યું હતું કે ખાણકામ પર સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ પણ ખાણકામના હિતમાં નથી, કારણ કે તે ગેરકાયદેસર ખાણકામ માટે તક ઊભી કરે છે. પર્યાવરણ અને ખાણકામ પ્રવૃત્તિના હિતને સંતુલિત કરવા માટેના મુદ્દાને ધ્યાનમાં રાખીને, કોર્ટે આ નિર્દેશો જારી કર્યા હતાં કે આગળના આદેશો સુધી, ચારેય રાજ્યો, માઇનિંગ લીઝ મંજૂર કરવા અને નવીકરણ માટે અરજી પર વિચારણા અને પ્રક્રિયા કરવાની સ્વતંત્રતા પર રહેશે, પરંતુ કોઈ FSI અહેવાલમાં વ્યાખ્યાયિત કર્યા મુજબ અરવલ્લી ટેકરીઓમાં ખાણકામ માટે અંતિમ પરવાનગી આપવી જોઈએ.
સુપ્રીમની મોટી વાત : સુપ્રીમ કોર્ટે સ્પષ્ટતા કરી હતી કે આ આદેશનો અર્થ કાનૂની ખાણકામ પ્રવૃત્તિઓને પ્રતિબંધિત કરવા માટે ન થવો જોઈએ અને આ આદેશ માત્ર અરવલ્લીની ટેકરીઓ અને રેન્જમાં ખાણકામ પૂરતો મર્યાદિત છે.
