Azadi Ka Amrit Mahotsav: రెండో ప్రపంచయుద్ధం ఆరంభమయ్యే సమయానికి భారత జాతీయోద్యమం కూడా కీలక దశకు చేరుకుంది. 1941లో యుద్ధ బరిలోకి దిగిన జపాన్‌... బ్రిటిష్‌ వ్యతిరేక కూటమిలో భాగమైంది. 1942 ఫిబ్రవరిలో సింగపూర్‌, మార్చిలో రంగూన్‌ జపాన్‌ చేతుల్లోకి వెళ్లాయి. ఇది భారత్‌లోని ఆంగ్లేయ సర్కారుకు వణుకు తెప్పించింది. ఆ సమయానికి యుద్ధంలో బ్రిటన్‌కు సహకరించేందుకు గాంధీ సారథ్యంలోని కాంగ్రెస్‌ నేతలు సిద్ధంగా లేరు. కారణం- తమకు మాటమాత్రమైనా చెప్పకుండా భారత్‌ కూడా యుద్ధంలో భాగమే అంటూ వైస్రాయ్‌ లార్డ్‌ లిన్‌లిత్‌గో ఏకపక్షంగా ప్రకటించటమే. వైస్రాయ్‌ ప్రకటనకు నిరసనగా అన్ని రాష్ట్రాల్లోని కాంగ్రెస్‌ ప్రభుత్వాలు రాజీనామా కూడా చేశాయి. జపాన్‌ దూకుడును అడ్డుకోవాలంటే భారత్‌లో కాంగ్రెస్‌ సాయం అవసరమని బ్రిటన్‌తో దాని మిత్రదేశాలు వాదించాయి.
యుద్ధం తర్వాత భారత్‌కు స్వయం ప్రతిపత్తి ఇవ్వాలంటూ అమెరికా నుంచి ఒత్తిడి తీవ్రం అవటంతో బ్రిటన్‌ ప్రధాని చర్చిల్ అయిష్టంగానే కాంగ్రెస్‌ నేతలతో చర్చలకు అంగీకరించారు. 1942 మార్చి 11న బ్రిటన్‌ యుద్ధ కేబినెట్‌ సమావేశమై... భారత్‌లో కాంగ్రెస్‌ నేతలతో విభేదాలను పరిష్కరించుకోవాలని నిర్ణయించింది. అయితే ఇందుకు మార్గం స్వయంప్రతిపత్తి ఇవ్వటమేనని అంతా ఆంతరంగికంగా అంగీకరించారు. కానీ చర్చిల్ మాత్రం సుముఖత వ్యక్తంజేయలేదు. ‘బ్రిటిష్‌ సామ్రాజ్యాన్ని కుదించటం కోసమని నేనీ పదవిలో కూర్చోలేదు. నల్లజాతి వారికి స్వీయపాలన చేతకాదు’ అంటూ ఆక్రోశం వెళ్లగక్కాడు. కానీ తన కేబినెట్‌, మిత్రదేశాల ఒత్తిడికి తలొగ్గక తప్పలేదు. భారత్‌కు ఓ ఉన్నతస్థాయి బృందాన్ని పంపటానికి చర్చిల్ సిద్ధమయ్యాడు.
మార్చి 22 నుంచి ఏప్రిల్‌ 11 మధ్య తన కేబినెట్‌ సహచరుడు సర్‌ స్టాఫర్డ్‌ క్రిప్స్ భారత్‌లో పర్యటించి యుద్ధంలో భారత సహకారంతో పాటు... పాక్షిక అధికార మార్పిడిపై ముగ్గురికీ (హిందు, ముస్లిం, బ్రిటన్‌) ఆమోదయోగ్యమైన పరిష్కారం కోసం ప్రయత్నిస్తారని చర్చిల్ ప్రకటించాడు. యుద్ధానంతరం భారత్‌కు స్వయం ప్రతిపత్తి ఇవ్వటానికి అంగీకరిస్తూ ఓ అంగీకార పత్రాన్ని కూడా కేబినెట్‌ రూపొందించింది. ఈ పత్రాన్ని చూడగానే భారత్‌లో బ్రిటిష్‌ వైస్రాయ్‌ లిన్‌లిత్‌గో అగ్గిమీద గుగ్గిలమై రాజీనామాకు సిద్ధమయ్యాడు. కారణం- కాంగ్రెస్‌తో ఎలాంటి రాజీ అవసరం లేదనీ... భారత్‌పై బ్రిటన్‌ పట్టు కొనసాగించాలన్నది ఆయన వాదన. కానీ అప్పటికే క్రిప్స్‌ను పంపాలని నిర్ణయించటంతో ఏమీ చేయలేని పరిస్థితి.