ఒక నేలమాళిగ ఓ అగ్ని పర్వతాన్ని పక్షం రోజులు దాచుకుంది. భూమాత తన బిడ్డగా భావించింది కావచ్చు అతడిని కంటికి రెప్పలా కాపాడుకుంది. భరతమాత విముక్తికి పోరాడుతున్న యోధుడి వ్యూహ రచనకు సహకరించింది. ఆ వీరుడే ఉరికొయ్యను ముద్దాడి.. దేశంకోసం ప్రాణాలర్పించిన అకళంక దేశభక్తుడు. బ్రిటిష్ సామ్రాజ్యవాదుల్ని గడగడలాడించిన భరతమాత ముద్దుబిడ్డ భగత్ సింగ్. రహస్యజీవన కాలంలో భగత్ సింగ్ ను అక్కున చేర్చుకున్న ఆ పాతాళ గృహం చరితార్ధమైంది. స్ఫూర్తిదాయక చరిత్రకు సాక్ష్యంగా నిలిచింది.
లాలా లజపత్ రాయ్ ని బలితీసుకున్నారన్న ఆగ్రహంతో బ్రిటీషర్లపై ప్రతీకారంకోసం అనుయాయులతో వేచి చూస్తున్నాడు భగత్ సింగ్. లజపత్ రాయ్ మృతికి కారణమైన బ్రిటిష్ పోలీసు అధికారి డెంట్‌ జేమ్స్ స్కాట్ హత్యకు పథకం వేశారు. కానీ పొరపాటున స్కాట్కు బదులు అసిస్టెంట్ సూపరింటెండెంట్ జాన్ శాండర్స్ను హతమార్చారు. వెంటనే అక్కడి నుంచి తప్పించుకుని నాటి ఉమ్మడి బర్ద్వాన్ జిల్లాకు పారిపోయారు. భగత్ సింగ్తో పాటు ఆ పథకంలో భాగస్వామి అయిన బటుకేశ్వర్ దత్ పారిపోయారు. అంతటా పోలీసుల నిఘా. అప్పుడు బటుకేశ్వర దత్.. భగత్ సింగ్ను తీసుకుని తూర్పు బర్ద్వాన్లోని ఖాందాఘోష్ దగ్గర... తన స్వగ్రామం ఉయారికి చేరాడు. అక్కడ తన పూర్వీకుల ఇంటి పక్కనే ఉన్న అరవింద ఘోష్కు చెందిన నేలమాళిగ గృహంలో భగత్ సింగ్, తను 15రోజుల రహస్య జీవితం గడిపారు.
" శాండర్స్ను చంపిన తరువాత భగత్ సింగ్కు సురక్షిత ప్రదేశం అవసరమైంది. అప్పుడు బటుకేశ్వర్ దత్ ఆయన్ని తనతో వాళ్ల ఊరు తీసుకెళ్లారు. మొదటిగా వారు రైలులో బర్ద్వాన్ స్టేషన్‌కు చేరుకున్నారు. అక్కడి నుంచి కాలినడకన ఖందాఘోష్ వెళ్లారు. ముందుగా దత్ భగత్ సింగ్ను తన పురాతన స్వగృహానికి తీసుకొచ్చారు. తర్వాత భూగర్భ గృహం అయితేనే సురక్షితమని భావించారు. అప్పుడు అలాంటి సదుపాయం ఉన్న పక్కింట్లో 15 రోజులు రహస్యజీవితం గడిపారు."
- డా. సరబ్ జిత్ జాష్‌, చరిత్రకారుడు
విప్లవకారులు బటుకేశ్వర్ దత్, భగత్ సింగ్ రహస్యంగా గడిపిన ఇంట్లో అనేక విశేషాలున్నాయి. అక్కడ రహస్య భూగర్భ నేలమాళిగ ఉంది. దిల్లీలోని సెంట్రల్ లెజిస్లేటివ్ అసెంబ్లీలో బాంబు దాడికి వీరు ఇక్కడే నమూనా పథకాన్ని సిద్ధం చేశారు. ఇక్కడ అల్మారా నుంచి ఒక నేలమాళిగకు వెళ్లేందుకు ఒక రహస్యదారి ఉంది. ఇల్లు శిథిల స్థితికి చేరింది. ఈ దారంతా ఇప్పుడు గబ్బిలాల నిలయమైంది.
" ఇదే బటుకేశ్వర్ దత్ పూర్వీకుల ఇల్లు. ఘోష్ కుటుంబీకులది. ఘోష్ కుటుంబ ఇంటిపెద్ద అయిన ఓ మహిళ వీరికి భూగర్భ గృహంలో ఆశ్రయమిచ్చారు. బటుకేశ్వర్ దత్, భగత్ సింగ్ సెంట్రల్ లెజిస్లేటివ్ హౌస్లో బాంబులు విసిరేందుకు ఈ ఇంట్లో ఉన్నప్పుడే పథకం వేశారు. పని పూర్తి చేయగానే ఇద్దరే ముందుగా స్థానిక రైల్వే స్టేషనుకు వెళ్లి.. బంకురా మీదుగా తప్పించుకుని పారిపోయారు."
- శంభునాథ్‌ దాస్