मुंबई - Lata Mangeshkar Abhang : डझनहून अधिक भाषांमधील हजारो चित्रपट गीतं, भाव गीत, गझल, देशभक्तीपर गीतं, गैर-फिल्मी गाणी, मराठीतील उत्कृष्ट अर्ध-शास्त्रीय गाणी अशा सर्व प्रकरची गाणी लता मंगेशकर यांनी गायली. परंतु या सर्वात त्यांनी गायलेले अभंग हे त्यांच्या हृदयाच्या सर्वाधिक जवळचे आहेत. 'अभंग' किंवा 'जे कालांतरानेही भंग पावत नाही' अशी ही त्यांची शैली त्यांच्या आध्यात्मिक शक्तीची अभिव्यक्ती होती. संत ज्ञानेश्वर, तुकाराम, नामदेव आणि एकनाथ यांचे विठ्ठलाची स्तुती करणारे अभंग हे शतकानुशतके टिकून आहेत कारण ते जवळजवळ प्रत्येक थरातील समाजमनाशी एकरुप झाले आहेत. अभंग हे ज्यांना 'संत साहित्य' (पारंपारिक धार्मिक साहित्य) आवडते, किंवा जे दरवर्षी पायी चालत पंढरपूरला जातात अशा 'वारकरी संप्रदाय' यांच्यामध्ये परिचित होते मात्र लताजींच्या भावपूर्ण सादरीकरणामुळे ते जगभर सर्वदूर पसरले, असेही काहीजण मानतात.
त्यांनी गायलेल्या अनेक अभंगांपैकी, संगीतकार श्रीनिवास खळे यांनी संगीत दिलेले 'अभंग तुकयाचे' आणि लताजींचे बंधू आणि एक महान संगीतकार हृदयनाथ मंगेशकर यांनी संगीतबद्ध केलेले 'संत ज्ञानेश्वरांचे अभंग' सर्वात लोकप्रिय संग्रह आहेत.
"मला 'संत रचना'नी नेहमीच भुरळ घातली आहे. जेव्हा मी ते वाचते आणि ऐकते तेव्हा मला भाव समाधीचा अनुभव येतो ... सर्व संत विठ्ठलाला 'माऊली' (आई) म्हणतात. माझ्यासाठी विठ्ठल आणि हे संत दोघेही 'माऊली स्वरूप' आहेत', म्हणून ही 'रचना' गाताना मी नेहमीच भारावून जाते," असे लताजींनी 2017 मध्ये एका मराठी दैनिकासाठी लिहिलेल्या लेखात म्हटले होते.
महाराष्ट्रातील थोर वक्ते आणि लेखक दिवंगत राम शेवाळकर यांनी एकदा स्पष्ट केल्याप्रमाणे, विशेषत: भक्ती परंपरेत, विठ्ठलाकडे 'आई' म्हणून पाहणे आवश्यक आहे आणि म्हणूनच 'विठू माऊली', आणि अगदी 'ज्ञानेश्वर माऊली' यांना ही संज्ञा वापरली जाते. लतादीदींच्या आवाजाने विठोबाच्या भक्तीची तीव्रता सहज आत्मसात केली आणि संत तुकाराम आणि ज्ञानेश्वरांच्या अभंगाच्या ओळींमध्ये दडलेली खोलवर उत्कटता त्यांनी अतिशय तळमळीने सादर केली.
'सुंदर ते ध्यान' मधील राग यमनमधील त्यांची गेय उत्कृष्टता असो, किंवा 'रुणू झुनू रे भ्रमारा' मधील त्यांच्या आवाजात गुंजत असलेल्या जल तरंगमध्ये मिसळणारे बासरीचे सूर असोत, किंवा 'अरे अरे ज्ञाना झाला सी पावन' या अभंगामधील त्यांच्या आर्त स्वरात मिसळणारे मंदिरातील घंटांचा कर्कश आवाज असो, किंवा 'पैल तो गे कहू कोकटाहे' च्या श्लोकात, किंवा सदाहरित सुखदायक 'मोगरा फुलाला' अशा प्रत्येक 'अभंग' प्रकारातून त्यांच्या खास सादरीकरणाचे वेगळेपण स्पष्ट होते.