ಭಾರತದಲ್ಲಿನ ಗ್ರಾಮೀಣ ಜನತೆ ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಮಹಿಳೆಯರು ಸುಮಾರು 50 ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ಅಹಿಂಸಾತ್ಮಕ ಚಿಪ್ಕೊ ಚಳವಳಿಯ (ಗಿಡಮರಗಳನ್ನು ಅಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳುವ ಚಳವಳಿ)ನ್ನು ಆರಂಭಿಸಿದ್ದರು. ಉತ್ತರಾಖಂಡದ ಹಿಮಾಲಯ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ (ಆಗ ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶದ ಭಾಗ) ಈ ಚಳವಳಿ ಹುಟ್ಟಿಕೊಂಡಿತು. ವಾಣಿಜ್ಯ ಮತ್ತು ಕೈಗಾರಿಕೆಗಾಗಿ ಹೆಚ್ಚುತ್ತಿರುವ ಕಾಡುಗಳ ನಾಶವನ್ನು ವಿರೋಧಿಸಿ ಇದನ್ನು ಆರಂಭಿಸಲಾಗಿತ್ತು.
ಸರ್ಕಾರದ ಕ್ರಮಗಳಿಂದ ನೈಸರ್ಗಿಕ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳು ಹಾಳಾಗಿ ಭಾರತದ ಹಿಮಾಲಯ ಪ್ರದೇಶದ ಸ್ಥಳೀಯ ಜನರ ಜೀವನೋಪಾಯಕ್ಕೆ ಹೆಚ್ಚೆಚ್ಚು ಅಪಾಯ ಎದುರಾಗಲು ಆರಂಭವಾದಾಗ ಮಹಾತ್ಮ ಗಾಂಧಿಯವರ ಸತ್ಯಾಗ್ರಹ ಅಥವಾ ಅಹಿಂಸಾತ್ಮಕ ಪ್ರತಿರೋಧದ ವಿಧಾನವನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡು ವಿನಾಶದ ತಡೆಗೆ ಅಪ್ಪಿಕೊ ಚಳವಳಿ ರೂಪಿಸಲಾಯಿತು.
ಶೀಘ್ರದಲ್ಲೇ ಇದು ದೇಶಾದ್ಯಂತ ಹರಡಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿತು ಮತ್ತು ಚಿಪ್ಕೊ ಚಳವಳಿ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಸಂಘಟಿತ ಅಭಿಯಾನವಾಗಿ ಮಾರ್ಪಟ್ಟಿತು. 1980 ರಲ್ಲಿ ಆಗಿನ ಪ್ರಧಾನಿ ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿ ಅವರ ಮಧ್ಯಪ್ರವೇಶದ ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ಉತ್ತರಾಖಂಡ ಹಿಮಾಲಯದಲ್ಲಿ ವಾಣಿಜ್ಯ ಮರಗಳನ್ನು ಕಡಿಯುವುದನ್ನು 15 ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ನಿಷೇಧಿಸಿದಾಗ ಈ ಆಂದೋಲನವು ಪ್ರಮುಖ ಯಶಸ್ಸು ಕಂಡಿತು.
ಪ್ರಸ್ತುತ 2023ರ ದಿನಮಾನಗಳನ್ನು ನೋಡುವುದಾದರೆ- ನವೆಂಬರ್ 12 ರ ದೀಪಾವಳಿ ದಿನದಂದು ಉತ್ತರಕಾಶಿ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿ ನಿರ್ಮಾಣ ಹಂತದಲ್ಲಿದ್ದ 4.5 ಕಿ.ಮೀ ಉದ್ದದ ಸುರಂಗದ ಒಂದು ಭಾಗವೊಂದು ಕುಸಿಯಿತು. ಸುರಂಗದೊಳಗೆ ಸಿಲುಕಿದ್ದ 41 ಕಾರ್ಮಿಕರನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಲು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ವಿಪತ್ತು ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆ ಪಡೆ (ಎನ್ಡಿಆರ್ಎಫ್), ರಾಜ್ಯ ವಿಪತ್ತು ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆ ಪಡೆ (ಎಸ್ಡಿಆರ್ಎಫ್) ಮತ್ತು ಪೊಲೀಸರಿಗೆ ಎರಡು ವಾರಗಳಿಗಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಸಮಯ ಹಿಡಿಯಿತು.
ಇತ್ತೀಚಿನ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ದೇಶಾದ್ಯಂತ ಇಂತಹ ಘಟನೆಗಳು ಏಕೆ ಆಗಾಗ್ಗೆ ನಡೆಯುತ್ತಿವೆ ಎಂಬುದರ ಬಗ್ಗೆ ಚಿಂತನೆ ನಡೆಸುವುದು ಇಂದಿನ ಅಗತ್ಯವಾಗಿದೆ. ಪ್ರಕೃತಿ ಮಾತೆಯು ತನ್ನ ಕ್ರೋಧವನ್ನು ಹೊರಹಾಕುವ ಮಟ್ಟಕ್ಕೆ ನಾವು ಪ್ರಕೃತಿಯನ್ನು ನಾಶ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದೇವೆಯೇ? ನಮ್ಮ ಕೇಂದ್ರ ಮತ್ತು ರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರಗಳು ಪರಿಸರ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವಲ್ಲಿ ಸೂಕ್ತ ಕಾನೂನುಗಳನ್ನು ಜಾರಿಗೆ ತರುವಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಅವುಗಳನ್ನು ಸರಿಯಾಗಿ ಕಾರ್ಯಗತಗೊಳಿಸುವಲ್ಲಿ ಸಾಕಷ್ಟು ಗಂಭೀರವಾಗಿಲ್ಲವೇ ಎಂಬೆಲ್ಲ ಪ್ರಶ್ನೆ್ಗಳು ಸಹಜವಾಗಿ ಕಾಡುತ್ತವೆ.
ವಾಸ್ತವವಾಗಿ, ಉತ್ತರಾಖಂಡ ಸುರಂಗ ಕುಸಿತದ ವಿಷಯವು ದುರ್ಬಲ ಹಿಮಾಲಯ ಪ್ರದೇಶ ಸೇರಿದಂತೆ ದೇಶದ ವಿವಿಧ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಇತ್ತೀಚಿನ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಸಂಭವಿಸಿದ ಕೆಲವು ಮಾರಣಾಂತಿಕ ನೈಸರ್ಗಿಕ ವಿಪತ್ತುಗಳನ್ನು ನಮಗೆ ನೆನಪಿಸುತ್ತದೆ. ಅವು ಹೀಗಿವೆ:
- 1999 ರಲ್ಲಿ ಒಡಿಶಾದಲ್ಲಿ ಸೂಪರ್ ಸೈಕ್ಲೋನ್ (15,000 ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಸಾವು)
- 2001 ರಲ್ಲಿ ಗುಜರಾತ್ ಭೂಕಂಪ (20,000 ಸಾವುಗಳು)
- 2004 ರಲ್ಲಿ ಹಿಂದೂ ಮಹಾಸಾಗರದ ಸುನಾಮಿ (2.30 ಲಕ್ಷ ಸಾವುಗಳು)
- 2007 ರಲ್ಲಿ ಬಿಹಾರ ಪ್ರವಾಹ ದುರಂತ (1287 ಸಾವುಗಳು)
- 2013 ರಲ್ಲಿ ಉತ್ತರಾಖಂಡ್ ಪ್ರವಾಹ (5700 ಸಾವುಗಳು)
- 2014 ರಲ್ಲಿ ಕಾಶ್ಮೀರ ಪ್ರವಾಹ (550 ಸಾವುಗಳು)
- 2015ರಲ್ಲಿ ಚೆನ್ನೈ ಪ್ರವಾಹ
- ಕೇರಳ ಪ್ರವಾಹ (2018)
- ಹಿಮಾಚಲ ಪ್ರದೇಶ ಪ್ರವಾಹ (2023)
- ಅಸ್ಸಾಂ ಪ್ರವಾಹ (ಬಹುತೇಕ ಪ್ರತಿ ವರ್ಷ)
ಇತ್ತೀಚಿನ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಮಾನವರು ಮತ್ತು ಜಾನುವಾರುಗಳ ಅನೇಕ ಜೀವಗಳ ನಷ್ಟದ ಜೊತೆಗೆ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಮತ್ತು ಖಾಸಗಿ ಆಸ್ತಿಗಳಿಗೆ ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಮಾಣದ ನಷ್ಟ ಉಂಟುಮಾಡಿದ ಕೆಲ ನೈಸರ್ಗಿಕ ವಿಪತ್ತು ಇವಾಗಿವೆ. ಜಿನೀವಾ ಮೂಲದ ಆಂತರಿಕ ವಲಸೆ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣಾ ಕೇಂದ್ರದ ವರದಿಯ ಪ್ರಕಾರ, ನೈಸರ್ಗಿಕ ವಿಪತ್ತುಗಳು 2022 ರಲ್ಲಿ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು 25 ಲಕ್ಷ (2.5 ಮಿಲಿಯನ್) ಜನರು ಆಂತರಿಕವಾಗಿ ವಲಸೆ ಹೋಗಲು ಕಾರಣವಾಗಿವೆ. ದಕ್ಷಿಣ ಏಷ್ಯಾದಲ್ಲಿ 2022 ರಲ್ಲಿ ವಿಪತ್ತುಗಳಿಂದಾಗಿ 1.25 ಕೋಟಿ (12.5 ಮಿಲಿಯನ್) ಜನತೆ ಆಂತರಿಕವಾಗಿ ಸ್ಥಳಾಂತರಗೊಂಡಿದ್ದಾರೆ.
ಚಾರ್ ಧಾಮ್ ಯೋಜನೆ: ಸುಸ್ಥಿರ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಮಾದರಿಗೆ ಒಂದು ಉದಾಹರಣೆಯಾಗಿರುವ ಗಂಗೋತ್ರಿ, ಯಮುನೋತ್ರಿ, ಬದರೀನಾಥ್ ಮತ್ತು ಕೇದಾರನಾಥದ ನಾಲ್ಕು ಧಾರ್ಮಿಕ ತೀರ್ಥಯಾತ್ರೆಗಳನ್ನು ಸಂಪರ್ಕಿಸುವ ಎಲ್ಲಾ ಹವಾಮಾನದ ರಸ್ತೆಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸುವುದನ್ನು ಈ ಯೋಜನೆ ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಹೆದ್ದಾರಿ ಪ್ರಾಧಿಕಾರ (ಎನ್ಎಚ್ಎಐ)ದ ವತಿಯಿಂದ ಉತ್ತರಾಖಂಡದಲ್ಲಿ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವ ಚಾರ್ ಧಾಮ್ ಯೋಜನೆ (ಸಿಡಿಪಿ) ಪರಿಸರವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವ ಭಾರತದ ವಿಧಾನಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ, ಹವಾಮಾನ ಬದಲಾವಣೆ ಮತ್ತು ಅದರ ಪರಿಣಾಮಗಳನ್ನು ಎದುರಿಸುವಲ್ಲಿ ಕೆಲ ಪ್ರಮುಖ ಸಮಸ್ಯೆಗಳನ್ನು ಎತ್ತಿದೆ.
ಸುಂದರವಾದ ಹಿಮಾಲಯದ ಹಿಂದೆ ಭಯಂಕರ ಸವಾಲುಗಳು: ಹಿಮಾಲಯವು ಪರ್ವತಗಳ ಅತ್ಯಂತ ಕಿರಿಯ ಶ್ರೇಣಿಯಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಇನ್ನೂ ರಚನಾತ್ಮಕ ಹಂತದಲ್ಲಿದೆ. ಭೂವೈಜ್ಞಾನಿಕ ವಿಜ್ಞಾನಿಗಳು ಮತ್ತು ಭೂ-ತಾಂತ್ರಿಕ ತಜ್ಞರು ಸಿಡಿಪಿ ಯೋಜನೆಯು ಅಪಾಯಕಾರಿ ಮತ್ತು ಮಾರಣಾಂತಿಕವಾಗಿದೆ ಎಂದು ಸ್ಪಷ್ಟಪಡಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಪ್ರದೇಶವು ಭೂಕಂಪ ಸಂಭವಿಸುವ ಅತ್ಯಂತ ಸೂಕ್ಷ್ಮ ಪ್ರದೇಶವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಘರ್ಷಣೆಯ ಶೀಯರ್ ಬಂಡೆಗಳು ಸಹ ಇಲ್ಲಿ ಅಸ್ತಿತ್ವದಲ್ಲಿವೆ. ಮೌಂಟ್ ಎವರೆಸ್ಟ್ ನಂತಹ ಭೂಮಿಯ ಅತ್ಯುನ್ನತ ಶಿಖರಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುವ ಹಿಮಾಲಯ ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಸಂರಕ್ಷಿಸುವುದು ಬಹಳ ಮುಖ್ಯವಾದ ಜಾಗತಿಕ ವಿಷಯವಾಗಿದೆ. ಹಿಮಾಲಯವು ಭಾರತದ ಜೊತೆಗೆ ನೇಪಾಳ, ಚೀನಾ, ಪಾಕಿಸ್ತಾನ ಮತ್ತು ಭೂತಾನ್ ದೇಶಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುವುದು ಇದಕ್ಕೆ ಮುಖ್ಯ ಕಾರಣವಾಗಿದೆ.
ಹೀಗಾಗಿ ಭೂವಿಜ್ಞಾನಿಗಳು ಮತ್ತು ಪರಿಸರವಾದಿಗಳು ಮೊದಲಿನಿಂದಲೂ ಎರಡು ಮೂಲ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳನ್ನು ಕೇಳುತ್ತಿದ್ದಾರೆ.
ಅವು: ಮೊದಲನೆಯದಾಗಿ, ಹಿಮನದಿ ಕರಗುವಿಕೆ ಮತ್ತು ಬದಲಾದ ಹವಾಮಾನ ಮಾದರಿಗಳು ಮತ್ತು ಮಿತಿಮೀರಿದ ನಗರೀಕರಣಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಗುವ ಹವಾಮಾನ ಬದಲಾವಣೆಯ ಪರಿಣಾಮಗಳಿಂದಾಗಿ ಭಾರತೀಯ ಹಿಮಾಲಯನ್ ಪ್ರದೇಶ (ಐಎಚ್ಆರ್) ವಿನಾಶದ ಅಲೆಯನ್ನು ಎದುರಿಸುತ್ತಿರುವಾಗ ಚಾರ್ ಧಾಮ್ ಯೋಜನೆಯಂತಹ ಭಾರಿ ಮೂಲಸೌಕರ್ಯ ಯೋಜನೆಗಳ ಹೊರೆಯನ್ನು ಈ ಪ್ರದೇಶ ಹೇಗೆ ತಡೆದುಕೊಳ್ಳಬಲ್ಲದು? ಎಷ್ಟು ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮ, ಎಷ್ಟು ರಸ್ತೆಗಳು, ಎಷ್ಟು ಪರ್ವತಗಳನ್ನು ಕತ್ತರಿಸುವುದು ಮತ್ತು ಅವಶೇಷಗಳನ್ನು ನದಿಗಳಿಗೆ ಸೇರಿಸಬಹುದು?
ಎರಡನೆಯದಾಗಿ, ಅಂತಹ ಯೋಜನೆಗಳಿಂದ ಉಂಟಾಗುವ ಪರಿಸರ ಪರಿಣಾಮ ಮೌಲ್ಯಮಾಪನವನ್ನು (ಇಐಎ) ಸರ್ಕಾರಗಳು ಎಲ್ಲಾ ಗಂಭೀರತೆಯಿಂದ ಪರಿಗಣಿಸಿವೆಯೇ? ಚಾರ್ ಧಾಮ್ ಯೋಜನೆಯ ಮೂಲ ಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಭೂವಿಜ್ಞಾನಿಗಳು ಮತ್ತು ತಜ್ಞರು ತೀವ್ರವಾಗಿ ಟೀಕಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಏಕೆಂದರೆ ಸುಮಾರು 900 ಕಿ.ಮೀ ಉದ್ದದ ಯೋಜನೆಗೆ ಒಂದೇ ಇಐಎ ಹೊಂದುವ ಬದಲು, ಅದನ್ನು 53 ವಿಭಾಗಗಳಾಗಿ ವಿಂಗಡಿಸಲಾಗಿದೆ. ಅಂದರೆ ಇಐಎ ಯನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಪ್ರದೇಶಕ್ಕೆ ಮಾಡಲಾಗಿದೆ.