શ્રદ્ધાળુઓ માટે એક ગંભીર મુદ્દો એટલે બની બેઠેલા ગોડમેન-એક વિચક્ષણ સમીક્ષા - The stranglehold of the Godmen

યુપીના હાથરસ ખાતે કમનસીબ અને હ્રદયદ્રાવક દુર્ઘટના ઘટી હતી. જેમાં થયેલ નાસભાગમાં 120 શ્રદ્ધાળુઓએ જીવ ગુમાવ્યો હતો. કોન્સ્ટેબલમાંથી બની બેઠેલા ગોડમેન દ્વારા આયોજિત એક ઇવેન્ટમાં આ દુર્ઘટના સર્જાઈ હતી. આ બની બેઠેલા ગોડમેન શ્રદ્ધાળુઓ માટે એક ગંભીર મુદ્દો છે. આ વિશે જોધપુરની MBM યુનિવર્સિટીના પ્રોફેસર મિલિંદકુમાર શર્માએ કરેલ વિચક્ષણ સમીક્ષા વાંચો વિગતવાર.

હૈદરાબાદઃ ભારત દેશમાં સ્વ-ઘોષિત દૈવી વ્યક્તિત્વ ધરાવતા અથવા બની બેઠેલા ગોડમેનનો રાફડો ફાટ્યો છે. આવા પોતાને ભગવાન કહેવડાવતા ગોડમેનના કાર્યક્રમોમાં દુર્ઘટના થાય ત્યારે અનેક નિર્દોષ શ્રદ્ધાળુઓ જીવ ગુમાવી બેસે છે. તેનું તાજેતરનું ઉદાહરણ હાથરસ દુર્ઘટના છે. જેમાં નાસભાગમાં લગભગ 120 લોકો મૃત્યુ પામ્યા હતા. જો કે આ એક વહીવટી નિષ્ફળતા તો હતી જ જેના માટે જવાબદારી નિશ્ચિત કરવી જોઈએ અને દોષીતોને ન્યાયના કઠેડામાં લાવવા જોઈએ.

દેશભરમાં સ્વયંભૂ ધર્મગુરુઓના પ્રસારને લગતો મુદ્દો ગંભીર ચિંતનનો વિષય છે. સમાજ તેમને દેવત્વ અથવા અલૌકિક શક્તિઓથી સંપન્ન તરીકે વર્ણવે છે તે દરજ્જો ચિંતાજનક છે. હાથરસમાં બનેલી ભયાનક ઘટના માટે આ બની બેઠેલા ગોડમેનનો પ્રભાવ અંશતઃ જવાબદાર હતો. અહેવાલ મુજબ તેના ભક્તો રેતીને સ્પર્શ કરવા ઝંખતા હતા કે જેના પર તેના "દૈવી" પગલાની છાપ પડી હતી. આ ઉન્માદમાં દોડી ગયા હતા જેના પરિણામે નાસભાગ મચી ગઈ હતી જેણે ઘણા નિર્દોષ લોકોનો જીવ ગયો. જેમાં અનેક પરિવારો બરબાદ થયા. ભારતમાં આધ્યાત્મિક મુક્તિની શોધને પરિપૂર્ણ કરવા માટે આવા કાર્યક્રમોમાં હાજરી આપવી સામાન્ય બાબત છે.

જો કે એ પણ એક હકીકત છે કે ઘણી સ્વ-પ્રશંસનીય અર્ધ-દૈવી વ્યક્તિઓએ સમાજની નૈતિક અંતરાત્માને હચમચાવી નાખતા પ્રકારનાં ખોટાં કાર્યો કર્યાં છે. ઉપરાંત, કોઈની વૈચારિક વલણને કારણે સામાજિક અને ધાર્મિક ઘટનાઓને ખરાબ પ્રકાશમાં દર્શાવવું એ અયોગ્ય છે, કારણ કે તે વ્યક્તિઓમાં આધ્યાત્મિક ચેતનાને ફરીથી જાગૃત કરવા અને સમાજને એકસાથે લાવવાનું કામ કરે છે. સમસ્યા ત્યારે ઊભી થાય છે જ્યારે વિશ્વાસ અંધવિશ્વાસમાં પરિવર્તિત થાય છે.

ધર્મગુરુઓ તરીકે ઢોંગ કરતા ઘણા દંભી લોકો કટ્ટરતાને સમર્થન આપે છે. જે માનવ ચેતનાને આંધળી કરે છે અને તેને સ્ટીરિયોટાઇપ્સ સાથે જોડે છે. જે આખરે બૌદ્ધિક અને આધ્યાત્મિક વિકાસને અવરોધે છે. ગોડમેન જેઓ પૃથ્વી પર મસીહા બનવાનો અભિપ્રાય ધરાવે છે તે અસ્પષ્ટતા પર આધારિત છે કારણ કે, તે લોકોની માનસિક ક્ષમતાઓને નબળી પાડે છે. તેમની આલોચનાત્મક વિચારસરણીને અવરોધે છે. આર્થિક અને સામાજિક પિરામિડના તળિયે રહેલા લોકો તેમના ચરણમાં મુક્તિ શોધે છે. તે આશ્ચર્યજનક નથી. જીવનની તકલીફોમાંથી મુક્તિની દેખીતી બાંયધરી આપતા ગોડમેન આપણા સમાજના વિશાળ વર્ગની શારીરિક અને માનસિક ભાવના પર જબરદસ્ત વર્ચસ્વ ધરાવે છે. તો પછી હાથરસમાં જે બન્યું તેના માટે એક ભાગ હોવા છતાં, કહેવાતા ગોડમેન પર દોષ ન મૂકવો જોઈએ?

સાચા ધર્મગુરુઓ આધ્યાત્મિક રીતે સભાન અને બૌદ્ધિક રીતે જાગૃત વ્યક્તિત્વોથી અલગ હોવા જોઈએ જેમ કે સ્વામી વિવેકાનંદ અને શ્રી અરબિંદો જેવા અન્ય લોકો. જેઓ અજ્ઞાનના અંધકારને દૂર કરીને અને મનને પ્રબુદ્ધ કરીને આત્માની મુક્તિનો માર્ગ મોકળો કરે છે. બાદમાં તેમના ઉપદેશોની સામાજિક અસરોને ધ્યાનમાં રાખે છે અને "અંધ વિશ્વાસ" અને અંધવિશ્વાસ પર "તર્ક" અને "તર્કસંગતતા" ને પ્રોત્સાહન આપે છે. આપણા સામાજિક માળખાના નૈતિક અધોગતિને રોકવામાં સક્ષમ થવા માટે સમાજે આ સખત વાસ્તવિકતા સાથે સમજૂતી કરવી જોઈએ.

આ સિવાય અંધશ્રદ્ધા અને અંધ કર્મકાંડોને બદલે લોકોમાં બૌદ્ધિક તર્ક અને તર્ક કેળવવા માટેની જવાબદારી ધાર્મિક અને સામાજિક નેતાઓની છે. તેમણે જીવનના અસંખ્ય સંઘર્ષો અને પીડાઓને દૂર કરવા માટે બાહ્ય સહાય પર નિર્ભરતા પર સાધકની આધ્યાત્મિક સ્વાયત્તતાને સશક્ત અને પ્રોત્સાહિત કરવી જોઈએ. ઓછામાં ઓછા તાજેતરના સમયમાં તેમણે જે સારું કર્યુ છે તેના કરતાં ધર્મગુરુઓની ગૂંચવણોએ સમાજને વધુ નુકસાન પહોંચાડ્યું છે. સમાજના સામૂહિક હિતમાં છે કે આવી વ્યક્તિઓના હાસ્યાસ્પદ સ્વભાવનો પર્દાફાશ કરવો અને તેમના દુષ્કર્મ માટે તેમને જવાબદાર ઠેરવવામાં આવે. સમાજના નબળા વર્ગો પર ગોડમેનના ભેદી પ્રભાવને ચકાસવા માટે સામાજિક અને નૈતિક સ્થિતિ, સામુદાયિક આઉટરીચ, શિક્ષણ અને પાયાના સ્તરે સંવેદનશીલતા એ વર્તમાનની જરૂરિયાત છે.

સમય છે કે સમાજના નૈતિક અને નૈતિક પાયાને મજબૂત કરવામાં આવે. સમાજ તેની ચેતનાને એવા સ્તરે ઉન્નત કરે જ્યાં, રવીન્દ્રનાથ ટાગોરના શબ્દોમાં "મન ભય રહિત હોય અને માથું ઉંચુ હોય...અને તે સ્વતંત્રતાના સ્વર્ગમાં" દેશ અને દેશવાસીઓ જાગૃત બને.