હૈદરાબાદ :માઓવાદીઓને નાબૂદ કરવા અંગે ભારતના કેન્દ્રીય ગૃહ પ્રધાન (UMHA) અમિત શાહના તાજેતરના નિવેદને નોંધપાત્ર ધ્યાન ખેંચ્યું છે. અમિત શાહે જાહેર કર્યું કે, વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વ હેઠળ ભારત સરકાર માર્ચ 2026 સુધીમાં માઓવાદીઓને નાબૂદ કરવા માટે પ્રતિબદ્ધ છે. આ પ્રકારનું નિવેદન માઓવાદી વિદ્રોહને સંબોધવા માટે સરકાર દ્વારા વર્તમાન અને ભાવિ બંને વ્યૂહરચનાઓ પર નોંધપાત્ર અસર પડે છે. માર્ચ 2026 ને ચોક્કસ સમયમર્યાદા તરીકે ચિહ્નિત કરે છે જેને એક સમયે સૌથી મોટો આંતરિક સુરક્ષા ખતરો માનવામાં આવતો હતો, તે સાવચેતીભર્યા આશાવાદ અને સાચી ચિંતા માટે બંને આધાર આપે છે.
ભારતમાં માઓવાદીનો ઇતિહાસ અને વર્તમાન
અમિત શાહે ભારપૂર્વક જણાવ્યું તેમ છેલ્લા એક દાયકામાં સરકારના પ્રયાસોને કારણે માઓવાદીઓ નોંધપાત્ર રીતે નબળા પડ્યા છે. માઓવાદી હિંસાને કારણે નાગરિકો અને સુરક્ષા દળો બંનેના મૃત્યુ પાછલા વર્ષમાં સૌથી નીચે આવી ગયા છે. જ્યારે આ દાવો ચર્ચાનો વિષય છે, તે ખરેખર સાચું છે કે પાછલા વર્ષે માઓવાદી પ્રવૃત્તિથી પ્રભાવિત વિસ્તારમાં સૌથી ઓછી સંખ્યામાં જાનહાનિ થઈ હતી. વિવિધ રાજ્યોના ત્રીસ શરણાગતિ માઓવાદીઓ સાથેની તેમની બેઠક દ્વારા અમિત શાહે તેમને શસ્ત્રો છોડી દેવા અને ભારતની વ્યાપક વિકાસ યાત્રામાં જોડાવા વિનંતી કરી.
અમિત શાહે સાથે જ તેમણે ચેતવણી આપી હતી કે જે લોકોએ આત્મસમર્પણ કરવાનો ઇનકાર કર્યો તેમને સુરક્ષા દળોની લશ્કરી કાર્યવાહીના પરિણામોનો સામનો કરવો પડશે. માઓવાદીઓને તેમના શસ્ત્રો છોડી દેવા સઘન લશ્કરી કાર્યવાહીની ધમકી સાથેની આ અપીલ ઊંડા વિશ્લેષણની માંગ કરે છે. વધુમાં, ભારતમાં સૌથી લાંબા સમય સુધી ચાલતી સશસ્ત્ર ચળવળોમાંથી એક એવા માઓવાદી વિદ્રોહને ગંભીર તપાસની જરૂર છે. નીચેના વિભાગો છેલ્લા એક દાયકામાં માઓવાદી ચળવળ પ્રત્યે સરકારના પ્રતિભાવો તેમજ માઓવાદી નેતૃત્વ અને તેમની પ્રવૃત્તિમાં બદલાતી ગતિશીલતા દર્શાવે છે.
માઓવાદીઓને સરકારનો જવાબ
છેલ્લા એક દાયકામાં માઓવાદીઓને નિયંત્રિત કરવા માટે સરકારના અભિગમમાં ભૂતકાળની નીતિઓ અને નવી પહેલો બંને સાથે સાતત્ય જોવા મળ્યું છે. સરકારે ત્રિ-પાંખીય વ્યૂહરચનાનું પાલન કર્યું છે. જેમાં માઓવાદી હિંસા ઘટાડવાના હેતુથી કરેલ બળવાખોરી વિરોધી લશ્કરી અભિગમ, એક વિકાસલક્ષી વ્યૂહરચના જે માઓવાદી પ્રભાવિત પ્રદેશોમાં સ્થાનિક વસ્તીની ફરિયાદોને સંબોધવા અને તેમને માઓવાદી પ્રભાવથી અલગ કરવાનો છે.
સાથે જ માઓવાદી આતંકવાદીઓને મુખ્ય પ્રવાહના સમાજમાં પાછા ફરવાની તક આપતી શરણાગતિ અને પુનર્વસન નીતિ. ભારતીય જનતા પાર્ટીની (BJP) આગેવાની હેઠળની સરકાર દ્વારા રજૂ કરવામાં આવેલ એક મહત્વપૂર્ણ નવો નિર્ણય સ્થાનિક વસ્તીના અધિકારો અને હકની ખાતરી કરવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું છે. જ્યારે સ્થાનિક માંગણીઓને સંપૂર્ણ રીતે સંતોષવામાં આ પ્રયાસોની સફળતા ચર્ચાસ્પદ રહે છે, ત્યારે તેઓએ રાજ્યની છબી સુધારવામાં નિર્વિવાદપણે મદદ કરી છે.
માઓવાદીઓનો સામનો કરવા માટે NDA સરકારે એક નવી ઓપરેશનલ વ્યૂહરચના SAMADHAN પણ શરૂ કરી. આ વ્યૂહરચના આઠ મુખ્ય ક્ષેત્રો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. જેમાં સ્માર્ટ નેતૃત્વ, આક્રમક લશ્કરી વ્યૂહરચના, પ્રેરણા અને તાલીમ, કાર્યક્ષમ બુદ્ધિ, ડેશબોર્ડ-આધારિત કી પર્ફોર્મન્સ ઈન્ડિકેટર્સ (KPIs) અને કી પરિણામ ક્ષેત્રો (KRAs), ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ, દરેક ઓપરેશનલ થિયેટર માટે એક એક્શન પ્લાન અને માઓવાદી ધિરાણની પહોંચને અવરોધવાની નીતિ સામેલ છે. માઓવાદીઓની જાનહાનિ, ધરપકડો અને આત્મસમર્પણની વધતી જતી સંખ્યાથી SAMADHAN ની અસરકારકતા આંકી શકાય છે.
સાઉથ એશિયન ટેરરિઝમ પોર્ટલ (SATP) અનુસાર 2014 થી અત્યાર સુધીમાં 1,700 માઓવાદી માર્યા ગયા, 6487 ની ધરપકડ કરવામાં આવી અને 11,413એ આત્મસમર્પણ કર્યું છે. છત્તીસગઢમાં ભાજપની આગેવાની હેઠળની સરકારની રચના પછી એક નોંધપાત્ર વિકાસ થયો છે. અહીં સુરક્ષા દળોએ અનેક લક્ષિત એન્કાઉન્ટર કર્યા, જેના કારણે ઘણા માઓવાદીઓનો ખાત્મો થયો. જોકે, આ એન્કાઉન્ટરોની ટીકા કરવામાં આવી છે. કારણ કે કેટલાક દલીલ કરે છે કે સરકાર વધુ સમાધાનકારી બની શકી હોત, કારણ કે તે સમયે છત્તીસગઢમાં માઓવાદીઓની હાજરી થોડા હિસ્સા સુધી મર્યાદિત હતી.
આ ટીકાઓ છતાં માઓવાદીઓની ઘટતી જતી તાકાત અને સુરક્ષા કામગીરીની સફળતાએ મંત્રીના નિવેદનને વિશ્વાસપાત્રતા આપી છે કે, માર્ચ 2026 સુધીમાં માઓવાદી ખતરાને બેઅસર કરી શકાય છે. તેમ છતાં મુખ્ય મુદ્દો છે કે, શું માઓવાદી ચળવળનો અંત બળ દ્વારા આવશે? અથવા ભવિષ્યમાં સરકાર અને માઓવાદીઓ વચ્ચે વાતચીત શરૂ થઈ શકે છે? માઓવાદી નેતૃત્વ અને પ્રવૃત્તિઓના વર્તમાન માર્ગને જોતાં સંવાદ નિકટવર્તી છે તેવું સૂચન કરતા થોડા સંકેત છે.