હૈદરાબાદ : વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના ત્રીજા કાર્યકાળની શરૂઆત સ્થાનિક અને આંતરરાષ્ટ્રીય મોરચે ઝડપી નિર્ણયો સાથે થઈ હતી. દક્ષિણ એશિયાના દેશોના નેતાઓને આમંત્રિત કરીને તેમણે સંકેત આપ્યો કે તેમની સક્રિય વિદેશ નીતિમાં સાતત્ય રહેશે. શપથગ્રહણ કર્યાના થોડા દિવસોની અંદર PM મોદીએ G7 બેઠકમાં ભાગ લેવા માટે ઇટાલીના અપુલિયા ગયા, જે ત્રીજી મુદત માટે ચૂંટાયા પછી તેમની પ્રથમ આંતરરાષ્ટ્રીય મુલાકાત હતી. G7માં ભારતની સહભાગિતા એ વિકસિત પશ્ચિમી દેશોને જોડવા એક મહત્વપૂર્ણ આર્થિક શક્તિ તરીકે ભારતના ઉદયને પુનરાવર્તિત કરવા અને વૈશ્વિક દક્ષિણની ચિંતાઓને સ્પષ્ટ કરવા વિશે હતી.
G7 અને ભારત
ઇટાલીમાં G7 સમિટનું વિશેષ મહત્વ હતું કારણ કે તે આ ગ્રુપની 50મી વર્ષગાંઠ પણ હતી. G7 ની કલ્પના શીત યુદ્ધ દરમિયાન કરવામાં આવી હતી. જેના પરિણામે G7 માં તે સમયની મુખ્ય ઉદાર લોકશાહી અર્થવ્યવસ્થાઓને સભ્ય તરીકે સામેલ કરવામાં આવી હતી. આજે પણ યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ, કેનેડા, ફ્રાન્સ, જર્મની, ઇટાલી, જાપાન અને યુનાઇટેડ કિંગડમ સભ્યો તરીકે G7 ની રચના અકબંધ રહી છે.
ભારત વિશ્વની ટોચની પાંચ અર્થવ્યવસ્થાઓમાંની એક છે, તે G7 ના સભ્ય નથી. કારણ કે તે હજુ પણ વિકાસશીલ દેશ માનવામાં આવે છે. તાજેતરના વર્ષોમાં ભારતની અર્થવ્યવસ્થાએ પ્રભાવશાળી વૃદ્ધિ નોંધાવી છે. તે વિશ્વની સૌથી મોટી લોકશાહી છે અને બહુ ધ્રુવીય વિશ્વ વ્યવસ્થામાં સ્થિરતા જાળવવા માટે મહત્વપૂર્ણ છે. પરિણામે ભારત સંપૂર્ણ સભ્ય ન હોવા છતાં વારંવાર G7 માં 'આઉટરીચ કન્ટ્રી' તરીકે આમંત્રિત કરવામાં આવે છે.
અત્યાર સુધીમાં ભારતે 11 G7 સમિટમાં ભાગ લીધો અને વડાપ્રધાન મોદીએ સતત પાંચ બેઠકમાં ભાગ લીધો છે. ભારતના ઘણા G7 દેશો સાથે આર્થિક અને વ્યાપારી સંબંધો વધી રહ્યા છે. તેથી તે મહત્વપૂર્ણ છે કે દિલ્હી આ દેશો સાથે દ્વિપક્ષીય અને બહુપક્ષીય પ્લેટફોર્મ પર સંપર્ક કરે.
G7 સમિટની બાજુમાં વડાપ્રધાન મોદીએ યુએસ પ્રમુખ જો બાઈડેન, જર્મન ચાન્સેલર ઓલાફ સ્કોલ્ઝ અને ફ્રાંસના રાષ્ટ્રપતિ ઇમેન્યુઅલ મેક્રોન જેવા વિશ્વના ઘણા નેતાઓ સાથે શ્રેણીબદ્ધ ફળદાયી વાર્તાલાપ કર્યો હતો. ભારતીય અને ઈટાલીના વડાપ્રધાનોએ ‘સ્વચ્છ ઉર્જા, ઉત્પાદન, અવકાશ અને ટેલિકોમ’ના ક્ષેત્રોમાં દ્વિપક્ષીય આર્થિક સંબંધો સુધારવા માટે હાકલ કરી હતી. જાપાનના વડાપ્રધાન કિશિદા સાથે પીએમ મોદીએ વિશેષ વ્યૂહાત્મક વૈશ્વિક ભાગીદારી પર મંતવ્યોનું આદાન પ્રદાન કર્યું હતું. તેઓએ મુંબઈ-અમદાવાદ હાઈ-સ્પીડ રેલ્વે પ્રોજેકટ જેવા પ્રોજેક્ટ અંગે પણ ચર્ચા કરી હતી.
પીએમ મોદીએ બ્રિટનના વડાપ્રધાન ઋષિ સુનક સાથે પણ વાતચીત કરી હતી. એ નોંધવું જોઇએ કે ભારત અને UK દ્વિપક્ષીય મુક્ત વેપાર કરાર પર વાટાઘાટોના અદ્યતન તબક્કામાં છે. યુરોપિયન યુનિયનમાંથી ખસી ગયા પછી યુનાઇટેડ કિંગડમ માટે ભારત જેવી ઉભરતી અર્થવ્યવસ્થાઓ સાથે ઉન્નત આર્થિક જોડાણે નોંધપાત્ર મહત્વ ધારણ કર્યું છે. બંને વડાપ્રધાનોએ મુક્ત વેપાર કરારનો સ્ટોક લીધો, જે વાટાઘાટોના અદ્યતન તબક્કામાં છે. પોપ ફ્રાન્સિસ સાથે વડાપ્રધાન મોદીની વાતચીતે ઘણા લોકોનું ધ્યાન ખેંચ્યું હતું. પીએમ મોદી અને પોપ ફ્રાન્સિસે એકબીજાને ગળે લગાવ્યા અને તેમણે ટૂંકી હળવાશથી વાતચીત કરી. ભારતના વડાપ્રધાને પોપ ફ્રાન્સિસને ભારત આવવાનું આમંત્રણ આપ્યું હતું.
વડાપ્રધાને G7 પ્લેટફોર્મનો ઉપયોગ ભારતીય લોકશાહીની તાકાત અને દેશમાં તાજેતરની ચૂંટણીઓને સફળતાપૂર્વક પૂર્ણ કરવા માટે કરવામાં આવેલી અસાધારણ વ્યવસ્થાને દર્શાવવા માટે કર્યો હતો. ફ્રાન્સ, UK અને US જેવા જી7 દેશોમાંથી કેટલાક આ વર્ષે ચૂંટણી માટે આગળ વધી રહ્યા છે. US પ્રમુખ અને UK ના વડાપ્રધાન તેમના પ્રથમ કાર્યકાળમાં છે અને ગંભીર વિરોધી સત્તાનો સામનો કરી રહ્યા છે. બીજી તરફ, ભારતીય વડાપ્રધાન ત્રીજી મુદત માટે પદ માટે ચૂંટાયા હતા. G7 સમિટમાં વડાપ્રધાન મોદીએ નોંધ્યું કે, ભારતીય ચૂંટણીના પરિણામો "સમગ્ર લોકશાહી વિશ્વની જીત" છે.
G7 દેશો સાથે ભારતનો કુલ વેપાર (ETV Bharat) ચીન અને સંઘર્ષ
ભારત-મધ્ય પૂર્વ-યુરોપ ઇકોનોમિક કોરિડોર માટે સમર્થન વ્યક્ત કરી G7 લીડર્સ કોમ્યુનિકે વૈશ્વિક રાજકારણમાં ચીનની ભૂમિકાની તીવ્ર ટીકા કરી હતી. કોમ્યુનિકેમાં ચીનના બે ડઝનથી વધુ સંદર્ભો હતા. કોમ્યુનિકે દક્ષિણ ચીન સાગર અને તાઈવાનમાં ચીનની આક્રમક રણનીતિની ટીકા કરી હતી. કોમ્યુનિકે એવી દલીલ કરી હતી કે, ચીનની આર્થિક અને વ્યાપારી નીતિ 'બજાર વિકૃતિ'માં ફાળો આપી રહી છે. જેના પરિણામે G7 દેશોના 'ઉદ્યોગો અને આર્થિક સ્થિતિ સ્થાપકતા અને સુરક્ષા'ને નબળી પડી રહી છે. ચીનના પડકારના જવાબમાં G7 નેતાઓએ નોંધ્યું હતું કે તેઓ "અમારી અને તેમની સંબંધિત ઔદ્યોગિક ક્ષમતાના નિર્માણમાં રોકાણ કરશે, વૈવિધ્યસભર અને સ્થિતિસ્થાપક પુરવઠા શૃંખલાઓને પ્રોત્સાહન આપશે અને નિર્ણાયક અવલંબન અને નબળાઈઓને ઘટાડશે."
G7 નેતાઓએ યુક્રેન સામેના યુદ્ધમાં રશિયાને ચીનના કથિત સમર્થન અંગે પણ નિરાશા વ્યક્ત કરી હતી. યુક્રેન માટે G7 નેતાઓએ USD 50 બિલિયનની સહાયનું વચન આપ્યું અને રશિયા સામે પ્રતિબંધ કડક કરવાની પ્રતિજ્ઞા લીધી હતી. સમિટમાં યુક્રેનના રાષ્ટ્રપતિ વ્લાદિમીર ઝેલેન્સ્કી સાથેની તેમની વાતચીત દરમિયાન ભારતીય વડાપ્રધાને શાંતિપૂર્ણ ઉકેલના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો. પીએમ મોદીએ ઉમેર્યું કે "ભારત શાંતિપૂર્ણ ઉકેલને સમર્થન આપવા માટે તેના માધ્યમમાં બધું કરવાનું ચાલુ રાખશે." 16 અને 17 જૂને રશિયા-યુક્રેન સંઘર્ષ અંગે ચર્ચા કરવા સ્વિટ્ઝર્લેન્ડમાં આયોજિત શાંતિ સમિટમાં ભારતીય અધિકારીઓએ પણ ભાગ લીધો હતો.
આગામી પગલાં
તાજેતરની G7 સમિટ દરમિયાન વિકાસશીલ વિશ્વમાંથી યુરોપમાં સ્થળાંતર પર નોંધપાત્ર ચર્ચા થઈ હતી. જોકે, તે આવશ્યક છે કે વિકસિત દેશો વિકાસશીલ વિશ્વની આર્થિક અને તકનીકી જરૂરિયાતો પર વધુ ધ્યાન આપે. ભારતે અન્ય આફ્રિકન દેશો સહિત ગ્લોબલ સાઉથ માટે તેની હિમાયત ચાલુ રાખી. G7 નેતાઓ સાથેની તેમની વાતચીત દરમિયાન વડાપ્રધાન મોદીએ શક્તિશાળી અર્થતંત્રોને એ સુનિશ્ચિત કરવા હાકલ કરી હતી કે આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ જેવી નવીનતમ તકનીક "પારદર્શક, ન્યાયી, સુરક્ષિત, સુલભ અને જવાબદાર" છે. ઉપરાંત ટેકનોલોજીના સામૂહિક વપરાશમાં "એકાધિકાર" ને રૂપાંતરિત કરવાના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો.
છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષોમાં એવી ચર્ચા ચાલી રહી હતી કે G7 ની સદસ્યતાનો વિસ્તાર કરવો જોઈએ, જે સત્તા પરિવર્તનનો સંકેત આપે છે. સ્થાપિત સત્તાઓ વૈશ્વિક સંસ્થાઓ પર તેમની પકડ જાળવી રાખવા માંગે છે જેમ કે તેઓએ શીત યુદ્ધ પછી તરત જ કર્યું હતું. જોકે, વૈશ્વિક શક્તિ સંબંધોમાં નોંધપાત્ર પરિવર્તન આવ્યું છે. છેલ્લા કેટલાક દાયકાઓમાં વૈશ્વિક અર્થતંત્રમાં નોંધપાત્ર ફેરફાર થયા છે. ભારત જેવા દેશો મુખ્ય અર્થતંત્ર તરીકે ઉભરી આવ્યા છે. ચીનથી વિપરીત, ભારત જીવંત લોકશાહી અને મુક્ત સમાજ છે. તેથી, ભારતને જૂથની ઔપચારિક સભ્યપદથી દૂર રાખવાનો બહુ અર્થ નથી.
ઓસ્ટ્રેલિયા, ભારત અને દક્ષિણ કોરિયા જેવા દેશોનો સમાવેશ કરીને G7 ને G10 માં રૂપાંતરિત કરવાની દરખાસ્ત હતી. હકીકતમાં ભૂતપૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ ટ્રમ્પે એક પગલું આગળ વધીને રશિયાને પણ સામેલ કરીને G-11 નો પ્રસ્તાવ મૂક્યો. G7ની સદસ્યતા વધારવાની જરૂરિયાત પર સતત ચર્ચા એ ભારત જેવા દેશોના ઝડપી વિકાસનું પરિણામ છે. ઇટાલિયન વડાપ્રધાન જ્યોર્જિયા મેલોનીએ નોંધ્યું હતું કે, G7 એ "પોતામાં બંધાયેલો ગઢ નથી...[પરંતુ].. મૂલ્યોની ઓફર જે આપણે વિશ્વ માટે ખોલીએ છીએ." કદાચ G7 માટે ચર્ચામાં આગળ વધવાનો અને ભારતને માત્ર આઉટરીચ સભ્ય નહીં પણ જૂથનો સંપૂર્ણ સભ્ય બનાવવાનો સમય આવી ગયો છે.
- અહીં વ્યક્ત કરેલા મંતવ્યો લેખકના વ્યક્તિગત છે.
લેખક : સંજય પુલિપાકા (ચેરપર્સન, પોલિટિયા રિસર્ચ ફાઉન્ડેશન)
- PM મોદી ઈટાલી જી-7 સમિટમાં લેશે ભાગ, PMએ ટ્વિટ કરી, વિશ્વના નેતાઓ સાથે અર્થપૂર્ણ ચર્ચા કરવા માટે આતુર
- PM મોદીની ઈટાલી મુલાકાત: વૈશ્વિક નેતાઓ સાથે મુલાકાત, સંબંધોને મજબૂત કરવા પર ભાર - G7 Summit Italy
