એક્સપ્લેનર: કેનેડાએ બેદરકારી પૂર્વક ભારત સાથેના શ્રેષ્ઠ સંબંધોને નુકસાન પહોંચાડ્યું

કેનેડાએ આરોપ લગાવ્યો કે ભારત કેનેડામાં રહેતા શીખોને ડરાવવા અને તેમને ચૂપ રહેવા દબાણ કરવા માટે જાસૂસોના નેટવર્કનો ઉપયોગ કરી રહ્યું છે.

રાજકમલ રાવ:દાયકાઓથી, ભારત અને કેનેડા ગાઢ સંબંધો રહ્યા છે, જે કોઈપણ બે લોકશાહી વચ્ચેના સૌથી આરોગ્યપ્રદ સંબંધોમાંનો એક છે.

બંને પાસે 56 રાષ્ટ્રોના કોમનવેલ્થ ઓફ નેશન્સ જૂથના વરિષ્ઠ સભ્યો હોવાનો વારસો છે, જે એક સમયના વિશાળ બ્રિટિશ સામ્રાજ્યના સમયથી છે. કોમનવેલ્થ દેશો તેમની સાર્વભૌમત્વ અને સરકારો જાળવી રાખીને લોકશાહી, માનવ અધિકાર અને આર્થિક વિકાસ જેવા વિવિધ મુદ્દાઓ પર સહકાર આપે છે.

ઑક્ટોબર 14 ના રોજ, કેનેડા અને ભારત વચ્ચેનો સહકાર નવી નીચલી સપાટીએ પહોંચ્યો જ્યારે કેનેડાએ આરોપ લગાવ્યો કે ભારત કેનેડામાં રહેતા શીખોને ડરાવવા અને તેમને ચૂપ રહેવા દબાણ કરવા માટે જાસૂસોના નેટવર્કનો ઉપયોગ કરી રહ્યું છે. તે એક અસાધારણ આરોપ હતો, જેના પગલે કેનેડાએ જાહેરાત કરી હતી કે, તે કેનેડામાં ભારતના રાજદૂત, હાઈ કમિશનર સંજય કુમાર વર્મા સહિત છ ભારતીય રાજદ્વારીઓને હાંકી કાઢે છે.

આવા રાજદ્વારી વિવાદોમાં ઘણીવાર બનતું હોય છે તેમ, ભારતે તરત જ નવી દિલ્હીમાં કેનેડિયન એમ્બેસીમાંથી છ વરિષ્ઠ કેનેડિયન રાજદ્વારી અધિકારીઓને હાંકી કાઢીને પ્રતિક્રિયા આપી હતી.

અમૃતસરના એક બજારમાં કેનેડામાં અભ્યાસ માટે વિદ્યાર્થીઓને આમંત્રિત કરતા બેનર પાછળ લોકો ચાલતા જાય છે (AP)

તો ચાલો જાણીએ હકીકતમાં થયું શું હતું?

લાંબી ઘટના જૂન 2023 માં શરૂ થઈ, જ્યારે 45 વર્ષીય હરદીપ સિંહ નિજ્જર, કેનેડિયન નાગરિક અને શીખો માટે સ્વતંત્ર વતન બનાવવાની હિમાયત કરનારા ખાલિસ્તાન તરફી જૂથના નેતાની પશ્ચિમ કેનેડાના વાનકુવરમાં ગોળી મારીને હત્યા કરવામાં આવી.

ત્રણ મહિના પછી, 18 સપ્ટેમ્બરના રોજ, કેનેડિયન વડાપ્રધાન જસ્ટિન ટ્રુડોએ કંઈક અકલ્પ્ય અને સંપૂર્ણપણે અકૂટનૈતિક કર્યું. તેમણે ઓટાવામાં કેનેડિયન સંસદને જાહેરમાં સંબોધતા કહ્યું કે, તેમની સરકાર "વિશ્વસનીય આરોપોને સક્રિયપણે તપાસી રહી છે" કે ભારત સરકારના એજન્ટોએ નિજ્જરને મારવાનું કાવતરું ઘડ્યું હતું. મોદી સરકારે આ તમામ આરોપોને ફગાવી દીધા હતા.

આ અઠવાડિયે જે બન્યું તે ભારત અને કેનેડા વચ્ચેના કૂટનીતિક મતભેદોનું જ પરિણામ હતું. ટ્રુડોએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, ભારત કેનેડાની આંતરિક બાબતોમાં દખલ કરવાનું ચાલુ રાખ્યું છે: "કેનેડાની ધરતી પર કેનેડિયન નાગરિકોને ધમકી આપતી અને હત્યા કરતી વિદેશી સરકારની સંડોવણી અમે ક્યારેય સહન કરીશું નહીં." તેમણે કહ્યું કે, તેમની સરકારે યુએસ દ્વારા સમર્થિત પુરાવા એકત્ર કર્યા છે. FBIએ કહ્યું કે, "ભારતીય રાજદ્વારીઓ ખાલિસ્તાન વિશે પોતાના વિચારો વ્યક્ત કરવાથી શીખોને ડરાવવા, હેરાન કરવા અને હુમલા કરવા માટે એક સંગઠિત અપરાધની રિંગ ચલાવી રહ્યા છે. ભારતે મોટી ભૂલ કરી છે."

ટ્રુડોને ભારતના ઈતિહાસની કદર નથી. 15મી સદીમાં પંજાબમાં ગુરુ નાનક દેવજી દ્વારા શીખ ધર્મની સ્થાપના થઈ ત્યારથી શીખ લોકો ભારતની વસ્તીનો એક આદરણીય અને મહત્વનો વર્ગ છે . શીખ ધર્મના લોકો સૈન્ય સેવા, કૃષિ, ઉદ્યોગ, કલા અને રમતગમત સહિત જુદા જુદા ક્ષેત્રોમાં ભારતના વિકાસમાં મહત્વપૂર્ણ યોગદાન આપી રહ્યા છે. શીખોની વિશાળ બહુમતી અને સમગ્ર દેશ માટે, શીખ લોકો અને ભારત વચ્ચે કોઈ તફાવત નથી.

2019માં ફ્રાન્સમાં G-7 સમિટ દરમિયાન PM મોદી અને કેનેડિયન વડાપ્રધાન ટ્રુડોની તસવીર (PTI)

કેવી રીતે શરૂ થઈ અલગ રાષ્ટ્રની ચળવળ?

લગભગ 80 વર્ષ પહેલાં, કેટલાક અસંતુષ્ટ શીખોએ, એ જોઈને કે ભારત આખરે બ્રિટિશ શાસનથી આઝાદી મેળવવા જઈ રહ્યું છે અને સંભવતઃ ધાર્મિક ધોરણે વિભાજિત થશે, એક અલગતાવાદી અભિયાન શરૂ કર્યું. શીખ લઘુમતી ન તો હિંદુ છે કે ન તો મુસ્લિમ છે, તો શા માટે માત્ર શીખો માટે અલગ રાષ્ટ્ર બનાવીને તેને ખાલિસ્તાન ન કહીએ?

1947માં, જ્યારે બ્રિટિશોએ રેડક્લિફ લાઇન (બ્રિટિશ વકીલ સિરિલ રેડક્લિફના નામ પરથી) નો ઉપયોગ કરીને તે સમયના પંજાબ પ્રદેશને પૂર્વ પંજાબમાં વિભાજીત કર્યો ત્યારે ચિંતા વધી, જ્યાં મોટાભાગની વસ્તી શીખ અને હિંદુ હતી પશ્ચિમ પંજાબ, જે પાકિસ્તાનનો ભાગ બન્યો, જ્યાં બહુમતી મુસ્લિમ હતી.

ખાલિસ્તાની ચળવળે આ વિભાજનનો લાભ લીધો અને 1980ના દાયકામાં આતંકવાદી વળાંક લીધો. શીખ વિદ્રોહના નેતા જરનૈલ સિંહ ભિંડરાવાલેએ શીખોના પવિત્ર ધાર્મિક સ્થળ અમૃતસરના સુવર્ણ મંદિરમાં આશરો લીધો હતો. જૂન 1984 માં, ભારતીય વડા પ્રધાન ઇન્દિરા ગાંધીએ ઓપરેશન બ્લુ સ્ટારનો આદેશ આપ્યો હતો, જે સુવર્ણ મંદિરમાંથી આતંકવાદીઓને હાંકી કાઢવા માટે લશ્કરી કાર્યવાહી હતી, જેના પરિણામે મંદિરને નોંધપાત્ર નુકસાન થયું હતું અને ઘણા આતંકવાદી અને નાગરિક જાનહાનિ થઈ હતી. બદલો લેવા માટે, ઈન્દિરા ગાંધીના શીખ અંગરક્ષકોએ 31 ઓક્ટોબર 1984ના રોજ તેમની હત્યા કરી, જેના કારણે દિલ્હીમાં શીખ વિરોધી રમખાણો થયા. ભારતીય ઈતિહાસની આ સૌથી ગંભીર ક્ષણો હતી.

બાકીના આતંકવાદીઓ સામે આક્રમક કાર્યવાહી કરવામાં ભારતીય સુરક્ષા દળોને દસ વર્ષ લાગ્યા. પ્રતિરોધના અવશેષો કેટલાક શીખ પરિવારો સાથે ચાલ્યા ગયા, જેઓ ભારત છોડીને વિદેશમાં સ્થાયી થયા, મુખ્ય રૂપે આર્થિક સ્થળાંતરના રૂપમાં. કેનેડા ભારત અને પાકિસ્તાનની બહાર સૌથી વધુ શીખ વસ્તીઓ ધરાવતો દેશ છે, જેમાં વસ્તીના 2% (7,70,00 પરિવારો)નો સમાવેશ થાય છે.

બ્રિટિશ કોલમ્બિયાના સરેમાં ગુરુ નાનક શીખ ગુરુદ્વારા સાહિબ બહાર લગાવેલું હરદીપસિંહ નિજ્જરનું પોસ્ટર (The Canadian Press via AP)

ટ્રુડોએ બળતામાં ઘી હોમવાનું કામ કર્યું
ટ્રુડોએ જે કર્યું તે અશિષ્ટ અને મૂર્ખતાપૂર્ણ હતું. તેમણે 1990 ના દાયકાથી સળગતી આગમાં ઘી નાખીને ભારતની નાજુક આંતરિક બાબતને સળગાવી. આ ટ્રુડો જ છે જે પોતાના દેશમાં ભારત વિરોધી ષડયંત્ર અને નિવેદનોને ન રોકીને ભારતીય લોકોની બાબતોમાં દખલ કરી રહ્યા છે.

નેચરલાઈઝેશન, કાગળના દસ્તાવેજ તરીકે, કોઈના જન્મસ્થળ પ્રત્યેના પ્રેમ અને દેશભક્તિને નકારતું નથી. નેચરલાઈઝેશન એ કાનૂની પ્રક્રિયા છે જેના દ્વારા બિન-નાગરિક વિદેશી દેશમાં નાગરિકત્વ મેળવે છે.

વર્ષોથી, કેનેડાએ વિશ્વભરના દેશોને તેમાં સ્થળાંતર કરવા માટે દ્વાર ખુલ્લા રાખ્યા છે. તેની ક્રેડલ-ટુ-ગ્રેવ બેનિફિટ સિસ્ટમ સાથે, કેનેડા ઇચ્છે છે કે યુવાનો આગળ વધે અને દેશના ઉચ્ચ-આવકના ટેક્સ ચૂકવવા માટે કામ કરે. જેથી કેનેડિયનોને મફત આરોગ્ય સંભાળ અને પેન્શન જેવા લાભો માટે તેનું વિતરણ કરી શકાય. એકવાર ઇમિગ્રન્ટને કાયમી નિવાસી કાર્ડ મળી જાય, તે લગભગ ત્રણ વર્ષમાં નેચરલાઈઝ્ડ કેનેડિયન નાગરિક બની શકે છે. કેનેડા વિશ્વનો બીજા નંબરનો સૌથી મોટો દેશ છે, જેનું કદ ભારત કરતા લગભગ ત્રણ ગણું છે. તેમ છતાં તેની વસ્તી લગભગ 40 મિલિયન છે, જે રાષ્ટ્રીય રાજધાની દિલ્હી કરતા પણ ઓછી છે. નેચરલાઈઝેશન બંને દેશોની જરૂરિયાતો પૂરી કરે છે - કેનેડા, જેને નવા કામદારોની જરૂર છે, અને ભારતીયો, જેઓ વિદેશમાં અભ્યાસ કરવા, કામ કરવા રહેવા અને સ્થળાંતર કરવાની તકો શોધી રહ્યા છે.

ટ્રુડોને એ વાત સમજ નથી આવતી કે નેચરલાઈઝ્ડ કેનેડિયન નાગરિકો પોતાના જન્મના દેશ માટે તેમનો પ્રેમ અને દેશભક્તિ છોડતા નથી. મોટાભાગના નેચરલાઈઝ્ડ કેનેડિયનો અનિવાર્યપણે બેવડી નાગરિક્તા ધરાવતા હોય છે, જેઓ તેમના જન્મના દેશ પ્રત્યે મજબૂત નિષ્ઠા ધરાવે છે.

ભારત અને કેનેડા વચ્ચેના તણાવની વચ્ચે દિલ્હીમાં કેનેડિયન હાઈ કમિશનનો ફોટો (PTI)

કેનેડાની વસ્તીના 5 ટકા ભારતીય લોકો

કેનેડાની ભારતીય (ઇન્ડો-કેનેડિયન) વસ્તીનું કદ આશરે 1.86 મિલિયન છે, જે કુલ વસ્તીના લગભગ 5% છે. ટ્રુડોની પગલાંઓ અને ભારત વિરુદ્ધ અત્યંત નકારાત્મક નિવેદનો ભારતીય-કેનેડિયનોને તેમની માતૃભૂમિ અસહજ અનુભવ કરાવી રહ્યા છે. આ એક બાળકને માતા અને પિતા વચ્ચે પસંદગી કરવા દબાણ કરવા જેવું છે - અને G7 નેતાના કદ માટે લોકોને આ કટોકટીમાં નાખવા ઘૃણાજનક છે.

જો ટ્રુડોના આરોપો સાચા હોય તો પણ (એક ક્ષણ માટે માનીએ તો), ભારતની કાર્યવાહી આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદા હેઠળ સ્વીકાર્ય છે. આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદામાં રાજ્ય માટે વિવેકાધીન સુરક્ષા પગલાંનો ઉપયોગ વિદેશી દેશોમાં વ્યક્તિઓ કે જેઓ તેના માટે ખતરો પેદા કરી શકે છે તેને દૂર કરવા માટે વિવેકાધીન સુરક્ષા પગલાંનો ઉપયોગ કરવા માટે પૂરતા દાખલા છે.

ઉદાહરણ તરીકે, ઇઝરાયેલ 60થી વધુ વર્ષોથી મોસાદની હિટ ટુકડીઓને વિદેશી દેશોમાં ઈઝરાયલના તે દુશ્મનો પર હુમલો કરવા માટે નિયુક્ત કરી રહ્યું છે, જેમનો ઉદ્દેશ્ય યહૂદીઓ અને ઇઝરાયેલને નુકસાન પહોંચાડવાનો છે. સ્ટીવન સ્પીલબર્ગ દ્વારા નિર્મિત અને દિગ્દર્શિત 2005ની ફિલ્મ મ્યુનિખ એક સત્ય ઘટના છે કે કેવી રીતે ઇઝરાયલના પ્રધાનમંત્રી ગોલ્ડા માયરે 1972માં મ્યુનિખ ઓલિમ્પિકમાં ઇઝરાયલી એથ્લિટોના મોતનો બદલો લેવા માટે ઈઝરાયલના એજન્ટોને તૈનાત કર્યા હતા, જ્યારે આરબ આતંકવાદીઓએ તેમને નિર્દયતાથી મારી નાખ્યા હતા.

ઇઝરાયેલની કાર્યવાહી અલગ દેશના (પેલેસ્ટાઇન લિબરેશન ઓર્ગેનાઇઝેશન) ના નાગરિકો સામે હતી. એ વાત સાચી છે કે ભારતની ક્રિયાઓ કેનેડિયનો વિરુદ્ધ હતી, પણ જેઓ ભારતમાં જન્મ્યા હતા, મોટાભાગનું જીવન ભારતમાં વિતાવ્યું હતું અને જેઓ તાજેતરમાં ભારતીય બન્યા હતા. કેનેડાએ ભારત સામે યુદ્ધની ઘોષણા કરી નથી ત્યારે કેનેડાના નેચરલાઈઝેશન દસ્તાવેજનો ટુકડો આ ગુનેગારોને તેમના જન્મના દેશ વિરુદ્ધ પગલાં લેવાનો અધિકાર આપતો નથી. નેચરલાઈઝેશનમાં સંઘર્ષ - અને વફાદારીની કસોટીઓ - દુર્લભ સંજોગોમાં જ થાય છે, જેમ કે જ્યારે સ્થળાંતરનો દેશ અને જન્મનો દેશ વચ્ચે યુદ્ધ હોય. આ ઉપરાંત, પારસ્પરિકતાની દ્રષ્ટિએ, શું કેનેડા ભારતને એવા આતંકવાદીઓને શરણ આપવાની અનુમતિ આપશે, જે કેનેડાને નુકસાન પહોંચાડી શકે?

ટ્રુડોએ તાત્કાલિક પીછેહઠ કરવી જોઈએ અને વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી સાથે મળીને કામ કરવું જોઈએ, જેથી સાર્વજનિક રીતે કપડાં પર વધારે ડાઘ ન લાગે. બીબીસી અનુસાર કેનેડાના પીએમની લોકપ્રિયતામાં ઘટાડો થયો છે. એક પોલ ટ્રેકર અનુસાર, વડાપ્રધાન તરીકેના તેમના નવમા વર્ષમાં, ટ્રુડોનો સ્વીકૃતિ દર 63% થી ઘટીને આ વર્ષે જૂનમાં 28% થઈ ગયો છે. ટ્રુડો માટે સ્થાનિક રાજકારણમાં મદદ કરવા માટે રાજદ્વારી રમત રમવાનો આ સમય નથી. ટ્રુડોની સરકારમાં ઘણા શીખો કામ કરી રહ્યા છે. ભારતીય કરદાતાઓએ પહેલાથી જ સાઉથ બ્લોકમાં ભવ્ય ઓફિસ સ્પેસ માટે ચૂકવણી કરી છે, જેમાં ભારતનું વિદેશ મંત્રાલય છે. આ વિવાદ તે કોન્ફરન્સ રૂમમાંથી એકમાં ગોપનીયતા સાથે ઝડપથી ઉકેલવો જોઈએ.

આ પણ વાંચો: