২০৩৬ চনলৈ, ভাৰতত নগৰীয়া আন্তঃগাঁথনিৰ বাবে আনুমানিক ৮৪০ বিলিয়ন ডলাৰ মূলধন বিনিয়োগৰ প্ৰয়োজন । কেন্দ্ৰীয় আৰু ৰাজ্য চৰকাৰৰ অনুদান মুঠ বিনিয়োগৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ কেৱল এক-পঞ্চমাংশ সামৰি লোৱাৰ বাবে পৰ্যাপ্ত, যাৰ বাবে মহানগৰ প্ৰশাসনৰ দ্বাৰা অন্যান্য বিত্তীয় উৎসৰ অন্বেষণৰ প্ৰয়োজন । শেহতীয়া বাজেট আৰু ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ প্ৰতিবেদনত (২০২২ পৌৰ নিগমৰ বিত্তৰ ওপৰত বহনক্ষম সম্পদ সংগ্ৰহৰ সঁজুলি হিচাপে পৌৰ বণ্ডৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হৈছে ।
তথাপিও, পৌৰ বণ্ড বজাৰৰ বিকাশ ভাৰতত প্ৰাৰম্ভিক পৰ্যায়ত আছে । ২০১৮ চনত, ভাৰতীয় মহানগৰ প্ৰশাসনৰ দ্বাৰা সংগ্ৰহ কৰা মুঠ বাণিজ্যিক ঋণত পৌৰ বণ্ডৰ অংশ আছিল মাত্ৰ ৩ শতাংশ । ই আমেৰিকাত দুই-তৃতীয়াংশ নগৰীয়া আন্তঃগাঁথনি বিনিয়োগৰ বাবে পৌৰ বণ্ড বিত্তীয় অভিজ্ঞতাৰ সম্পূৰ্ণ বিপৰীত ।
পৌৰ বণ্ড অন্বেষণৰ সময়
১৯৯৭ চনত বেংগালুৰু পৌৰ নিগমৰ দ্বাৰা প্ৰথমবাৰৰ বাবে পৌৰ বণ্ড জাৰী কৰাৰ পিচত বণ্ড বজাৰত ২০০০ দশকৰ মাজভাগলৈকে বৃদ্ধি দেখা গৈছিল । প্ৰায় ১৩০ কোটি টকাৰ গড় ইছ্যু আকাৰৰ ৯ টা পৌৰ নিগমে ১,২০০ কোটি টকা সংগ্ৰহ কৰিছিল । জেএনএনইউআৰএম কাৰ্যসূচীৰ অধীনত কেন্দ্ৰীয় আৰু ৰাজ্যিক বিত্তীয় সাহায্য বৃদ্ধিয়ে ২০০০-২০১৭ বৰ্ষত স্কেল বণ্ড জাৰী কৰোতে সলনি হৈছিল । ছেবিয়ে ২০১৫ চনত ঘৰুৱা ষ্টক এক্সচেঞ্জত পৌৰ বণ্ডৰ সমস্যা আৰু তালিকাভুক্তিৰ বাবে এক নতুন নিয়ম প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল ।
এই নিয়মাৱলীত মহানগৰ প্ৰশাসনৰ দ্বাৰা পজিটিভ মুঠ মূল্য ৰক্ষণাবেক্ষণ, কমেও বিবিবি গ্ৰেডৰ বিনিয়োগ ক্ৰেডিট ৰেটিং, ঋণ পৰিশোধৰ প্ৰদৰ্শনত ডিফল্ট নথকা, ঋণ পৰিশোধৰ বাবে ৰাজহ, বণ্ডৰ উপাৰ্জন ব্যৱহাৰৰ বাবে মহানগৰ প্ৰকল্প নিৰ্ধাৰণ কৰা আৰু ভাৰতত পৌৰ বণ্ড বজাৰ শক্তিশালী কৰাৰ বাবে বিত্তীয় হিচাপত স্বচ্ছতাৰ বাবে নিৰ্দিষ্ট ব্যৱস্থা আছে । তদুপৰি, অম্ৰুত কাৰ্যসূচীৰ (AMRUT Program) অধীনত, ভাৰত চৰকাৰে বণ্ডৰ বাবে ২ শতাংশ সূতৰ ৰাজসাহায্যৰ ৰূপত বিত্তীয় উদগনি প্ৰদান কৰিছে । এই পদক্ষেপবোৰে পৌৰ বণ্ডৰ ওপৰত নীতিগত গুৰুত্ব কমাবলৈ নৱীকৰণ কৰিছে । এইটো ইয়াৰ পৰা স্পষ্ট যে, ২০২৪ চনৰ ৩০ এপ্ৰিললৈকে, ১৬ খন পৌৰ নিগমে পৌৰ বণ্ড জাৰী কৰাৰ জৰিয়তে ২৬৮৩.৯ কোটি টকা সংগ্ৰহ কৰিছে ।
ব্যৱহাৰিকভাৱে, ৰাজ্যিক পৌৰ আইনে ভাৰতৰ মহানগৰ প্ৰশাসনৰ ঋণ লোৱাৰ ক্ষমতাৰ পৰিমাণ আৰু পদ্ধতি বাধ্যতামূলক কৰে । কেৱল বিহাৰ আৰু ওড়িশা ৰাজ্য চৰকাৰে তেওঁলোকৰ চহৰসমূহক পৌৰ বণ্ড জাৰী কৰিবলৈ অনুমতি দিয়ে । পৌৰ বণ্ডত গুৰুত্বপূৰ্ণ ব্যক্তিগত বিনিয়োগৰ আমেৰিকাৰ ব্যৱস্থাৰ বিপৰীতে বিত্তীয় প্ৰতিষ্ঠানবোৰ হৈছে ভাৰতৰ প্ৰাথমিক বিনিয়োগকাৰী । ভাৰতৰ চিটি-চিষ্টেমৰ বাৰ্ষিক জৰীপৰ (২০২৩) প্ৰতিবেদন অনুসৰি, পৌৰ বণ্ডৰ প্ৰায় দুই তৃতীয়াংশ ধন ভাৰতত পানী যোগান, নৰ্দমা, নিষ্কাশন প্ৰকল্পকে ধৰি অত্যাৱশ্যকীয় পৌৰ সেৱাৰ মূলধন ব্যয়ৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে ।
সৰু চহৰৰ প্ৰশাসনত প্ৰশাসনিক আৰু কাৰিকৰী দক্ষতাৰ অভাৱ আছে আৰু বণ্ড জাৰী মাচুল আৰু ক্ৰেডিট ৰেটিং অনুশীলনৰ সৈতে সম্পৰ্কিত নিষিদ্ধ ব্যয়ৰ দ্বাৰা সীমাবদ্ধ । গড় হিচাপত, মহানগৰ প্ৰশাসনে ইছ্যু আকাৰৰ প্ৰায় ১.৫ শতাংশৰ সমান ব্যয় জাৰী কৰিব লাগিব । তামিলনাডু আৰু কৰ্ণাটকৰ ৰাজ্য চৰকাৰে পুঁজি বজাৰৰ সম্পদসমূহ এক ত্ৰুটিপূৰ্ণ ভিত্তিত লাভ কৰাত সৰু চহৰবোৰক সহায় কৰিবলৈ পানী আৰু অনাময় পুঁজি (ডব্লিউএছপিএফ) স্থাপন কৰে ।
বহুস্তৰীয় ঋণ বৃদ্ধি প্ৰণালীৰ জৰিয়তে ঋণ পৰিশোধ নিশ্চিত কৰা হৈছিল ক) ৰাজ্যিক আৰু স্থানীয় পৰ্যায়ত ঋণ সেৱা সংৰক্ষণ পুঁজি সৃষ্টি কৰা; (খ) মহানগৰ চৰকাৰৰ দ্বাৰা উৎপন্ন ৰাজহৰ সৈতে এস্ক্ৰ' একাউণ্ট সৃষ্টি কৰা আৰু (গ) বেক আপ ফাণ্ড হিচাপে ৰাজ্যিক স্থানান্তৰৰ ব্যৱস্থা । ২০০৬ চনত, কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে সৰু আৰু মজলীয়া চহৰবোৰৰ মূলধন বজাৰৰ প্ৰৱেশাধিকাৰ বৃদ্ধি কৰাৰ বাবে পুলড ফাইনেন্স ডেভেলপমেণ্ট ফাণ্ড (পিএফডিএফ) স্থাপন কৰিছিল ।
অনুমোদিত বণ্ড সমস্যাৰ বাবে ক্ৰেডিট ৰেটিং বৃদ্ধি পুঁজি আৰু প্ৰকল্প বিকাশ ব্যয়ৰ ৭৫ শতাংশলৈকে পৰিশোধৰ ব্যৱস্থা আছিল । কিছুমান ৰাজ্য চৰকাৰে (যেনে অন্ধ্ৰ প্ৰদেশ, কৰ্ণাটক, ওড়িশা, ৰাজস্থান, তামিলনাডু, কেৰালা) ৰাজ্যিক পৰ্যায়ৰ পুলড ফাইনেন্স এণ্টিটি (এছপিএফই)ক পুলড ফাইনেন্সিঙৰ বাবে নোডেল এজেঞ্চি হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল । অৱশ্যে, মহানগৰ প্ৰশাসনবোৰে জেএনএনইউআৰএম কাৰ্যসূচীত উল্লেখ কৰা অনুসৰি বিত্তীয় আৰু শাসন সংস্কাৰ কৰিবলৈ অক্ষম হোৱাৰ বাবে পিএফডিএফ লাভ কৰাত অসুবিধাৰ সন্মুখীন হৈছিল । তদুপৰি, ৮ শতাংশৰ স্থিৰ সূতৰ হাৰৰ সীমাই বিনিয়োগকাৰীসকলক পৌৰ বণ্ডবোৰে আকৰ্ষণ কৰিব পৰা নাছিল । অৱশেষত, পিএফডিএফ আঁচনিয়ে ভাৰতত পুলড ফাইনেন্স আন্দোলন একত্ৰিত কৰাত ব্যৰ্থ হয় ।
সীমাবদ্ধতাবোৰ অন্বেষণ কৰা
মহানগৰ প্ৰশাসনৰ দুৰ্বল বিত্তীয় স্বাস্থ্য হৈছে মূলধন বজাৰত প্ৰৱেশ কৰাৰ বাবে তেওঁলোকৰ অন্বেষণৰ মুখ্য বাধা । সফল পৌৰ বণ্ড বজাৰৰ পদক্ষেপৰ ক্ষেত্ৰত হয় আৰ্থিকভাৱে লাভজনক প্ৰকল্পৰ পৰা আহৰণ কৰা ৰাজহ বা মহানগৰ প্ৰশাসনৰ দ্বাৰা উৎপন্ন ৰাজহ ঋণৰ দায়বদ্ধতা পৰিশোধ কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয় । অৱশ্যে, ভাৰতত নগৰীয়া আন্তঃগাঁথনি প্ৰকল্পৰ বাবে কোনো ৰাজহ আৰ্হিৰ অনুপস্থিতিয়ে ঋণ লোৱা পুঁজিৰ বাবে মহানগৰ প্ৰশাসনৰ পৰিশোধ ক্ষমতা গুৰুত্বসহকাৰে হ্ৰাস কৰে । পৌৰ বণ্ড জাৰী কৰাত সহায় কৰাৰ বাবে যিকোনো অতিৰিক্ত উৎপাদনৰ সম্ভাৱনাৰ কথা বাদ দি সাধাৰণতে, ভাৰতীয় চহৰবোৰত ব্যৱহাৰকাৰীৰ মাচুল আৰু মাচুলৰ পৰা লাভ কৰা ধন নগৰসেৱাৰ পৰিচালনা আৰু তত্বাৱধান ব্যয় পূৰণ কৰাৰ বাবে একেবাৰে পৰ্যাপ্ত নহয় ।
বিশেষকৈ, মহানগৰ প্ৰশাসনবোৰৰ ৰাজহ উৎপাদনকাৰী নগৰীয়া প্ৰকল্পৰ বিকাশ আৰু ৰূপায়ণ কৰাৰ ক্ষমতাৰ অভাৱ আছে । সম্ভাৱনা নথকা প্ৰকল্পবোৰ প্ৰায়ে মহানগৰ প্ৰশাসনে বন্ধকীকৰণ কৰে আৰু ভৱিষ্যতৰ পৰিশোধৰ বাধ্যবাধকতা পূৰণ কৰাৰ বাবে এস্ক্ৰ' একাউণ্টত প্ৰয়োজনতকৈ অধিক ৰাজহ ৰাখে । কিছুমান ক্ষেত্ৰত, এনে ধৰণৰ প্ৰথাৰ ফলত পৌৰ নিগমৰ ৰাজহ সম্পদৰ প্ৰায় ৪০-৫০ শতাংশ বন্ধ হৈ যায় আৰু ইয়াৰ ফলত নগৰ চৰকাৰৰ নগৰীয়া মৌলিক সেৱা প্ৰদান কৰাৰ ক্ষমতা দুৰ্বল হয় ।
মহানগৰ প্ৰশাসনৰ বিত্তীয় স্বাস্থ্যই পৌৰ বণ্ডত বিনিয়োগকাৰীৰ সিদ্ধান্তক প্ৰভাৱিত কৰে । সেয়েহে, চহৰসমূহৰ অৰ্থনৈতিক আৰু সামাজিক পৰিকাঠামোৰ সময়ে সময়ে মূল্যাঙ্কনৰ লগতে মহানগৰ প্ৰশাসনৰ সম্পত্তি আৰু দায়বদ্ধতাৰ ওপৰত সময়মতে তথ্য উপলব্ধ হোৱাটো অত্যন্ত গুৰুত্বপূৰ্ণ । এই তথ্যৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি ক্ৰেডিট ৰেটিং সংস্থাবোৰে পৌৰ বণ্ড জাৰী কৰা চহৰবোৰ মূল্যায়ন কৰে । কিন্তু আইনী আৰু প্ৰশাসনিক পৰিকাঠামো আৰু বিত্তীয় সম্পদৰ ওপৰত প্ৰণালীবদ্ধ তথ্যৰ অনুপযুক্ত ৰক্ষণাবেক্ষণে ক্ৰেডিট ৰেটিং কামবোৰ অত্যন্ত কঠিন কৰি তোলে । আইনী ব্যৱস্থাৰ ক্ষেত্ৰত, ৰাজ্য চৰকাৰবোৰে কেছ-বাই-কেছ আধাৰত বণ্ড জাৰী কৰাৰ বাবে অনুমোদন প্ৰদান কৰে আৰু সেয়াও অত্যন্ত অস্বচ্ছ আৰু সময় সাপেক্ষ প্ৰক্ৰিয়াৰ জৰিয়তে ।
মহানগৰ প্ৰশাসনৰ বিত্তীয় তথ্যৰ হিচাপৰ তথ্য সীমিত, কিয়নো ৰাজহুৱা প্ৰকাশৰ বাবে কোনো নিয়ম নাই । ভাৰতৰ চিটি-চিষ্টেমৰ বাৰ্ষিক জৰীপ (২০২৩) প্ৰতিবেদনে সূচায় যে ২০২৩ চনত ভাৰতৰ ৩৫ খন ৰাজধানী চহৰৰ ভিতৰত মাত্ৰ ২৮ শতাংশই বাৰ্ষিক অডিট কৰা বিত্তীয় বিবৃতি প্ৰতিবেদন কৰিছিল । ৰাজধানীৰ পৰিৱৰ্তে অন্যান্য চহৰবোৰত বিত্তীয় স্বচ্ছতাৰ এনে অনুপস্থিতি আৰু অধিক হ'ব বুলি আশা কৰা হৈছে । ইয়াৰ উপৰিও, বিত্তীয় তথ্য আৰু অন্যান্য সম্পৰ্কিত প্ৰদৰ্শন সূচক প্ৰকাশৰ বাবে ফৰ্মেট একেই নহয়, যাৰ ফলত ক্ৰেডিট ৰেটিং প্ৰক্ৰিয়া অধিক জটিল হৈ পৰে ।
৪৭০ খন চহৰৰ বাবে ক্ৰেডিট ৰেটিং সম্পূৰ্ণ কৰা হৈছে, যাৰ ভিতৰত মাত্ৰ ৩৬ খন চহৰে বিনিয়োগ গ্ৰেড ৰেটিং 'A-' লাভ কৰিছে । বিনিয়োগ গ্ৰেড ৰেটিং লাভ কৰাত মহানগৰ প্ৰশাসনৰ ব্যৰ্থতাৰ কাৰণ হ'ব পাৰে মূলধন বজাৰ লাভ কৰাত পৰিচালনা আৰু কাৰিকৰী ক্ষমতাৰ অভাৱ, পৰ্যাপ্ত ৰাজহ সংগ্ৰহ, অদক্ষ ব্যয় ব্যৱস্থাপনা আৰু যিকোনো সিদ্ধান্ত গ্ৰহণৰ ক্ষেত্ৰত মহানগৰ প্ৰশাসনৰ স্বায়ত্তশাসনৰ অভাৱ । এইটোৱে বিনিয়োগকাৰীসকলক চহৰসমূহৰ দ্বাৰা জাৰী কৰা বণ্ডৰ সদস্যতা লোৱাৰ পৰা বিৰত ৰাখিছে ।
তদুপৰি, বীমা নিয়ামক আৰু উন্নয়ন কৰ্তৃপক্ষৰ (IRDA) দ্বাৰা পৌৰ বণ্ডবোৰক "বেচৰকাৰী চিকিউৰিটি" হিচাপে শ্ৰেণীবদ্ধ কৰা হৈছে । IRDAৰ নিয়মাৱলী অনুসৰি, প্ৰতিষ্ঠানিক বিনিয়োগকাৰীসকল বিনিয়োগ পৰ্টফলিঅ'ত কমেও A+ মূল্যাঙ্কন কৰা চিকিউৰিটি অন্তৰ্ভুক্ত কৰিবলৈ বাধ্য । লগতে, ভাৰতৰ ৰাজ্য চৰকাৰবোৰে মহানগৰ প্ৰশাসনক তেওঁলোকৰ নিজা উৎস ৰাজহৰ সৈতে তেওঁলোকৰ মালিকানাধীন স্থাৱৰ সম্পত্তিৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিবলৈ কৰ্তৃত্ব প্ৰদান কৰি পৌৰ বণ্ডৰ বাবে গেৰাণ্টি প্ৰদান কৰে । কিন্তু কোনো ৰাজ্যিক আইনে বিশেষভাৱে মহানগৰ প্ৰশাসনৰ দেউলিয়াটোক নেদেখুৱায় । যিকোনো ডিফল্টৰ ক্ষেত্ৰত, ঋণদাতাসকলে তেওঁলোকৰ বিনিয়োগ পুনৰুদ্ধাৰ কৰিবলৈ ৰাজ্য চৰকাৰৰ ওচৰত আবেদন কৰিব লাগিব আৰু নিৰ্দিষ্ট প্ৰক্ৰিয়াৰ অনুপস্থিতিত, বিনিয়োগকাৰীসকলে মহানগৰ প্ৰশাসনৰ এনে ঋণদায়বদ্ধতা কেনেদৰে বলবৎ কৰিব সেয়া অস্পষ্ট হৈ আছে । এইটোৱে পৌৰ বণ্ডৰ ক্ষেত্ৰত বিনিয়োগকাৰীসকলৰ আগ্ৰহ হ্ৰাস কৰিছে ।
সংস্কাৰৰ বিকল্পসমূহ-
মহানগৰ প্ৰশাসনৰ ক্ৰেডিট যোগ্যতা তেওঁলোকৰ পৌৰ বণ্ডৰ সম্ভাৱনাৰ সামৰ্থ্যৰ প্ৰাথমিক । আৰ্থিকভাৱে শক্তিশালী চহৰবোৰে মূলধন বজাৰত প্ৰৱেশ কৰিব পাৰে যদিহে তেওঁলোকে তেওঁলোকৰ নিজৰ উৎসৰ পৰা বহনক্ষম ধৰণে ৰাজহ উপাৰ্জন কৰিব পাৰে । ইয়াৰ বাবে বিকেন্দ্ৰীকৃত প্ৰতিষ্ঠানগত, আইনী আৰু নিয়ামক পৰিকাঠামোৰ, বিশেষকৈ মহানগৰ চৰকাৰক কাৰ্য আৰু বিত্তীয় হস্তান্তৰৰ প্ৰয়োজন । স্থানীয় প্ৰয়োজনীয়তাৰ প্ৰতি সঁহাৰি জনোৱা নগৰীয়া আন্তঃগাঁথনি প্ৰকল্পবোৰে মহানগৰ শাসনত দায়বদ্ধতা প্ৰদান কৰে আৰু আন্তঃগাঁথনি সুবিধা লাভ কৰাৰ বাবে লোকসকলক কৰ/মাচুল পৰিশোধ কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰে ।
ই ৰাজহ উৎপাদনৰ সম্ভাৱনা বৃদ্ধি কৰিব আৰু মহানগৰ শাসনত বিত্তীয় অনুশাসন আৰম্ভ কৰিব । মহানগৰ প্ৰশাসনবোৰে কেতিয়াও তেওঁলোকৰ মৌলিক বিষয়বোৰ শুদ্ধ কৰাৰ কেন্দ্ৰীয়তাক ত্যাগ কৰা উচিত নহয় । অৱগত বিপদাশংকা মূল্যাঙ্কন আৰু বিনিয়োগৰ সিদ্ধান্তৰ প্ৰক্ৰিয়াবোৰ নিশ্চিত কৰাৰ বাবে নিয়মীয়া ব্যৱধানত মানক পৌৰ নিগমৰ একাউণ্টিং ফৰ্মেটত অডিট কৰা বিত্তীয় বিৱৰণৰ ৰাজহুৱা প্ৰকাশৰ প্ৰয়োজন । এইবোৰে মহানগৰ প্ৰশাসনৰ বিনিয়োগকাৰী আৰু তেওঁলোকৰ ঋণ সঁজুলিৰ মাজত অতি প্ৰয়োজনীয় বিশ্বাস জাগ্ৰত কৰিব ।
তদুপৰি, ছেবিৰ কৰ্পোৰেট বণ্ড আৰু চিকিউৰিটাইজেচন উপদেষ্টা সমিতিৰ পৰামৰ্শ অনুসৰি কৰ মুক্ত পৌৰ বণ্ডৰ বাবে ফ্লোটিং কুপন হাৰৰ ব্যৱস্থা কৰা বা কুপনৰ হাৰক কিছুমান মানদণ্ড বজাৰৰ হাৰৰ ওপৰত বিস্তাৰিত হোৱাৰ সৈতে সংযুক্ত কৰা আৰু ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ অগ্ৰাধিকাৰ খণ্ড-ঋণ প্ৰদানৰ ক্ষেত্ৰত পৌৰ বণ্ড অন্তৰ্ভুক্ত কৰিলে ভাৰতত পৌৰ বণ্ড বজাৰ শক্তিশালী হ'ব পাৰে । বাণিজ্যিকভাৱে লাভজনক প্ৰকল্প বিকশিত কৰাত স্থানীয় ক্ষমতা শক্তিশালী কৰা আৰু মহানগৰ প্ৰশাসনসমূহক মূলধন বজাৰত প্ৰৱেশ কৰাৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ সৈতে পৰিচিত কৰোৱাটো প্ৰয়োজনীয় ।
বিশেষ বিত্তীয় প্ৰতিষ্ঠানবোৰে (HUDCO) মহানগৰ প্ৰশাসনবোৰক প্ৰয়োজনীয় নিৰ্দেশনা প্ৰদান কৰিব পাৰে আৰু পুঁজি বজাৰৰ পৰা সম্পদ সৃষ্টি কৰিবলৈ তেওঁলোকৰ কাৰিকৰী দক্ষতা উন্নত কৰিব পাৰে । যিহেতু ভাৰতত এতিয়াও বণ্ড বজাৰ বিকশিত হৈ আছে, পৌৰ বণ্ডত বিনিয়োগকাৰীৰ সজাগতা আৰু আগ্ৰহ গঢ়ি তোলাৰ বাবে সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ পদ্ধতিৰ প্ৰসাৰ সমানে গুৰুত্বপূৰ্ণ । পৌৰ বণ্ড বজাৰৰ বিকাশৰ বাবে ভাৰতৰ মহানগৰ প্ৰশাসনৰ প্ৰকৃত সবলীকৰণৰ পৰা আৰম্ভ কৰি সময় আৰু সম্পদ নিবিড় গাঁথনিগত সংস্কাৰৰ প্ৰয়োজন ।
লগতে পঢ়ক :পেজাৰ, ৱাক-টকী বিস্ফোৰণ; হাইব্ৰিড যুদ্ধৰ ইংগিত নেকি ? - Hybrid War
