নতুন দিল্লী: শেহতীয়াকৈ ভাৰত আৰু কানাডাৰ মাজৰ সম্পৰ্কৰ মাজত ব্যৱধান আহি পৰিছে। কানাডাৰ চৰকাৰে খালিস্তানী সমৰ্থক হৰদীপ সিং নিজ্জৰৰ হত্যাত ভাৰতীয় উচ্চায়ুক্ত জড়িত থকাৰ অভিযোগ তুলি দুয়োখন দেশৰ মাজত কূটনৈতিক সম্পৰ্কত উত্তেজনাৰ সৃষ্টি কৰিছে। ইফালে, ভাৰতে নিজ্জৰ গোচৰত কানাডাৰ অভিযোগ সম্পূৰ্ণৰূপে খাৰিজ কৰিছে।
কানাডাৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী জাষ্টিন ট্ৰুডোৱে খালিস্তানী বিচ্ছিন্নতাবাদক সমৰ্থন কৰি আহিছে। কেৱল সেয়াই নহয়, ভাৰতৰ বিৰুদ্ধে অপ্ৰমাণিত অভিযোগৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত, নতুন দিল্লীয়ে অৱশেষত অটোৱাৰ সৈতে কূটনৈতিক সম্পৰ্ক হ্ৰাস কৰিবলৈ বাধ্য হয়। কানাডাই দেওবাৰে কূটনৈতিক মাধ্যমৰ জৰিয়তে ভাৰতক জনায় যে ভাৰতীয় উচ্চায়ুক্ত সঞ্জয় কুমাৰ বাৰ্মা আৰু অন্যান্য কূটনীতিবিদসকল তেওঁলোকৰ দেশৰ তদন্ত সম্পৰ্কীয় এটা গোচৰত 'সম্পৰ্কীয় ব্যক্তি'। কানাডাৰ এই বক্তব্যই দুয়োখন দেশৰ মাজৰ সম্পৰ্ক ক্ষতিগ্ৰস্ত কৰাত খোৰাক যোগালে।
দৰাচলতে, কানাডা চৰকাৰে ভাৰতৰ উচ্চায়ুক্ত খালিস্তানী সমৰ্থক হৰদীপ সিং নিজ্জৰৰ হত্যাকাণ্ডত জড়িত থকাৰ অভিযোগ উত্থাপন কৰে । ভাৰতে কানাডাৰ এই অভিযোগবোৰ ভিত্তিহীন বুলি খাৰিজ কৰে আৰু সেইবোৰ ট্ৰুডো চৰকাৰৰ ৰাজনৈতিক এজেণ্ডাপ্ৰণোদিত বুলি আখ্যা দিয়ে। নতুন দিল্লীয়ে স্পষ্টকৈ কয় যে ট্ৰুডো চৰকাৰৰ অভিযোগ ভোট বেংকৰ ৰাজনীতিৰ সৈতে জড়িত।
সন্ধিয়ালৈকে, বৈদেশিক পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়ে কানাডাৰ প্ৰভাৰী ষ্টুৱাৰ্ট হুইলাৰক মাতি পঠিয়ায় আৰু তেওঁক জনায় যে কানাডাত ভাৰতীয় উচ্চায়ুক্ত আৰু অন্যান্য বিষয়াসকলক ভিত্তিহীনভাৱে লক্ষ্য কৰাটো সম্পূৰ্ণৰূপে গ্ৰহণযোগ্য নহয়। মন্ত্ৰালয়ে এক বিবৃতিত কয় যে “এইটো লক্ষ্য কৰা হৈছে যে উগ্ৰবাদ আৰু হিংসাৰ পৰিৱেশত ট্ৰুডো চৰকাৰৰ কাৰ্যকলাপে তেওঁলোকৰ নিৰাপত্তা বিপদত পেলাইছে... বৰ্তমানৰ কানাডিয়ান চৰকাৰৰ তেওঁলোকৰ সুৰক্ষা নিশ্চিত কৰাৰ প্ৰতিশ্ৰুতিৰ ওপৰত আমাৰ কোনো আস্থা নাই। সেয়েহে, ভাৰত চৰকাৰে ৰাষ্ট্ৰদূত, অন্যান্য লক্ষ্য হৈ পৰা কূটনীতিবিদ আৰু বিষয়াসকলক দেশলৈ মাতি পঠিওৱাৰ সিদ্ধান্ত লৈছে।
ইয়াৰ লগে লগে মন্ত্ৰালয়ে আন এক বিবৃতি জাৰি কৰি কানাডাৰ ভাৰতস্থিত প্ৰভাৰী হুইলাৰ আৰু আন পাঁচজন জ্যেষ্ঠ কানাডিয়ান কূটনীতিবিদক দেশৰ পৰা বহিষ্কাৰ কৰাৰ সিদ্ধান্তৰ বিষয়ে তথ্য প্ৰদান কৰে। সোমবাৰে সংঘটিত ঘটনাক্ৰমে দুয়োখন দেশৰ মাজত এবছৰ ধৰি চলি থকা অভিযোগ আৰু প্ৰতি-অভিযোগৰ পৰিণতিক দাঙি ধৰে, যাৰ আৰম্ভণি ট্ৰুডোৰ যোৱা ছেপ্টেম্বৰত কানাডাৰ সংসদত ভাৰত নিজ্জৰৰ হত্যাত জড়িত থকাৰ অভিযোগ উত্থাপনৰে ঘটিছিল।
নতুন দিল্লীয়ে ট্ৰুডোৰ অভিযোগ ভিত্তিহীন আৰু অনুপ্ৰেৰিত বুলি খাৰিজ কৰিছিল। বৈদেশিক পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়ে সেই সময়ত এক বিবৃতিত কৈছিল, "এনে ভিত্তিহীন অভিযোগবোৰে খালিস্তানী সন্ত্ৰাসবাদী আৰু উগ্ৰপন্থীসকলৰ পৰা মনোযোগ আঁতৰাবলৈ চেষ্টা কৰে যিসকলক কানাডাত আশ্ৰয় দিয়া হৈছে আৰু যিসকলে ভাৰতৰ সাৰ্বভৌমত্ব আৰু আঞ্চলিক অখণ্ডতাৰ প্ৰতি ভাবুকি সৃষ্টি কৰিছে।" প্ৰাক্তন ভাৰতীয় কূটনীতিবিদ অমিত দাসগুপ্তাৰ মতে, ট্ৰুডোৱে ভাৰতৰ বিৰুদ্ধে তেওঁৰ ভিত্তিহীন অভিযোগ ৰাজহুৱা কৰি সকলো কূটনৈতিক সীমা অতিক্ৰম কৰিছে।
দাসগুপ্তাই ইটিভি ভাৰতক কয়, "জাষ্টিন ট্ৰুডোৱে তেওঁৰ পিতৃ আৰু প্ৰাক্তন প্ৰধানমন্ত্ৰী পিয়েৰ ট্ৰুডোৰ পদাংক অনুসৰণ কৰি আছে।" তেওঁ কয় যে পিয়েৰ ট্ৰুডো এজন ডাঙৰ ভাৰত বিৰোধী আছিল।” উল্লেখ্যযোগ্য যে 1982 চনত, তৎকালীন প্ৰধানমন্ত্ৰী পিয়েৰ ট্ৰুডোই খালিস্তানী সন্ত্ৰাসবাদী তথা বব্বৰ খালছাৰ সেইসময়ৰ প্ৰধান নেতা তলৱিন্দৰ পাৰমাৰৰ প্ৰত্যাৰ্পণৰ বাবে ভাৰতে কৰা অনুৰোধ নাকচ কৰিছিল। পিয়েৰ ট্ৰুডোৰ সংৰক্ষণত থাকিয়েই পাৰমাৰে 1985 চনত আয়াৰলেণ্ডৰ উপকূলৰ ওচৰত এয়াৰ ইণ্ডিয়াৰ বিমান কনিষ্কত বোমা বিস্ফোৰণৰ ষড়যন্ত্ৰ কৰিছিল, যাৰ ফলত 329 জন লোকৰ মৃত্যু হৈছিল। 9/11 ৰ আক্ৰমণৰ পূৰ্বে এইটো ঘটনা আছিল আকাশমাৰ্গত সংঘটিত আটাইতকৈ ভয়ংকৰ সন্ত্ৰাসবাদী আক্ৰমণ ।
যদিও খালিস্তান বিচ্ছিন্নতাবাদী আন্দোলন ভাৰতত মুখ্যতঃ সমাপ্ত হৈছে, কানাডাৰ শিখ জনসংখ্যাৰ এটা সৰু অংশই ইয়াক যথেষ্ট পৰিমাণে সমৰ্থন কৰি আহিছে। কানাডাৰ শিখ প্ৰবাসীসকলৰ এটা অংশৰ কাৰ্যকলাপবোৰ, যিয়ে খালিস্তানী ভাৱধাৰাক সমৰ্থন কৰে, ভাৰত-কানাডা সম্পৰ্কত চাপৰ এক মুখ্য কাৰণ হৈ আহিছে।
সাধাৰণতে ভাৰতে বিশ্বৰ অধিকাংশ দেশৰ সৈতে কূটনৈতিক সম্পৰ্ক বজাই ৰাখে, আৰু দেশখনে আন ৰাষ্ট্ৰৰ সৈতে কূটনৈতিক সম্পৰ্ক হ্ৰাস বা সমাপ্ত কৰাৰ উদাহৰণ বিৰল। অৱশ্যে, কিছুমান উল্লেখযোগ্য উদাহৰণ আছে য'ত ভাৰতে ৰাজনৈতিক, সামৰিক বা আদৰ্শগত সংঘাতৰ বাবে নিৰ্দিষ্ট দেশসমূহৰ সৈতে ইয়াৰ কূটনৈতিক সম্পৰ্ক স্থগিত ৰাখিছে বা সমাপ্ত কৰিছে।
সন্ত্ৰাসবাদ সম্পৰ্কীয় বিষয়ৰ দোহাই দি, কানাডাৰ সৈতে কূটনৈতিক সম্পৰ্ক হ্ৰাস কৰি ভাৰতে এক প্ৰকাৰ উত্তৰ আমেৰিকাৰ দেশখনক এক প্ৰকাৰ পাকিস্তানৰ সৈতে একে শ্ৰেণীত ৰাখিছে যাৰ সৈতে বৰ্তমান সময়ত নতুন দিল্লীৰ ৰাজনৈতিক সমন্ধ দুৰ্বল ।
2019 চনৰ ফেব্ৰুৱাৰী মাহত পাকিস্তানত অৱস্থিত সন্ত্ৰাসবাদী সংগঠন জৈশ-এ-মহম্মদে পুলৱামাত এটা আক্ৰমণ চলাইছিল, য'ত কেন্দ্ৰীয় ৰিজাৰ্ভ আৰক্ষী বাহিনীৰ 40 জন সৈনিক শ্বহীদ হৈছিল, যাৰ ফলত সম্পৰ্কত উত্তেজনাৰ সৃষ্টি হয় আৰু প্ৰতিক্ৰিয়াস্বৰূপে ভাৰত আৰু পাকিস্তানে তেওঁলোকৰ নিজ নিজ উচ্চায়ুক্তক 'পৰামৰ্শ'ৰ বাবে মাতি পঠিয়ায়।
তাৰ পিছত, একেটা বছৰৰ আগষ্ট মাহত, জম্মু আৰু কাশ্মীৰত অনুচ্ছেদ 370 সমাপ্ত হোৱাৰ পিছত, পাকিস্তানে দেশখনত থকা ভাৰতীয় উচ্চায়ুক্তক ইছলামাবাদৰ পৰা বহিষ্কাৰ কৰে আৰু নতুন দিল্লীৰ পৰা নিজৰ উচ্চায়ুক্তক মাতি পঠিয়ায়। অত্যধিক উত্তেজনাপূৰ্ণ সম্পৰ্ক থকা স্বত্বেও, দুয়োখন দেশে তেওঁলোকৰ কাৰ্যকলাপৰ জৰিয়তে নিম্ন পৰ্যায়ৰ কূটনৈতিক মাধ্যম বজাই ৰাখিছে। ইয়াৰ আগতেও, ভাৰত-পাকিস্তানৰ কূটনৈতিক সম্পৰ্কত উত্থান-পতন হৈছে। 1999 চনৰ কাৰ্গিল সংঘৰ্ষৰ পিছত দ্বিপাক্ষিক সম্পৰ্ক পুনৰ তিক্ত হৈ পৰে, আলোচনাত কোনো অগ্ৰগতি নহয়।
তাৰ পিছত, 2001 চনত, পাকিস্তানস্থিত উগ্ৰপন্থীৰ দ্বাৰা ভাৰতীয় সংসদত সন্ত্ৰাসবাদীৰ আক্ৰমণৰ পিছত, কূটনৈতিক সম্পৰ্ক প্ৰায় দুবছৰৰ বাবে স্থবিৰ হৈ পৰে । অৱশ্যে, পাকিস্তান প্ৰথম দেশ নাছিল যাৰ সৈতে ভাৰতে কূটনৈতিক সম্পৰ্ক হ্ৰাস বা স্থগিত কৰিছিল। 1946 চনত, স্বাধীনতাৰ পূৰ্বে, ভাৰত দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ বৰ্ণবৈষম্যবাদী চৰকাৰৰ সৈতে বাণিজ্যিক সম্পৰ্ক ছিন্ন কৰা প্ৰথম দেশ হিচাপে পৰিগণিত হয়। পৰৱৰ্তী সময়ত, ভাৰতে দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ ওপৰত সম্পূৰ্ণ কূটনৈতিক, বাণিজ্যিক, সাংস্কৃতিক আৰু ক্ৰীড়া নিষেধাজ্ঞা আৰোপ কৰে।
ভাৰতে বৰ্ণবৈষম্যৰ বিষয়টো ৰাষ্ট্ৰসংঘ, গোট নিৰপেক্ষ আন্দোলন আৰু অন্যান্য বহুপাক্ষিক সংগঠনসমূহৰ কাৰ্যসূচীত ৰাখিবলৈ আৰু দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ বিৰুদ্ধে ব্যাপক আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় নিষেধাজ্ঞা আৰোপ কৰাৰ দিশত নিৰন্তৰভাৱে কাম কৰিছিল। বৰ্ণবৈষম্যৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিয়া আফ্ৰিকান নেশ্যনেল কংগ্ৰেছক (এএনচি) 1960 ৰ দশকৰ পৰা নতুন দিল্লীত এটা প্ৰতিনিধি কাৰ্যালয় স্থাপন কৰিবলৈ অনুমতি দিয়া হৈছিল।
দাসগুপ্তাৰ মতে, ভাৰতৰ দ্বাৰা দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ সৈতে কূটনৈতিক সম্পৰ্ক ভংগ কৰাটো বৰ্ণবৈষম্যৰ বিৰুদ্ধে নতুন দিল্লীৰ নীতিগত স্থিতিৰ অংশ আছিল। দাসগুপ্তাই ইটিভ ভাৰতক কয়, "ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতি বৰ্ণবৈষম্য বিৰোধী আছিল।" "আমি সাম্ৰাজ্যবাদৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিছিলো কাৰণ আমি বিশ্বাস কৰিছিলো যে এইটো এটা অন্যায় ব্যৱস্থা। ভাৰতে বিশ্বাস কৰিছিল যে বিশ্বত বৰ্ণবৈষম্যৰ কোনো স্থান নাই।"
সম্পৰ্ক ভংগ কৰাটো বৰ্ণবৈষম্যৰ প্ৰতি ভাৰতৰ বিৰোধিতা আৰু দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ নিপীড়িত লোকসকলৰ মুক্তিৰ সমৰ্থনৰ প্ৰতীক আছিল। বৰ্ণবৈষম্যৰ সমাপ্তি আৰু নেলছন মেণ্ডেলাৰ নেতৃত্বত গণতান্ত্ৰিক চৰকাৰ স্থাপনৰ পিছত, 1994 চনত সম্পৰ্ক পুনৰ স্থাপন কৰা হয়। ভাৰত আৰু দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ মাজত এতিয়া শক্তিশালী কূটনৈতিক আৰু বাণিজ্যিক সম্পৰ্ক আছে।
একেটা আদৰ্শৰ আধাৰত ভাৰতে ৰোডেচিয়াক (বৰ্তমান জিম্বাবোৱে) স্বীকৃতি দিয়া নাছিল, যি আছিল এক শ্বেতাংগ সংখ্যালঘু শাসনৰ চৰকাৰ যিয়ে 1965 চনত ব্ৰিটেইনৰ পৰা স্বাধীনতা ঘোষণা কৰিছিল আৰু ইয়াৰ সৈতে সকলো সম্পৰ্ক ছিন্ন কৰিছিল। ভাৰতে নিৰন্তৰভাৱে ৰোডেচিয়াৰ শ্বেতাংগ সংখ্যালঘু শাসনক গৰিহণা দিছিল আৰু উক্ত শাসনক বিশ্বস্তৰত বিচ্ছিন্ন কৰাৰ প্ৰচেষ্টাক সমৰ্থন কৰিছিল। 1980 চনত দেশখনে স্বাধীনতা অৰ্জন কৰাৰ পিছত আৰু ৰবাৰ্ট মুগাবেৰ নেতৃত্বত সংখ্যাগৰিষ্ঠ চৰকাৰ গঠনৰ পিছতহে নতুন দিল্লীয়ে জিম্বাবোৱেৰ সৈতে কূটনৈতিক সম্পৰ্ক স্থাপন কৰে।
যদিও ভাৰত আৰু ইজৰাইলৰ মাজত এতিয়া অতি ঘনিষ্ঠ কূটনৈতিক সম্পৰ্ক, কিন্তু 1948 চনত ইহুদী ৰাষ্ট্ৰ স্থাপনৰ পিছত বিংশ শতিকাৰ বেছিভাগ সময়ছোৱাত তেনে পৰিস্থিতি নাছিল। যদিও ভাৰতে 1950 চনত আনুষ্ঠানিকভাৱে ইজৰাইলক স্বীকৃতি দিছিল, ইয়াৰ প্ৰাৰম্ভিক বৈদেশিক নীতিয়ে, পেলেষ্টাইনী উদ্বেগ আৰু ইয়াৰ বৃহৎ মুছলমান জনসংখ্যাৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হৈ, ইজৰাইলৰ সৈতে কূটনৈতিক সম্পৰ্ক আনুষ্ঠানিক কৰাত অনিচ্ছা প্ৰকাশ কৰিছিল। অৱশ্যে, পৰ্দাৰ আঁৰত, ইজৰাইল আৰু ভাৰতে কিছু সামৰিক আৰু চোৰাংচোৱা সহযোগিতা বজাই ৰাখিছিল। 1992 চনত সম্পূৰ্ণ কূটনৈতিক সম্পৰ্ক স্থাপন কৰা হৈছিল, আৰু তেতিয়াৰ পৰা এই সম্পৰ্ক শক্তিশালী হৈছে, বিশেষকৈ প্ৰতিৰক্ষা, প্ৰযুক্তি আৰু বাণিজ্যৰ ক্ষেত্ৰত।
1950 চনত ভাৰতে পৰ্তুগালৰ সৈতে কূটনৈতিক সম্পৰ্ক ছিন্ন কৰে কিয়নো পৰ্তুগালে ভাৰতত ইয়াৰ উপনিৱেশ, বিশেষকৈ গোৱা, দমন আৰু দিউৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ ত্যাগ কৰিবলৈ অস্বীকাৰ কৰে। গোৱা এটা পৰ্তুগীজ উপনিৱেশ আছিল, আৰু পৰ্তুগালে 1947 চনত ভাৰতৰ স্বাধীনতাৰ পিছত ইয়াক ঘূৰাই দিয়াৰ কাৰণে ভাৰতৰ সৈতে আলোচনাক প্ৰত্যাখ্যান কৰিছিল। ভাৰতে কেইবাবছৰ ধৰি পৰ্তুগালৰ সৈতে শান্তিপূৰ্ণ আলোচনাৰ চেষ্টা কৰিছিল। অৱশ্যে, যেতিয়া কূটনৈতিক প্ৰচেষ্টা বিফল হয়, ভাৰতে 1961 চনত গোৱা, দমন আৰু দিউক পৰ্তুগীজ শাসনৰ পৰা মুক্ত কৰিবলৈ এক সামৰিক অভিযান (অপাৰেচন বিজয়) আৰম্ভ কৰে।1974 চনৰ ভিতৰত পৰ্তুগালৰ কাৰনেচন বিপ্লৱৰ ফলত ৰাজতন্ত্ৰৰ অৱসান ঘটে, যাৰ ফলত তাত গণতন্ত্ৰ পুনৰুদ্ধাৰ হয় আৰু ভাৰতৰ সৈতে সম্পৰ্ক ক্ৰমান্বয়ে উন্নত হয়।
1987 চনত ফিজিত দুটা সামৰিক অভ্যুত্থানৰ পিছত ভাৰত-ফিজিয়ান (ভাৰতীয় জাতি) সম্প্ৰদায়ৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ ৰাজনৈতিক প্ৰভাৱ থকা ক্ষমতাধীন চৰকাৰখন উৎখাত কৰা হয়। এই অভ্যুত্থানটো ইণ্ডো-ফিজিসম্প্ৰদায়ৰ বিৰুদ্ধে জাতিগতভাৱে প্ৰণোদিত বুলি বিশ্বাস কৰা হৈছিল, যি ফিজিৰ জনসংখ্যাৰ এক বৃহৎ অংশ আৰু যাৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ৰাজনৈতিক উপস্থিতি আছিল।
1990 চনৰ মে মাহত ভাৰতে এই ৰাজনৈতিক ঘটনাসমূহৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি ফিজিত ইয়াৰ উচ্চ আয়োগ আৰু ভাৰতীয় সাংস্কৃতিক কেন্দ্ৰ বন্ধ কৰি দিয়ে। 1999 চনৰ মাৰ্চ মাহত ফিজিৰ সাধাৰণ নিৰ্বাচনৰ পিছত মহেন্দ্ৰ চৌধুৰীয়ে প্ৰথম ইণ্ডো-ফিজিয়ান প্ৰধানমন্ত্ৰী হিচাপে কাৰ্যভাৰ গ্ৰহণ কৰে আৰু ভাৰতে ইয়াৰ উচ্চ আয়োগ পুনৰ মুকলি কৰে। পৰৱৰ্তী সময়ত, 2005 চনৰ ফেব্ৰুৱাৰী মাহত ভাৰতীয় সাংস্কৃতিক কেন্দ্ৰ পুনৰ মুকলি কৰা হয়। 2004 চনৰ জানুৱাৰী মাহত ফিজিয়ে নতুন দিল্লীত ইয়াৰ উচ্চ আয়োগ স্থাপন কৰে।
ভাৰতে বৰ্তমান কূটনৈতিক সম্পৰ্ক স্থগিত ৰখা আন এখন দেশ হৈছে আফগানিস্তান, কিয়নো তালিবানে আগষ্ট 2021 ত পুনৰ ক্ষমতা লাভ কৰিছে। অৱশ্যে, এই পৰিস্থিতিত ভাৰত একমাত্ৰ নহয়। পৃথিৱীৰ আন বহুতো দেশেও তালিবান শাসনক স্বীকৃতি নিদিয়ে। ইয়াৰ আগতে, 1990-ৰ দশকত আফগান গৃহযুদ্ধ আৰু তালিবান শাসনৰ সময়ত, ভাৰত-আফগানিস্তানৰ কূটনৈতিক সম্পৰ্কৰ অৱনতি ঘটিছিল।
লগতে পঢ়ক:ভাৰত-কানাডাৰ সম্পৰ্কত যতি; ট্ৰুডোৰ বাবে তিতা হ’ব পাৰে ইয়াৰ ফল
