ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਖੁਰਾਕ (Vegan diet) ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਸਤੀਆਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ 'ਚ ਵੀ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ 'ਚ ਕਾਫੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਖੁਰਾਕ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਖੁਰਾਕ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਸਿਹਤ ਲਈ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਖਤਰੇ ਨੂੰ ਵੀ ਘੱਟ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਕਈ ਵਾਰ ਸਹੀ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਇਸ ਖਾਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਨਾਲ ਸਿਹਤ 'ਤੇ ਵੀ ਮਾੜਾ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਵੈਗਨ ਡਾਈਟ ਦੇ ਸਿਹਤ ਲਾਭ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲਾਂ ਅਤੇ ਤੱਥਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਨਵੰਬਰ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਮਹੀਨੇ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਈਟੀਵੀ ਸੁਖੀਭਵਾ ਨੇ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਪੋਸ਼ਣ ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਖੁਰਾਕ ਵਿਗਿਆਨੀ ਡਾ. ਦਿਵਿਆ ਸ਼ਰਮਾ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ, ਇਹ ਜਾਣਨ ਲਈ ਕਿ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਖੁਰਾਕ ਕੀ ਹੈ, ਇਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕੀ ਲਾਭ ਅਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਖੁਰਾਕ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਤਹਿਤ ਕਿਹੜੇ ਭੋਜਨ ਹਨ।
ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਖੁਰਾਕ ਕੀ ਹੈ: ਡਾ. ਦਿਵਿਆ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਜਾਨਵਰਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਜ਼ੁਲਮ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤ ਤੋਂ ਉਪਲਬਧ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਅੱਜ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇੱਕ ਫੂਡ ਫੈਸ਼ਨ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਉਹ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਖੁਰਾਕ ਜਾਂ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਖੁਰਾਕ ਵਿੱਚ ਜਾਨਵਰਾਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦਾ ਸੇਵਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅੰਡੇ, ਦੁੱਧ ਜਾਂ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਬਣੇ ਭੋਜਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਘਿਓ, ਪਨੀਰ, ਮੱਖਣ, ਦਹੀਂ, ਖੁਰਾਕ ਅਤੇ ਮਠਿਆਈਆਂ ਤੋਂ ਬਣੀਆਂ ਮਿਠਾਈਆਂ। ਮੱਖਣ, ਮਾਵਾ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਦ ਆਦਿ। ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਖੁਰਾਕ ਵਿੱਚ ਫਲ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ, ਸੁੱਕੇ ਮੇਵੇ, ਅਨਾਜ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਭੋਜਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਖੁਰਾਕ ਕੀ: ਉਹ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕਣਕ, ਚਾਵਲ, ਭੂਰੇ ਚਾਵਲ, ਜਵਾਰ, ਬਾਜਰਾ ਅਤੇ ਰਾਗੀ ਸਮੇਤ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਅਨਾਜ, ਹਰ ਕਿਸਮ ਦਾ ਆਟਾ, ਮੱਕੀ, ਬਕਵੀਟ, ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਦਾਲਾਂ, ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਫਲ, ਸਾਰੇ ਬਨਸਪਤੀ ਤੇਲ, ਨਾਰੀਅਲ ਘਿਓ ਅਤੇ ਮੱਖਣ, ਸੋਇਆ ਅਤੇ ਸੋਇਆ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਦੁੱਧ, ਟੋਫੂ, ਮੱਖਣ, ਬਦਾਮ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਆਟਾ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਣੀ ਰੋਟੀ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਣੀ ਦੁੱਧ-ਮੱਖਣ, ਮੂੰਗਫਲੀ, ਕਾਜੂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੁੱਕੇ ਮੇਵੇ, ਚੀਨੀ, ਗੁੜ, ਪੀਨਟ ਬਟਰ ਅਤੇ ਗੁੜ ਆਦਿ। ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਖੁਰਾਕ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।
ਉਹ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਕਈ ਛੋਟੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਹੋਟਲਾਂ ਅਤੇ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟਾਂ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਕਈ ਪਕਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਬਰਗਰ, ਪਾਸਤਾ, ਨੂਡਲਜ਼ ਅਤੇ ਗਾਰਲਿਕ ਬਰੈੱਡ ਸਮੇਤ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫਾਸਟ ਫੂਡ ਅਤੇ ਖੁਰਾਕ ਦੇ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਵਿਕਲਪ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
ਖੁਰਾਕ ਬਾਰੇ ਉਲਝਣ: ਡਾਕਟਰ ਦਿਵਿਆ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਾਡੀ ਖੁਰਾਕ ਵਿੱਚ ਦੁੱਧ, ਦਹੀਂ ਅਤੇ ਪਨੀਰ ਵਰਗੇ ਭੋਜਨ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਜਾਂ ਕਈ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਠੀਕ ਹੈ ਕਿ ਡੇਅਰੀ ਉਤਪਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ, ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਅਤੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ਸਮੇਤ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਇਹ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੋਟੀਨ, ਵਿਟਾਮਿਨ, ਖਣਿਜ ਅਤੇ ਆਕਸੀਡੈਂਟ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਸਰੀਰ ਦੀਆਂ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ।
ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਭੋਜਨ ਖਾਂਦੇ ਹਾਂ ਜਾਂ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਜਾਂ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਵਰਗੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਖੁਰਾਕ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਇਹ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਸੰਤੁਲਿਤ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਭਰਪੂਰ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਹੋਣ। ਹਰ ਖੁਰਾਕ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਕੁਝ ਫਾਇਦੇ ਅਤੇ ਕੁਝ ਕਮੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਜਿਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੰਤੁਲਿਤ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ।
ਖੁਰਾਕ ਵਿੱਚ ਸੰਤੁਲਨ: ਡਾ. ਦਿਵਿਆ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ 'ਚ ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਭੋਜਨ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਤਾਂ ਹਰ ਕੋਈ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਪਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕ ਇਹ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ 'ਚ ਕੁਝ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਜਾਂ ਫਲਾਂ ਦਾ ਸੇਵਨ ਵੀ ਮਾੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਿਖਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫਾਈਬਰ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਭੋਜਨ ਖਾਣ ਨਾਲ ਪੇਟ ਫੁੱਲਣ ਜਾਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਪਾਚਨ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਭੋਜਨ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤ ਘੱਟ ਜਾਂ ਭਰਪੂਰ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਖੁਰਾਕ ਦੀ ਕਿਸਮ ਵਿੱਚ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪੋਸ਼ਣ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਡਾਈਟ ਚਾਰਟ ਬਣਾਉਣਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨਾ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਫਾਇਦੇ ਅਤੇ ਨੁਕਸਾਨ: ਡਾਕਟਰ ਦਿਵਿਆ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਖੁਰਾਕ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹੱਡੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਜਾਂ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਖੁਰਾਕ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਦੀ ਸਹੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਕਾਫੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਭੋਜਨ ਦੇ ਫਾਇਦਿਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਪੌਦਿਆਂ ਤੋਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲੀ ਕੁਦਰਤੀ ਖੁਰਾਕ ਸਿਹਤ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਅਤੇ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਖੁਰਾਕ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕਰਨ ਨਾਲ ਦਿਲ ਦੇ ਰੋਗ, ਕੋਲੈਸਟ੍ਰੋਲ, ਟਾਈਪ ਟੂ ਸ਼ੂਗਰ, ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਸੋਜ, ਗਠੀਆ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਅਤੇ ਹਾਈ ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਸਮੇਤ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਭਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਕੰਟਰੋਲ ਵਿਚ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜੇਕਰ ਇਸ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਜੇਕਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਨੂੰ ਸਹੀ ਮਾਤਰਾ 'ਚ ਨਾ ਅਪਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਰੀਰ 'ਚ ਕੁਝ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈਕਟੋਜ਼ ਅਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ, ਭਾਵ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਜਾਂ ਦੁੱਧ ਆਧਾਰਿਤ ਖੁਰਾਕ ਕਾਰਨ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਐਲਰਜੀ ਜਾਂ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਹੋ ਸਕੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੋਸ਼ਣ ਤੋਂ ਭਰਪੂਰ ਭੋਜਨ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਦੇ ਸਹੀ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਸਾਰੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ:ਸਿਰਫ਼ ਖ਼ਾਸੀ 'ਚ ਹੀ ਆਰਾਮ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ, ਪਾਚਣ ਸੰਬੰਧੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਬਚਾਉਂਦੀ ਹੈ ਮਲੱਠੀ
