ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ: ਦਿਵਾਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦਿਵਾਲੀ ਜਾਂ 'ਦੀਪਾਵਲੀ' ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੀ ਹੈ, ਪਰ ਮੰਦਰਾਂ ਅਤੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਦੀਵੇ ਜਗਾਉਣਾ ਇੱਕ ਆਮ ਰਸਮ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੂਬਿਆਂ 'ਚ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਢੰਗ ਅਲੱਗ ਹੈ, ਹਰ ਇੱਕ ਸੂਬੇ ਦੀ ਆਪਣੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਚੱਲਦੇ ਉਹ ਦਿਵਾਲੀ ਦੇ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਦਿਨ ਨੂੰ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬ: ਦਿਵਾਲੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ 'ਚ ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਦੀ ਖਾਸ ਮਹੱਤਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਇਸ ਦਿਨ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਤੋਂ ਰਿਹਾਅ ਹੋਏ ਸੀ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਬਵੰਜਾ (52) ਕਲੀਆਂ ਵਾਲੇ ਚੋਲੇ ਨਾਲ 52 ਹੋਰ ਰਾਜਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਰਿਹਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਖੁਸ਼ੀ 'ਚ ਦੀਪਮਾਲਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਤਿਸ਼ਬਾਜੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਦੇ ਚੱਲਦੇ ਅੱਜ ਵੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀ ਦਿਵਾਲੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ, ਜਿਥੈ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ 'ਚ ਅਲੌਕਿਕ ਦੀਪਮਾਲਾ ਅਤੇ ਆਤਿਸ਼ਬਾਜੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਦਿਵਾਲੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਸਰਦੀਆਂ ਦਾ ਆਗਮਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ 'ਚ ਕਿਸਾਨ ਝੋਨੇ, ਮੱਕੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਫਸਲਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਨਿਵੇੜ ਕੇ ਕਣਕਾਂ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਹਰਿਆਣਾ: ਇੱਥੇ ਲੋਕ ਦਿਵਾਲੀ ਨੂੰ ਵੱਖਰੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਘਰ ਦੀ ਕੰਧ 'ਤੇ ਅਹੋਈ ਮਾਤਾ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ 'ਤੇ ਘਰ ਦੇ ਹਰ ਮੈਂਬਰ ਦਾ ਨਾਂ ਲਿਖਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੂਰੇ ਵਿਹੜੇ ਨੂੰ ਮੋਮਬੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਦੀਵਿਆਂ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਘਰ ਦੇ 4 ਦੀਵੇ ਚੁਰਾਹੇ 'ਤੇ ਰੱਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਟੂਨਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ: ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਦਿਵਾਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ 4 ਦਿਨ ਤੱਕ ਚੱਲਦਾ ਹੈ। ਵਸੂਰ ਬਰਸ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਆਰਤੀ ਗਾਇਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਗਾਂ ਅਤੇ ਵੱਛੇ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਧਨਤੇਰਸ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਵਪਾਰੀ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਬਹੀ ਖਾਤਿਆਂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਰਕ ਚਤੁਰਦਸ਼ੀ 'ਤੇ ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਉਬਾਲ ਕੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ। ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਮੰਦਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦਿਵਾਲੀ ਚੌਥੇ ਦਿਨ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਦੇਵੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਵਾਇਤੀ ਪਕਵਾਨ ਜਿਵੇਂ ਕਰਾਂਜੀ, ਚਕਲੀ, ਲੱਡੂ, ਸੇਵ ਆਦਿ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਗੋਆ: ਸੁੰਦਰ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤੱਟ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਗੋਆ 'ਚ ਗੋਆਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਦਿਵਾਲੀ ਦੇਖਣ ਯੋਗ ਹੈ। ਦਿਵਾਲੀ 'ਤੇ ਰਵਾਇਤੀ ਪਕਵਾਨਾਂ ਦਾ ਸੁਆਦ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਰਵਾਇਤੀ ਨਾਚਾਂ ਅਤੇ ਗੀਤਾਂ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਦਿਵਾਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ 5 ਦਿਨ ਚੱਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਦੀਵੇ ਜਗਾਉਣ ਅਤੇ ਪਟਾਕੇ ਚਲਾਉਣ ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਰੰਗੋਲੀ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਦਿਵਾਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਵੀ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਦਿਵਾਲੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਲਕਸ਼ਮੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਦੂਜੇ ਰਾਜਾਂ ਤੋਂ ਲੋਕ ਗੋਆ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਦੁਸਹਿਰੇ ਅਤੇ ਦਿਵਾਲੀ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦਿਵਾਲੀ ਮਨਾਉਣਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਹੈ। ਗੋਆ 'ਚ ਦੁਸਹਿਰਾ ਵੀ ਧੂਮਧਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ: ਬੰਗਾਲ ਇਸ ਨੂੰ ਦੇਵੀ ਕਾਲੀ ਦਾ ਸੁਆਗਤ ਕਰਕੇ ਮਨਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਦਿਵਾਲੀ ਕਾਲੀ ਪੂਜਾ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਾਲੀ ਪੂਜਾ ਰਾਤ ਨੂੰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਕਾਲੀ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਕਸ਼ਮੀ ਪੂਜਾ ਵੀ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪਟਾਕੇ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੋਲਕਾਤਾ ਦੇ ਕਾਲੀਘਾਟ ਅਤੇ ਦਕਸ਼ੀਨੇਸ਼ਵਰ ਮੰਦਰ ਕਾਲੀ ਪੂਜਾ ਦੇ ਆਯੋਜਨ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ।
ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼: ਅਯੁੱਧਿਆ ਅਤੇ ਵਾਰਾਣਸੀ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਦੀਪ ਉਤਸਵ ਅਤੇ ਦੇਵ ਦਿਵਾਲੀ ਦੇ ਜਸ਼ਨ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਯੁੱਧਿਆ ਸਰਯੂ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਲੱਖਾਂ ਦੀਵੇ ਜਗਾ ਕੇ ਦਿਵਾਲੀ ਮਨਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਵਾਰਾਣਸੀ ਦੇਵੀ ਗੰਗਾ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਦੀਵੇ ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਦੇਵ ਦਿਵਾਲੀ (ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਦਿਵਾਲੀ) ਮਨਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਗੁਜਰਾਤ: ਗੁਜਰਾਤੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਦਿਵਾਲੀ ਰਵਾਇਤੀ ਸਾਲ ਦੇ ਅੰਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਲਕਸ਼ਮੀ ਪੂਜਾ ਦੇ ਆਯੋਜਨ ਲਈ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਤਿਆਰੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲਾਭ ਪੰਚਮ (ਦਿਵਾਲੀ ਤੋਂ ਪੰਜਵੇਂ ਦਿਨ) ਦੇ ਦਿਨ ਜਸ਼ਨ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਲਈ ਕਾਰੋਬਾਰ ਦੀ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦੇ ਨਾਲ ਸਮਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਤਿਉਹਾਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਾਗ ਬਰਸ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਧਨਤੇਰਸ, ਕਾਲੀ ਚੌਦਸ਼, ਦਿਵਾਲੀ, ਬੇਸਤੂ ਵਾਰਸ ਅਤੇ ਭਾਈ ਬੀਜ।
ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ: ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਦਿਵਾਲੀ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਚਾਰ ਦਿਨ ਤੱਕ ਚੱਲਦਾ ਹੈ। ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਵਸੂਰ ਬਰਸ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਆਰਤੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਗਊਆਂ ਅਤੇ ਵੱਛਿਆ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਧਨੇਰਸ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤਿਉਹਾਰ ਦੇ ਦਿਨ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰੀ ਦੇਵੀ ਲਕਸ਼ਮੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦਿਵਾਲੀ ਚਾ ਪਦਵਾ ਵੀ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਵਿਆਹ ਦੇ ਬੰਧਨ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦਾ ਅੰਤ ਭਾਵ ਬੀਜ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਤੁਲਸੀ ਵਿਵਾਹ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਦੇ ਸੀਜ਼ਨ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ: ਇੱਥੇ ਦਿਵਾਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਹੱਤਵ ਦਿਵਾਲੀ ਤੋਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਮਨਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਨਰਕ ਚਤੁਰਦਸ਼ੀ ਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਤਿਉਹਾਰ ਸਿਰਫ਼ 2 ਦਿਨ ਚੱਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਦੀਵੇ ਜਗਾਉਣ, ਰੰਗੋਲੀ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਨਰਕ ਚਤੁਦਸ਼ੀ 'ਤੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਿਨ ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੇਲ ਦੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਮਿਆਦ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਤਮਿਲ ਲੋਕ 'ਕੁੱਥੂ ਵੇਲੱਕੂ' (ਦੀਵਾ) ਜਗਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੂੰ 'ਨੈਵੇਧਿਆਮ' ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਚਾਵਲ ਦੇ ਪਾਊਡਰ ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਜਾਂ ਵਧਦੀ ਚਿੱਟੇ ਜਾਂ ਰੰਗਦਾਰ ਚਾਕ ਨੂੰ ਕੋਲਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਘਰ ਦੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਸੜਕਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਖਿੱਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ 'ਪਿਥਰੂ ਥਰਪਨਮ' ਪੂਜਾ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਕਰਨਾਟਕ: ਦਿਵਾਲੀ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਰਨਾਟਕ ਵਿੱਚ 2 ਦਿਨ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ - ਪਹਿਲਾ ਅਸ਼ਵਿਜਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਬਾਲੀ ਪਦਯਾਮੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਨਰਕਾ ਚਤੁਰਦਸ਼ੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਅਸ਼ਵਿਜਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਚਤੁਰਦਸ਼ੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਲੋਕ ਤੇਲ ਨਾਲ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਗਵਾਨ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਨੇ ਨਰਕਾਸੁਰ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਖੂਨ ਦੇ ਧੱਬੇ ਹਟਾਉਣ ਲਈ ਤੇਲ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਤੀਜੇ ਦਿਨ ਦਿਵਾਲੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਨੂੰ ਬਾਲੀ ਪਦਯਾਮੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
