ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ: ਭਾਰਤੀ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ’ਚ ਕਫ਼ਾਇਤੀ ਆਪਟੀਕਲ ਸਪੇਕਟ੍ਰੋਗ੍ਰਾਫ਼ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਅਤੇ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਵੇਂ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ, ਆਕਾਸ਼ਗੰਗਾਵਾਂ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਮੌਜੂਦ ਬਲੈਕ ਹੋਲਜ਼ ਨਾਲ ਲੱਗੇ ਖੇਤਰਾਂ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ’ਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਧਮਾਕਿਆਂ ’ਚ ਦੂਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਤਾਰਿਆਂ ਅਤੇ ਆਕਾਸ਼ਗੰਗਾਵਾਂ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੀ ਹਲਕੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੇ ਸ੍ਰੋਤ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਹੁਣ ਤੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸਪੇਕਟ੍ਰੋਸਕੋਪ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਮੰਗਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਖਰਚਾ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਏਰੀਜ਼-ਦੇਵਸਥਲ ਫੈਂਟ ਓਬਜ਼ੈਕਟ ਸਪੇਕਟ੍ਰੋਗ੍ਰਾਫ਼ ਐਂਡ ਕੈਮਰਾ (ਏਡੀਐੱਫਓਐੱਸਸੀ) ਨਾਮ ਦੇ 'ਮੇਡ ਇੰਨ ਇੰਡੀਆ' ਆਪਟੀਕਲ ਸਪੇਕਟ੍ਰੋਗ੍ਰਾਫ਼ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿਭਾਗ (ਡੀਐੱਸਟੀ), ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇਸ ਸੁਤੰਤਰ ਸੰਸਥਾ ਆਰਿਆ ਭੱਟ ਰਿਸਰਚ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਬਜ਼ਰਵੇਸ਼ਨਲ ਸਾਇੰਸਜ਼ (ਏਆਰਆਈਈਐੱਸ), ਨੈਨੀਤਾਲ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਪਹਿਲਾਂ ਮੰਗਵਾਏ ਗਏ ਆਪਟੀਕਲ ਸਪੇਕਟ੍ਰੋਗ੍ਰਾਫ਼ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ’ਚ 2.5 ਗੁਣਾ ਸਸਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਲਗਭਗ 1 ਫੋਰਟਾਨ ਪ੍ਰਤੀ ਸੈਕਿੰਡ ਦੀ ਫੋਰਟਾਨ ਦਰ ਨਾਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਸ੍ਰੋਤ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਦੇਸ਼ ’ਚ ਮੌਜੂਦਾ ਖਗੋਲ ਸਪੇਕਟ੍ਰੋਗ੍ਰਾਫ਼ ’ਚ ਆਪਣੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸਪੇਕਟ੍ਰੋਗ੍ਰਾਫ਼ ਨੂੰ 3.6 ਮੀਟਰ ਦੇਵਸਥਲ ਆਪਟੀਕਲ ਟੈਲੀਸਕਾਪ (ਡੀਓਟੀ) ’ਤੇ ਨੈਨੀਤਾਲ, ਉਤਰਾਖੰਡ ਕੋਲ ਸਫ਼ਲਤਾਪੂਰਵਕ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹੈ।
ਇਹ ਉਪਕਰਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਧੁੰਦਲੇ ਆਕਾਸ਼ੀ ਸ੍ਰੋਤ ਦੇ ਨਿਰੀਖਣ ਲਈ 3.6- ਐਮ ਡੀਓਟੀ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਅਹਿਮ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕੱਚ ਨਾਲ ਬਣਿਆ ਕਈ ਲੈਂਸਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਕਠਿਨ ਸੰਰਚਨਾ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ, ਇਸ ’ਤੇ ਆਕਾਸ਼ ਨੇ ਸਬੰਧਿਤ ਚਮਕਦਾਰ ਚੀਜ਼ਾ ਰਾਹੀਂ 5 ਨੈਨੋਮੀਟਰ ਸੂਮਥਨੇਸ ਨਾਲ ਬਿਹਤਰ ਪਾਲਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਟੈਲੀਸਕਾਪ ਨੇ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਦੂਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਸਥਿਤ ਆਕਾਸ਼ੀ ਸ੍ਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਫੋਰਟਨ ਨੂੰ ਸਪੇਕਟ੍ਰੋਗ੍ਰਾਫ਼ ਦੁਆਰਾ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੰਗਾਂ ’ਚ ਕ੍ਰਮਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਘਰੇਲੂ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਵਿਕਸਿਤ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਭਾਵ ਮਾਇਨਸ 120 ਡਿਗਰੀ ਸੈਂਟੀਗ੍ਰੇਡ ’ਤੇ ਠੰਡਾ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਚਾਰਜਡ-ਕਪਲਡ ਡਿਵਾਇਜ਼ (ਸੀਸੀਡੀ) ਕੈਮਰੇ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਰਿਕਾਰਡ ਯੋਗ ਸੰਕੇਤਾਂ ’ਚ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਉਪਕਰਨ ’ਤੇ ਲਗਭਗ 4 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦਾ ਲਾਗਤ ਆਈ ਹੈ।
ਇਕ ਤਕਨੀਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕਾਂ ਦੇ ਦਲ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਪਰਿਯੋਜਨਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਏਆਰਆਈਈਐੱਸ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਡਾ. ਅਮਿਤੇਸ਼ ਓਮਾਰ ਨੇ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਦਲ ਨੇ ਸਪੇਕਟ੍ਰੋਗ੍ਰਾਫ਼ ਅਤੇ ਕੈਮਰਿਆਂ ਦੇ ਕਈ ਆਪਟੀਕਲਜ਼, ਮਕੈਨਿਕਲ ਅਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਕਿਸ ਸਬ-ਸਿਸਟਮ ’ਤੇ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਸਪੇਕਟ੍ਰੋਗ੍ਰਾਫ਼ ਨੂੰ ਵਰਤਮਾਨ ’ਚ ਬੇਹੱਦ ਨਵੇਂ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ, ਆਕਾਸ਼ਗੰਗਾਵਾਂ ਨੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਮੌਜੂਦ ਬਲੈਕਹੋਲਜ਼ ਨਾਲ ਲੱਗੇ ਖੇਤਰਾਂ, ਸੁਪਰਨੋਵਾ ਵਰਗੇ ਖਗੋਲੀ ਧਮਾਕੇ ਸੁਪਰਨੋਵਾ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਵਿਸਫੋਟ ਅਤੇ ਵਾਧੂ ਊਰਜਾ ਵਾਲੀਆਂ ਗਾਮਾ-ਰੇਅ ਬਸਟਰ, ਨਵੇਂ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ’ਤੇ ਤਾਰਿਆਂ, ਆਦਿ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ’ਚ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਖਗੋਲ-ਵਿਗਿਆਨਿਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਪਯੋਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਏਆਰਆਈਈਐੱਸ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਪ੍ਰੋ. ਦੀਪਾਂਕਰ ਬੈਨਰਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, 'ਭਾਰਤ ’ਤੇ ਏਡੀਐੱਫਓਐੱਸਸੀ ਵਰਗੇ ਕਠਿਨ ਉਪਕਰਨਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਨਾਲ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਯਤਨ ਖਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਖਗੋਲ ਭੌਤਿਕੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ’ਚ ਆਤਮ-ਨਿਰਭਰ ਬਣਨ ਦੀ ਦਿਸ਼ਾ ’ਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਦਮ ਹੈ।
