ਹੈਦਰਾਬਾਦ: ਹਰ ਸਾਲ 13 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਅੰਗ ਦਾਨ ਦਿਵਸ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਦੀ ਘਾਟ ਕਾਰਨ ਅੰਗ ਦਾਨ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿੱਥ ਅਤੇ ਡਰ (myths and fears) ਹਨ। ਇਸ ਦਿਨ ਦਾ ਮਕਸਦ ਆਮ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਗ ਦਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਅਤੇ ਅੰਗ ਦਾਨ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਫੈਲਾਉਣਾ ਹੈ।
ਦਾਨੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿੱਚ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਕਰਨ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੰਗ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਦਾਨੀ ਦੇ ਅੰਗ ਜਿਵੇਂ ਦਿਲ, ਜਿਗਰ, ਗੁਰਦੇ, ਅੰਤੜੀਆਂ, ਫੇਫੜੇ ਅਤੇ ਪਾਚਕ ਦਾਨ ਕਰਕੇ ਅੰਗ ਦਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ
ਅੰਗ ਦਾਨ ਕੀ ਹੈ?
ਅੰਗ ਦਾਨ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅੰਗ ਦਾ ਤੋਹਫ਼ਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਰੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਜੀਵਤ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿੱਚ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇੱਕ ਸਰਵੇਖਣ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ ਲਗਭਗ 500,000 ਲੋਕ ਅੰਗਾਂ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਕਾਰਨ ਮਰਦੇ ਹਨ। 200,000 ਜਿਗਰ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਨਾਲ ਮਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ 50,000 ਦਿਲ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਮਰਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ 150,000 ਲੋਕ ਕਿਡਨੀ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਿਰਫ 5,000 ਗੁਰਦਾ ਲੈਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹਨ। ਅੰਗ ਦਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੂਜਿਆਂ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਦਾਨੀ ਦੇ ਅੰਗ ਨੂੰ ਉਸ ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਇਸਦੀ ਤੁਰੰਤ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।2015 ਤੱਕ ਦੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ 1.75 ਲੱਖ ਕਿਡਨੀ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਦੀ ਮੰਗ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ 5000 ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਹੀ ਪੂਰੇ ਹੋਏ ਸਨ।
ਗੁਰਦੇ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋਣ ਕਾਰਨ 50,000 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਹੀ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।ਦਿਲ ਅਤੇ ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਰਗੇ ਅੰਗਾਂ ਲਈ ਇਹ ਅੰਕੜੇ ਹੋਰ ਵੀ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 0.5 ਮਿਲੀਅਨ ਲੋਕ ਹਰ ਸਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਮਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਗ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟੇਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅੰਗ ਦਾਨ ਦੀ ਦਰ 0.01 ਫੀਸਦੀ ਹੈ। ਜੋ ਕਿ ਕ੍ਰੋਏਸ਼ੀਆ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਗਿਣਤੀ ਹੈ। ਕ੍ਰੋਏਸ਼ੀਆ ਵਿੱਚ ਅੰਗ ਦਾਨ 36.5 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਅਤੇ ਸਪੇਨ ਵਿੱਚ 35.3 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੈ।
ਅੰਗ ਦਾਨ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤੱਥ
ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਅੰਗ ਦਾਨੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅੰਗ ਦਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਚਤ ਉਮਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਕੋਈ ਅੰਗ ਦਾਨ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਸਖਤ ਡਾਕਟਰੀ ਮਾਪਦੰਡਾਂ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਉਮਰ' ਤੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਅੰਗਾਂ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਦਿਲ, ਜਿਗਰ, ਅੰਤੜੀਆਂ, ਗੁਰਦੇ, ਫੇਫੜੇ ਅਤੇ ਪਾਚਕ ਵਰਗੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਮਰੀਜ਼ ਵਿੱਚ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾ ਨੂੰ ਆਮ ਜੀਵਨ ਜੀਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ।
ਕੁਦਰਤੀ ਮੌਤ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਕੌਰਨੀਆ, ਦਿਲ ਦੇ ਵਾਲਵ, ਚਮੜੀ ਅਤੇ ਹੱਡੀਆਂ ਵਰਗੇ ਟਿਸ਼ੂ ਦਾਨ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।ਪਰ ਦਿਲ, ਜਿਗਰ, ਗੁਰਦੇ, ਅੰਤੜੀ, ਫੇਫੜੇ ਅਤੇ ਪੈਨਕ੍ਰੀਅਸ ਵਰਗੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਅੰਗ ਸਿਰਫ 'ਦਿਮਾਗ ਦੀ ਮੌਤ' ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਦਾਨ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਦਿਲ, ਪਾਚਕ, ਜਿਗਰ, ਗੁਰਦੇ ਅਤੇ ਫੇਫੜਿਆਂ ਵਰਗੇ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਗ ਅਸਫਲ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ।
18 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਦਾਨੀ ਬਣਨ ਲਈ ਮਾਪਿਆਂ ਜਾਂ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਦੀ ਸਹਿਮਤੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਜੇ ਤੁਹਾਡੀ ਗੰਭੀਰ ਸਥਿਤੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਕੈਂਸਰ, ਐਚਆਈਵੀ, ਸ਼ੂਗਰ, ਗੁਰਦੇ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਜਾਂ ਦਿਲ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦਾਨੀ ਵਜੋਂ ਦਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਅੰਗ ਦਾਨ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ
ਲਾਈਵ ਸਬੰਧਤ ਦਾਨ
ਲਾਈਵ ਸੰਬੰਧਤ ਦਾਨ ਉਦੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵਿਆਕਤੀ ਅੰਗ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਲਈ ਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਾਪੇ, ਬੱਚਾ, ਭਰਾ ਜਾਂ ਭੈਣ, ਦਾਦਾ-ਦਾਦੀ ਜਾਂ ਪੋਤਾ -ਪੋਤੀ
ਲਾਈਵ ਅਸਬੰਧਤ ਦਾਨ
ਲਾਈਵ ਗੈਰ-ਸੰਬੰਧਤ ਦਾਨ ਕਿਸੇ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਵੀ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਪ੍ਰਾਪਤਕਰਤਾ ਨਾਲ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇੱਕ ਚੰਗਾ ਮਿੱਤਰ, ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ, ਗੁਆਂ ਜਾਂ ਸਹੁਰਾ ਪਰਿਵਾਰ
ਮ੍ਰਿਤਕ ਅੰਗ ਦਾਨ
ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਹਸਪਤਾਲ ਨਾਲ ਰਜਿਸਟਰ ਹੋਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਉਡੀਕ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਮ੍ਰਿਤਕ ਦਾਨੀ (ਦਿਮਾਗ ਦੀ ਮੌਤ) ਦਾ ਅੰਗ ਉਪਲਬਧ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਮਰੀਜ਼ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅੰਗ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਨਿਯਮ
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅੰਗ ਦਾਨ ਅਤੇ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟੇਸ਼ਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਮੁੱਢਲਾ ਕਾਨੂੰਨ ਮਨੁੱਖੀ ਅੰਗ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟੇਸ਼ਨ ਐਕਟ 1994 ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਡਾਕਟਰੀ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵਪਾਰਕ ਲੈਣ -ਦੇਣ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਮਨੁੱਖੀ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਭੰਡਾਰਨ ਅਤੇ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟੇਸ਼ਨ ਨੂੰ ਨਿਯਮਤ ਕਰਨਾ ਹੈ।
ਐਕਟ ਵਿੱਚ ਸੋਧ ਸੰਸਦ ਵੱਲੋ 2011 ਵਿੱਚ ਪਾਸ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਹੋਰ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ 2014 ਵਿੱਚ ਨੋਟੀਫਾਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 2019 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਮ੍ਰਿਤ ਅੰਗ ਦਾਨ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰਨ ਲਈ 149.5 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ (US $ 21 ਮਿਲੀਅਨ) ਦੇ ਬਜਟ ਨਾਲ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅੰਗ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ। ਅੰਗ ਦਾਨ ਕਾਨੂੰਨੀ ਤੌਰ ਤੇ ਕਿਸੇ ਅੰਗ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ:-ਸੰਸਦ ਵਿੱਚ ਹੰਗਾਮਾ: ਚਿੱਠੀ ਵਿੱਚ ਛਲਕਿਆ ਮਾਰਸ਼ਲਾਂ ਦਾ ਦਰਦ, ਸਾਂਸਦ ਨੇ ਗਲਾ ਘੋਟਣ ਦੀ ਕੀਤੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼
