PROJECT KUSHA:ਚੀਨੀ ਮਿਜ਼ਾਈਲਾਂ ਭਾਰਤ ਦੀ ਇਸ ਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਰੁੱਧ ਬੇਅਸਰ ਸਾਬਤ ਹੋਣਗੀਆਂ

ਹੁਣ ਤੋਂ ਤਕਰੀਬਨ ਪੰਜ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਦਾ ਆਪਣਾ ਆਇਰਨ ਡੋਮ (Iron Dome) ਵੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਚੀਨ, ਸਾਡੀ ਸਵਦੇਸ਼ੀ ਲੰਬੀ ਰੇਂਜ ਦੀ ਸਰਫੇਸ ਟੂ ਏਅਰ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮਿਜ਼ਾਈਲਾਂ ਨੂੰ ਢੁੱਕਵਾਂ ਜਵਾਬ ਦੇਵੇਗੀ। ਇਹ ਰੂਸ ਦੇ S-400 ਵਾਂਗ ਕੰਮ ਕਰੇਗਾ।

ਹੈਦਰਾਬਾਦ: ਭਾਰਤ ਆਪਣੀ ਹਵਾਈ ਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਕੁਸ਼ (Project Kush) ਤਹਿਤ ਲੰਬੀ ਦੂਰੀ ਦੀ ਸਰਫੇਸ ਟੂ ਏਅਰ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ 'ਆਇਰਨ ਡੋਮ' ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਸਭ ਕੁਝ ਠੀਕ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ 2028-29 ਤੱਕ ਤਾਇਨਾਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਲੰਬੀ ਰੇਂਜ ਦੀ ਸਤ੍ਹਾ ਤੋਂ ਹਵਾ ਵਿਚ ਮਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ (Missile system) ਰੂਸ ਦੇ ਐੱਸ-400 ਸੰਸਕਰਣ ਵਰਗੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਐੱਸ-400 ਹਵਾ 'ਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦਿਸ਼ਾ ਤੋਂ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਹਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਨਾਕਾਮ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮਈ 2022 ਵਿੱਚ ਆਇਰਨ ਡੋਮ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਲਈ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ ਗਏ ਸਨ। ਹੁਣ ਸੁਰੱਖਿਆ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੀ ਕੈਬਨਿਟ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਤਹਿਤ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਸੀ (DRDO) ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਉਦਯੋਗ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਭਾਗੀਦਾਰੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਬਜਟ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ 21,700 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਹੈ। ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੰਜ ਸਕੁਐਡਰਨ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।

ਇੰਟਰਸੈਪਟਰ ਮਿਜ਼ਾਈਲਾਂ: ਇਸ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ਵਿੱਚ LR-SAM ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਲੰਬੀ ਦੂਰੀ ਦੀਆਂ ਇੰਟਰਸੈਪਟਰ ਮਿਜ਼ਾਈਲਾਂ (Interceptor missile) ਨਾਲ ਫਿੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਹਰੇਕ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਇੱਕ ਨਾਜ਼ੁਕ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰੇਗੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੇਂਜ 150 ਕਿਲੋਮੀਟਰ, 250 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਅਤੇ 350 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਸ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਡੀ ਹਵਾਈ ਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਬਿਹਤਰ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਹ 250 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਰੇਂਜ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਜਹਾਜ਼ ਅਤੇ 350 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਰੇਂਜ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰੇਗਾ। ਇਹ ਏਅਰਬੋਰਨ ਵਾਰਨਿੰਗ ਐਂਡ ਕੰਟਰੋਲ ਸਿਸਟਮ (AWOCS) ਅਤੇ ਮਿਡ-ਏਅਰ ਰਿਫਿਊਲਰ ਨੂੰ ਵੀ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ 'ਚ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 85 ਫੀਸਦੀ ਸਿੰਗਲ ਸ਼ਾਟ ਕਿੱਲ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਪੰਜ ਸਕਿੰਟਾਂ ਦੇ ਅੰਤਰਾਲ 'ਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਦੋ ਮਿਜ਼ਾਈਲਾਂ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਦਰ 98.5 ਫੀਸਦੀ ਤੱਕ ਹੋਵੇਗੀ।

ਕੰਟਰੋਲ ਰਡਾਰ ਵਿਕਸਤ: ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਕੁਸ਼ ਦੇ ਤਹਿਤ ਲੰਬੀ ਰੇਂਜ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਅਤੇ ਅੱਗ ਕੰਟਰੋਲ ਰਡਾਰ (Fire control radar) ਵੀ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਤਿ ਆਧੁਨਿਕ ਰਾਡਾਰ 500-600 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਰੇਂਜ ਨੂੰ ਸਕੈਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਾਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ, ਇਹ ਪੂਰੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹਵਾਈ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਸਕੈਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਿੱਬਤੀ ਪਠਾਰ ਦੇ ਹਵਾਈ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਵੀ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸਕੈਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਚੀਨੀ ਫੌਜ ਤਾਇਨਾਤ ਹੈ। ਏਅਰ ਡਿਫੈਂਸ ਸਿਸਟਮ 'ਚ ਦੂਜਾ VHF ਰਾਡਾਰ ਸਿਸਟਮ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਹ ਸਟੀਲਥ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਹਵਾਈ ਖਤਰੇ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੁਰੰਤ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਕਰੇਗਾ।

ਅਗਲੇ ਸਾਲ S-400 ਦਾ ਅਗਲਾ ਬੈਚ ਰੂਸ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। 2018 'ਚ ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਰੂਸ ਨਾਲ 5.43 ਅਰਬ ਰੁਪਏ ਦਾ ਸਮਝੌਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਡਾਲਰ ਦਾ ਸੌਦਾ ਹੋਇਆ। ਕੁੱਲ ਪੰਜ ਸਕੁਐਡਰਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣੇ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਯੂਕਰੇਨ ਯੁੱਧ ਕਾਰਨ ਇਸ ਵਿੱਚ ਦੇਰੀ ਹੋਈ। ਰੂਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਸਕੁਐਡਰਨ ਸੌਂਪੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਚੀਨ ਤੋਂ ਆ ਰਹੇ ਖ਼ਤਰੇ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਸਵਾਲ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਭਾਰਤ ਦਾ LRSM ਰੂਸ ਦੇ S-400 ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੈ? ਜਵਾਬ ਹਾਂ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ, S-400 ਇੱਕ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਹਵਾਈ ਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ। ਇਹ ਤਿੰਨੋਂ ਦੂਰੀਆਂ, ਲੰਬੀ, ਮੱਧਮ ਅਤੇ ਛੋਟੀਆਂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਕੁਸ਼ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦੂਰੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਿਜ਼ਾਈਲਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ, ਇਹ ਭਾਰਤ ਲਈ ਖਾਸ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਚੀਨ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਖ਼ਤਰਾ ਹੈ।

ਮੀਡੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਚੀਨ ਨੇ LAC 'ਤੇ ਲੰਬੀ ਦੂਰੀ ਦੀਆਂ ਮਿਜ਼ਾਈਲਾਂ ਤਾਇਨਾਤ (Long range missiles deployed) ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਤਿਆਰ ਰੱਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਹਵਾਈ ਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਉੱਨਤ ਅਤੇ ਸਟੀਕ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਗਲਵਾਨ ਹਿੰਸਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੀਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਰਹੱਦ ਵੱਲ ਫੌਜੀ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ S-400 ਦੀ ਤਾਇਨਾਤੀ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਭਾਰਤ ਇਸ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਰਣਨੀਤਕ ਅਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।

ਆਇਰਨ ਡੋਮ: ਆਇਰਨ ਡੋਮ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਅਤੇ ਹਮਾਸ ਵਿਚਾਲੇ ਚੱਲ ਰਹੀ ਜੰਗ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਹਵਾਈ ਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ ਜੋ ਅਭੇਦ ਹੈ ਪਰ ਹਮਾਸ ਨੇ 20 ਮਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ 5000 ਰਾਕੇਟ ਦਾਗ ਕੇ ਇਸ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਰਿਪੋਰਟ ਮੁਤਾਬਕ ਰਾਕੇਟ ਨੂੰ ਇੰਟਰਸੈਪਟ ਕਰਨ 'ਚ ਇਸਦੀ ਸਫਲਤਾ ਦਰ 90 ਫੀਸਦੀ ਤੱਕ ਹੈ ਪਰ ਜਦੋਂ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਬੰਬਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਫਿਰ ਵੀ, ਮਾਹਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਹਵਾਈ ਰੱਖਿਆ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸਫਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਕੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਮਾਹਿਰ: ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਕੁਸ਼ ਬਾਰੇ ਕਈ ਮਾਹਿਰ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਏਅਰ ਮਾਰਸ਼ਲ ਅਨਿਲ ਚੋਪੜਾ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਐੱਸ-400 ਹੈ, ਅਸੀਂ ਅਮਰੀਕੀ ਨਾਸਮ ਸਿਸਟਮ ਦੀ ਵੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਲਈ ਲੰਬੀ ਰੇਂਜ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ 'ਤੇ ਮੁੜ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਤਰਕ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕੁਝ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਭਾਰਤ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੀ ਹੈ। ਇਜ਼ਰਾਈਲ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖਤਰਿਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਆਇਰਨ ਡੋਮ ਉੱਥੇ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇੰਨਾ ਕਾਰਗਰ ਸਾਬਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਬਹੁ-ਆਯਾਮੀ ਹਵਾਈ ਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਲੰਬੀ ਰੇਂਜ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵੀ ਹੈ।

ਭਾਰਤੀ ਉਪ ਮਹਾਂਦੀਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਕੋਈ ਆਧੁਨਿਕ ਤਕਨੀਕ ਅਤੇ ਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨਾਲ ਲੈਸ ਹੋਵੇ। ਭਾਰਤ ਵੀ ਇਸ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਚੀਨ ਨੂੰ ਸਮਝ ਸਕੇ ਕਿ ਅੱਗੇ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਆਖਿਰਕਾਰ ਕੋਈ ਫਾਇਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਹੁਣ ਭਾਰਤ ਕੋਲ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਸਿਸਟਮ ਹੋਵੇਗਾ, ਜੋ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਮਲੇ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜਵਾਬ ਦੇ ਸਕੇ।

(ਲੇਖਕ - ਡਾ. ਰਵੇਲਾ ਭਾਨੂ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਕਿਰਨ)