ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ: ਭਾਰਤੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਅੱਜ 50ਵਾਂ ਸਥਾਪਨਾ ਦਿਵਸ ਮਨਾ ਰਹੀ ਹੈ।ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦਿਵਸ(Indian Navy Day 2021) ਹਰ ਸਾਲ 4 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਲਈ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਿਨ 1971 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਟ੍ਰਾਈਡੈਂਟ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਦਿਨ ਕਈ ਸਮਾਗਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹਰ ਸਾਲ, ਨੇਵੀ ਦਿਵਸ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਥੀਮ ਪ੍ਰਸਤਾਵਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਕਿਉਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਇਹ ਦਿਨ?
ਭਾਰਤੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦਿਵਸ ਹਰ ਸਾਲ 4 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੀ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਦੁਆਰਾ 1971 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ(Indo-Pakistani war) ਦੌਰਾਨ ਕਰਾਚੀ ਬੰਦਰਗਾਹ 'ਤੇ ਹੋਏ ਦਲੇਰਾਨਾ ਹਮਲੇ ਦੀ ਯਾਦ(Remember the daring attack on the port of Karachi) ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਭਾਰਤੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦਿਵਸ 1971 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਟ੍ਰਾਈਡੈਂਟ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਆਪਰੇਸ਼ਨ 4-5 ਦਸੰਬਰ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਕੋਈ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।
ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ, ਭਾਰਤੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਨੇ ਚਾਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਡੁਬੋ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਕਰਾਚੀ ਬੰਦਰਗਾਹ ਦੇ ਬਾਲਣ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਭਾਰਤੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੇ ਤਿੰਨ ਜੰਗੀ ਜ਼ਹਾਜ - ਆਈ.ਐਨ.ਐਸ ਨਿਪਤ, ਆਈ.ਐਨ.ਐਸ ਨਿਰਘਟ ਅਤੇ ਆਈ.ਐਨ.ਐਸ ਵੀਰ ਨੇ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਟ੍ਰਾਈਡੈਂਟ: ਇਹ ਉਹ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਹੈ ਜੋ 1971 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੁਆਰਾ 4 ਦਸੰਬਰ ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਅੰਜਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਕਰਾਚੀ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੇ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਹਮਲੇ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਅਪਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਐਂਟੀ ਸ਼ਿਪ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਨੇ ਚਾਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਡੁਬੋ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਰਾਚੀ ਬੰਦਰਗਾਹ ਦੇ ਬਾਲਣ ਖੇਤਰਾਂ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 500 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਭਾਰਤੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ ਆਈਐਨਐਸ ਨਿਪਤ, ਆਈਐਨਐਸ ਨਿਰਘਾਟ ਅਤੇ ਆਈਐਨਐਸ ਵੀਰ ਨੇ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਹਮਲਾ: ਰਾਤ 10.30 ਵਜੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਕਰਾਚੀ ਤੋਂ 70 ਮੀਲ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਿਆ ਅਤੇ ਲੜਾਈ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸੀ। ਇੱਕ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਨੇ ਰਾਡਾਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਝਟਕਾ ਦੇਖਿਆ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਸੀ ਕਿ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦਾ ਕਿਸ਼ਤੀ ਅੰਦਰ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਵੱਡੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਦਾਗੀ ਗਈ। ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਜਹਾਜ਼ 'ਤੇ ਲੱਗੀ ਪਰ ਇਹ ਅਜੇ ਵੀ ਤੈਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਦੂਜੇ ਦੌਰ 'ਤੇ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਡੁਬੋ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਜਹਾਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰੀ ਪੀਐਨਐਸ ਖੈ਼ਬਰ ਸੀ।
ਭਾਰੀ ਹਿੱਟ: ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਭਾਰਤੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਅੱਗੇ ਵਧੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਜਹਾਜ਼ ਵੀ ਕਰਾਚੀ ਬੰਦਰਗਾਹ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਨੇੜੇ ਆਏ, ਆਈਐਨਐਸ ਵੀਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਬੇੜੇ ਮੁਹਾਫਿਜ਼, ਇੱਕ ਮਾਈਨਸਵੀਪਰ ਉੱਤੇ ਦਾਗੀ, ਪੂਰੇ ਅਮਲੇ ਸਮੇਤ ਡੁੱਬ ਗਿਆ।
ਜਿੱਤ: 90 ਮਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਜੰਗੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਨੇ ਛੇ ਮਿਜ਼ਾਈਲਾਂ ਦਾਗੀਆਂ ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਇੱਕ ਕਾਰਗੋ ਸਮੁੰਦਰੀ ਜਹਾਜ਼ ਸਮੇਤ ਚਾਰ ਦੁਸ਼ਮਣ ਜਹਾਜ਼ ਡੁੱਬ ਗਏ ਅਤੇ ਕਰਾਚੀ ਬੰਦਰਗਾਹ 'ਤੇ ਈਂਧਨ ਸਟੋਰੇਜ ਸਹੂਲਤ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇੱਕ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਫ਼ਲਤਾਪੂਰਵਕ ਮੁੰਬਈ ਵਾਪਸ ਪਰਤਣ ਆਏ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦਿਵਸ ਹਰ ਸਾਲ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੀ ਸ਼ਾਨ, ਮਹਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਅਤੇ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਲਈ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੈਨਾਵਾਂ ਦੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਸ਼ਾਖਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਭਾਰਤੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ-ਇਨ-ਚੀਫ਼ ਵਜੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਭਾਰਤੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੇ ਪਿਤਾ
17ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮਰਾਠਾ ਸਮਰਾਟ ਛਤਰਪਤੀ ਸ਼ਿਵਾਜੀ ਭੌਂਸਲੇ ਨੂੰ "ਭਾਰਤੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦਾ ਪਿਤਾਮਾ" ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਸਮੁੰਦਰੀ ਸਰਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਬੰਦਰਗਾਹ ਦੇ ਦੌਰੇ, ਸਾਂਝੇ ਉੱਦਮ, ਦੇਸ਼ਭਗਤੀ ਮਿਸ਼ਨ, ਆਫ਼ਤ ਰਾਹਤ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਾਧਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਹਿੰਦ ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ਦੀ ਭਾਰਤੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਜਲ ਸੈਨਾ ਦਿਵਸ ਕਿਵੇਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ
4 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਕਰਾਚੀ ਵਿਖੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੇ ਅੱਡੇ 'ਤੇ ਹੋਏ ਦਲੇਰਾਨਾ ਹਮਲੇ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ। ਭਾਰਤੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੀ ਪੱਛਮੀ ਨੇਵੀ ਕਮਾਂਡ ਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਦੇ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਮਲਾਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਮਹਾਨ ਮੌਕੇ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਮੁੱਖ ਓਪਰੇਸ਼ਨ
ਭਾਰਤੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸੁਤੰਤਰ ਮਿਸ਼ਨ 1961 ਵਿੱਚ ਗੋਆ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੌਰਾਨ ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੀ।
ਓਪ ਪਰਾਕਰਮ: ਇਹ 2002 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਰੁਕਾਵਟ ਸੀ। ਭਾਰਤੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਵੀ ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਸੀ। ਇਸ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਨੇਵੀ ਕਪਤਾਨ ਦੇ ਅਧੀਨ 26 ਕੈਡੇਟ ਭਾਰਤੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇਹ ਭਾਰਤੀ ਰੱਖਿਆ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕੈਡਿਟ ਕਿਸੇ ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਸਨ।
ਓਪ ਪਾਈਥਨ: ਇਹ ਓਪਰੇਸ਼ਨ ਟ੍ਰਾਈਡੈਂਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਰਾਚੀ ਬੰਦਰਗਾਹ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ 1971। ਇਸ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਨੇ ਕਰਾਚੀ ਬੰਦਰਗਾਹ 'ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਇੱਕ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਨੁਕਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਭਾਰਤੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਨੇ ਤੇਲ ਅਤੇ ਈਂਧਨ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਕਰਾਚੀ ਬੰਦਰਗਾਹ ਨੇੜੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਕਿਸ਼ਤੀਆਂ ਲਈ ਨਾਕਾਬੰਦੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ।
ਭਾਰਤੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਨੇ ਵੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਪਾਰਕ ਰਸਤੇ ਨੂੰ ਕੱਟਣ ਦੀ ਧਮਕੀ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਗਸ਼ਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਬਾਰੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਬਾਲਣ ਅਤੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ ਗਏ ਸਨ।
ਓਪ ਕੈਕਟਸ: ਇਹ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ 1988 ਵਿੱਚ ਮਾਲਦੀਵ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੀਲੰਕਾ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੈਨਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸੰਚਾਲਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਭਾਰਤੀ ਜਲ ਸੈਨਾ ਵੀ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। ਆਈਐਨਐਸ ਗੋਦਾਵਰੀ ਅਤੇ ਆਈਐਨਐਸ ਬੇਤਵਾ ਸ੍ਰੀਲੰਕਾ ਦੇ ਤੱਟ ਉੱਤੇ ਅਪਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।
