ਅਲਵਰ: ਫਿਲਮੀ ਦੁਨੀਆ 'ਚ ਕਦੇ ਨਾ ਖਤਮ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਪਛਾਣ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਅਮਿੱਟ ਛਾਪ ਛੱਡਣ ਵਾਲੀ ਫਿਲਮ 'ਸ਼ੋਲੇ' ਦਾ ਨਾਂ ਜਦੋਂ ਵੀ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ 'ਚ ਗੱਬਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਚਮਕਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਗੱਬਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਨਿਭਾਉਣ ਵਾਲੇ ਅਮਜਦ ਖਾਨ ਦਾ ਨਾਂ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਡਾਇਲਾਗ 'ਜੋ ਦਰ ਗਿਆ... ਸਮਝੋ ਮਾਰ ਗਿਆ' ਅੱਜ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ੁਬਾਨ 'ਤੇ ਹੈ।
ਖਾਸ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮੁੰਬਈ 'ਚ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਅਮਜਦ ਖਾਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜ਼ਕਰੀਆ ਖਾਨ ਦਾ ਅਲਵਰ ਨਾਲ ਕਰੀਬੀ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੈ। ਜ਼ਕਰੀਆ ਖਾਨ ਇੱਕ ਸਫਲ ਫਿਲਮ ਕਲਾਕਾਰ ਵੀ ਰਹੇ ਹਨ। ਫਿਲਮੀ ਦੁਨੀਆ 'ਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜ਼ਕਰੀਆ ਅਲਵਰ 'ਚ ਪੁਲਸ ਅਫਸਰ ਦੇ ਅਹੁਦੇ 'ਤੇ ਤਾਇਨਾਤ ਸਨ। ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਲੋਕ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਅੱਜ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਮਰਹੂਮ ਜ਼ਕਰੀਆ ਖਾਨ ਫਿਲਮ ਜਗਤ 'ਚ 'ਜਯੰਤ' ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਜਯੰਤ ਦਾ ਜਨਮ 15 ਅਕਤੂਬਰ 1915 ਨੂੰ ਨੋਡੇਹ ਪਯਾਨ (ਨਵਾ ਕਾਲੀ), ਪੇਸ਼ਾਵਰ, ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦੀ ਸੂਬੇ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਜ਼ਕਰੀਆ ਖਾਨ ਸੀ। ਉਹ ਪਸ਼ਤੂਨ ਪਰਿਵਾਰ ਤੋਂ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਮੁਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਆ ਗਿਆ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਅਗਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਜੈਅੰਤ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਦੋਸਤੀ ਅਲਵਰ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜ ਜੈ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਸੀ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਆਉਣਾ-ਜਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ।
ਮਹਾਰਾਜ ਜੈਸਿੰਘ ਨੇ ਜੈਅੰਤ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਸ਼ਾਹੀ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਉੱਘੇ ਸਤਿਕਾਰਤ ਸਲਾਹਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੈਸਿੰਘ ਨੇ ਜਯੰਤ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਵਿੱਚ ਅਫਸਰ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਉਹ ਪੁਲਿਸ ਵਿੱਚ ਅਫਸਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਅਲਵਰ ਦੇ ਕਟਲਾ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਚਰਚ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਜਯੰਤ ਦਾ ਘਰ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ।
ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਸਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਘਰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵੱਡੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਵੇਚ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅੱਜ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਫਿਲਮੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਜਯੰਤ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਅਲਵਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਅੱਜ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਇਕ ਸੰਸਥਾ ਚੱਲਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਕਈ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਕਰਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਨਿਰਮਾਤਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਵਿਜੇ ਭੱਟ ਨੇ ਦਿੱਤਾ 'ਜਯੰਤ' ਨਾਮ:- ਜਯੰਤ ਲੰਬਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵੀ ਭਾਰੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਜਯੰਤ ਨਾਮ ਹੇਠ ਕਈ ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਵਿਜੇ ਭੱਟ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਗੁਜਰਾਤੀ ਫਿਲਮ ਸੰਸਾਰ ਲੀਲਾ (1933) ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਜਯੰਤ ਦਾ ਨਾਮ ਉਸ ਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਤਾ ਵਿਜੇ ਭੱਟ ਨੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਉਸਨੇ ਬੰਬੇ ਮੇਲ (1935), ਚੈਲੇਂਜ (1936), ਹਿਜ਼ ਹਾਈਨੈਸ (1937) ਅਤੇ ਸਟੇਟ ਐਕਸਪ੍ਰੈਸ (1938) ਵਰਗੀਆਂ ਕਈ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਨਿਭਾਈਆਂ। ਜਯੰਤ ਵਿਆਹਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਬੱਚੇ ਅਮਜਦ ਖਾਨ (ਗੱਬਰ ਸਿੰਘ) ਅਤੇ ਇਮਤਿਆਜ਼ ਖਾਨ ਸਨ। ਉਹ ਸ਼ਾਦਾਬ ਖਾਨ, ਅਹਲਮ ਖਾਨ, ਸੀਮਾਬ ਖਾਨ ਅਤੇ ਆਇਸ਼ਾ ਖਾਨ ਦੇ ਦਾਦਾ ਅਤੇ ਸ਼ੈਲਾ ਖਾਨ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਤਿਕਾ ਦੇਸਾਈ ਖਾਨ (ਇਮਤਿਆਜ਼ ਦੀ ਪਤਨੀ) ਦੇ ਸਹੁਰੇ ਸਨ।
ਆਪਣੇ ਬੇਟੇ ਅਮਜਦ ਖਾਨ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਸਫਲ ਫਿਲਮ ਸ਼ੋਲੇ ਦੇ ਰਿਲੀਜ਼ ਹੋਣ ਤੋਂ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ, 2 ਜੂਨ 1975 ਨੂੰ 60 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਜਯੰਤ ਦੀ ਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਗਲੇ ਦੇ ਕੈਂਸਰ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਉਸ ਨੂੰ ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਬਾਂਦਰਾ ਵੈਸਟ ਵਿੱਚ ਨੌਪਾੜਾ ਕਬਰਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਲੋਕ ਅੱਜ ਵੀ ਅਮਜਦ ਖਾਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜਯੰਤ ਖਾਨ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸੁੰਦਰ ਸਨ ਅਤੇ ਅਲਵਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਛਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ:- ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜਯੰਤ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਪਛਾਣ ਅਲਵਰ ਦੇ ਜਾਣੇ-ਪਛਾਣੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿਚ ਸੀ, ਉਸ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਪੜ੍ਹੇ-ਲਿਖੇ ਵਿਰਾਜ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੀ, ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ ਦਿੱਖ ਵਿਚ ਸੁੰਦਰ ਅਤੇ ਕੱਦ ਵਿਚ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਨ। ਲੋਕ ਉਸ ਨਾਲ ਫੋਟੋ ਖਿਚਵਾਉਣ ਅਤੇ ਮਿਲਣ ਲਈ ਉਤਾਵਲੇ ਸਨ।
ਇਪਟਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਨ: ਅਮਜਦ ਖਾਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜਯੰਤ ਇਪਟਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਰਹਿ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਅਲਵਰ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਕਦੇ ਅਲਵਰ ਨਹੀਂ ਪਰਤਿਆ। ਕਈ ਵਾਰ ਇਪਟਾ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਪਰ ਰੁਝੇਵਿਆਂ ਕਾਰਨ ਉਹ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕੇ।
ਦੰਗਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਅਲਵਰ ਛੱਡ ਕੇ ਮੁੰਬਈ ਚਲਾ ਗਿਆ:- ਅਲਵਰ ਦੇ ਚਰਚ ਰੋਡ 'ਤੇ ਜਯੰਤ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ਪੂਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਜਿਸ ਮਹਿਲ 'ਚ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਪੁਰਾਣੇ ਜ਼ਮਾਨੇ 'ਚ ਮਸਜਿਦ ਹੋਇਆ ਕਰਦੀ ਸੀ। 1947 ਵਿਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿਚ ਦੰਗੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਅਲਵਰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤੋਂ ਹਿੰਦੂ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦਾ ਗੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ 'ਚ ਇੱਥੇ ਹੋਏ ਦੰਗਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਪੂਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਅਲਵਰ ਛੱਡ ਕੇ ਮੁੰਬਈ ਚਲਾ ਗਿਆ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜੋ:- ਰਾਹੁਲ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਹੈਰਾਲਡ ਮਾਮਲੇ 'ਚ ਈਡੀ ਦੇ ਨੋਟਿਸ 'ਤੇ 5 ਜੂਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਾ ਮੰਗਿਆ ਸਮਾਂ
