ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਾਬਾਦ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਹੱਸਦੇ ਹੋਏ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਦਾ ਸਬੰਧ ਵੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਨਾਲ ਹੈ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਉਹ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਮਹੀਨਾ ਰਿਹਾ। ਇੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੇਮੇਸ਼ਵਰ ਨਾਥ ਮੰਦਰ ਦੀ ਗੁਫਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਨ ਲਈ। ਉਹ ਇੱਥੇ ਅਖਾੜੇ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਵੀ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਇੱਥੋਂ ਦਾ ਅਖਾੜਾ ਅਤੇ ਗੁਫਾ ਅੱਜ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਨਾਇਕਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਲੋਹਾ ਲਿਆ। ਅੰਗਰੇਜ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫੜਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਉਹ ਫਿਰੋਜ਼ਾਬਾਦ ਦੇ ਪੇਮੇਸ਼ਵਰ ਨਾਥ ਮੰਦਰ ਦੀ ਗੁਫਾ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਲੁਕ ਗਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਹ ਮੰਦਿਰ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਗੁਫਾ ਵੀ ਸੀ। ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਲਈ। ਉੱਥੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮੰਦਿਰ ਸਭਾ ਦੇ ਬਾਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਖਾੜਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਸਵੇਰੇ ਉੱਠ ਕੇ ਕਸਰਤ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਦਿਨ ਵੇਲੇ ਕੁਸ਼ਤੀ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਵੀ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਮੰਦਰ ਅਤੇ ਅਖਾੜੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਲੋਕ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰੀਬ ਇਕ ਮਹੀਨੇ ਤੱਕ ਉਸ ਗੁਫਾ ਵਿਚ ਲੁਕੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਉਥੇ ਹੀ ਪੇਮੇਸ਼ਵਰ ਨਾਥ ਮਹਾਦੇਵ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਮਾਮਲਾ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਉਥੋਂ ਚਲੇ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਇੱਥੇ ਇਕ ਮਹੀਨਾ ਰੁਕਣ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਕੋਈ ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਇਸ ਮੰਦਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਚੰਦਰ ਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਲੋਕ ਅੱਜ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ ITBP ਨੇ ਉਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਸਤਾਰਾ ਹਜ਼ਾਰ ਪੰਜ ਸੋ ਫੁੱਟ ਦੀ ਉਚਾਈ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤੀ ਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਲਹਿਰਾਇਆ ਤਿਰੰਗਾ
ਇਸ ਅਖਾੜੇ ਵਿੱਚ ਕੁਸ਼ਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਰਿਸ਼ੀ ਪਹਿਲਵਾਨ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਉਹੀ ਅਖਾੜਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਕੁਸ਼ਤੀ ਅਤੇ ਕਸਰਤ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਪੇਮੇਸ਼ਵਰ ਨਾਥ ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਬਣਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਵੀ ਇੱਥੇ ਕਸਰਤ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਕੁਸ਼ਤੀ ਲੜਦੇ ਹਾਂ। ਮੰਦਰ ਦੇ ਮਹੰਤ ਨਰੇਸ਼ ਚੰਦਰ ਪਰਾਸ਼ਰ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇੱਥੇ ਕਰੀਬ 16 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਪੂਜਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਬਜ਼ੁਰਗ ਜੋ ਇੱਥੇ ਸਨ।
ਉਹ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਲੁਕ ਕੇ ਆਪਣੀ ਜਲਾਵਤਨੀ ਕੱਟੀ ਸੀ। ਫਿਰ ਇੱਕ ਬਾਗ਼ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਫ਼ਾ ਸੀ। ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਵੀ ਉਸੇ ਗੁਫਾ ਵਿੱਚ ਲੁਕਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ਪਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਚੰਦਰਸ਼ੇਖਰ ਆਜ਼ਾਦ ਹੈ। ਇਸ ਮੰਦਰ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਮਾਤਾ ਰਾਣੀ ਦਾ ਮੰਦਰ ਉਸ ਗੁਫਾ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਲੁਕੇ ਹੋਏ ਸਨ।
