ਹੈਦਰਾਬਾਦ: ਬਿਹਾਰ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਝਾਰਖੰਡ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਹਾਲ ਹੀ 'ਚ ਅਸਮਾਨੀ ਬਿਜਲੀ ਡਿੱਗਣ ਕਾਰਨ 135 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਚਲੀ ਗਈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਹਾਰ ਦੇ 24 ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ 105 ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ 24, ਝਾਰਖੰਡ ਵਿੱਚ ਅੱਠ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਮੌਸਮ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਅਗਲੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਬਿਹਾਰ ਦੇ 18 ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਬਾਰਸ਼ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਡਿੱਗਣ ਦਾ ਅਲਰਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਨੇ ਚਾਰੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਈਆਂ ਮੌਤਾਂ ‘ਤੇ ਦੁੱਖ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਰਾਹਤ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।
| ਸੂਬਾ | ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ | ਮੌਤਾਂ |
|---|---|---|
| ਬਿਹਾਰ | 24 | 105 (ਹੁਣ ਤੱਕ) |
| ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ | 8 | 24 |
| ਝਾਰਖੰਡ | 2 | 8 |
| ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ | 2 | 5 |
ਬਿਜਲੀ ਬਾਰੇ ਦਿਲਚਸਪ ਤੱਥ -
- ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਹਰ ਦਿਨ ਲਗਭਗ 80 ਤੋਂ 90 ਲੱਖ ਵਾਰ ਬਿਜਲੀ ਡਿੱਗਦੀ ਹੈ। ਬਿਜਲੀ ਡਿੱਗਣ ਕਾਰਨ ਤਾਪਮਾਨ 27 ਹਜ਼ਾਰ 760 ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਆਮ ਬਿਜਲੀ 'ਚ 100 ਮਿਲੀਅਨ ਵੋਲਟ ਬਿਜਲੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੇ ਲੰਬਾਈ ਵਿੱਚ ਮਾਪਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹ 8 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੱਕ ਹੈ।
- ਇਹ ਘਟਨਾ ਸਥਿਰ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਸਪਾਰਕ ਵਰਗਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬਿਜਲੀ ਲਗਭਗ 27000 ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ 'ਤੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਸੂਰਜ ਦੀ ਸਤਹ ਨਾਲੋਂ 6 ਗੁਣਾ ਵਧੇਰੇ ਗਰਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
- ਬਿਜਲੀ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਨਹੀਂ, ਖਤਰਨਾਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਹਰ ਸਾਲ ਤਕਰੀਬਨ 2,000 ਲੋਕ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਚਪੇਟ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਕਾਰਨ ਮਰਦੇ ਹਨ।
- ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਜੋ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਡਿੱਗਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ ਦੀ ਘਾਟ, ਚੱਕਰ ਆਉਣਾ, ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਆਦਿ।
- ਸਾਲ 2010 ਤੋਂ 2018 ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਅਸਮਾਨੀ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਕਾਰਨ 22,027 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ, ਜਿਸਦਾ ਮਤਲਬ ਕਿ ਹਰ ਸਾਲ ਤਕਰੀਬਨ 2447 ਲੋਕ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਗੁਆ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।
ਅਸਮਾਨੀ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਕਾਰਨ
- ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੁਦਰਤੀ ਆਫ਼ਤਾਂ ਅਸਮਾਨੀ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹਨ।
- ਅਸਮਾਨੀ ਬਿਜਲੀ ਪੈਣ 'ਤੇ ਲੋਕ ਰੁੱਖਾਂ ਹੇਠ ਖੜੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਲਗਭਗ 71 ਫੀਸਦੀ ਮੌਤਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।
- ਬਿਜਲੀ ਡਿੱਗਣ ਵੇਲੇ ਕੀ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ ਵਰਤਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ਇਸ ਬਾਰੇ ਅਣਜਾਣ ਹੋਣਾ।
- ਆਫ਼ਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਇਕਾਈ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚੀਆਂ ਹਨ।
ਬਿਜਲੀ ਡਿੱਗਣਾ ਕੁਦਰਤੀ ਬਿਪਤਾ
ਬਿਜਲੀ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਆਫ਼ਤ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦੇ ਆਰਟੀਕਲ 21 ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਜ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤੀ ਆਫ਼ਤ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣਾ ਹੈ। ਰਾਜ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਇਹ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਾਂ ਪੀੜਤ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਮੁਆਵਜ਼ਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ-ਹਰਿਆਣਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਨੇ ਮੰਨਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅਸਮਾਨੀ ਬਿਜਲੀ ਕੁਦਰਤੀ ਆਫ਼ਤ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਸੁਨਾਮੀ ਅਤੇ ਭੁਚਾਲ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਅਸਮਾਨੀ ਬਿਜਲੀ ਕਿਵੇਂ ਬਣਦੀ ਹੈ?
ਬਿਜਲੀ ਇੱਕ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਕਰੰਟ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਦਯੁਤ ਪ੍ਰਵਾਹ ਵਿੱਚ ਬੱਦਲਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਜ਼ਮੀਨ ਗਰਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਹਵਾਂ ਨੂੰ ਗਰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਇਹ ਗਰਮ ਹਵਾ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਆਉਦੀ ਹੈ, ਭਾਪ ਠੰਡੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਬੱਦਲ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਹਵਾ ਵਧਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਬੱਦਲ ਹੋਰ ਵੱਡਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬੱਦਲਾਂ ਦੇ ਉੱਪਰ ਤਾਪਮਾਨ ਬਹੁਤ ਠੰਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਭਾਪ ਬਰਫ਼ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਦਲ ਗਰਜਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਬਰਫ਼ ਦੇ ਛੋਟੇ ਟੁਕੜੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਟਕਰਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਟਕਰਾਉਣ ਨਾਲ ਇੱਕ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਚਾਰਜ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਪੂਰੇ ਬੱਦਲ ਨੂੰ ਇਲੈਕਟ੍ਰਿਕ ਚਾਰਜ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਹਲਕੇ ਜਿਹੇ ਚਾਰਜ ਕੀਤੇ ਕਣ (ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚਾਰਜ ਕੀਤੇ ਕਣ) ਬੱਦਲ ਦੇ ਉੱਪਰ ਬਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਉਸੇ ਸਮੇਂ, ਭਾਰੀ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਚਾਰਜ ਕੀਤੇ ਕਣ ਬੱਦਲ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਬੈਠ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਅਤੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਚਾਰਜ ਕੀਤੇ ਕਣ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਚੰਗਿਆੜੀ ਜਾਂ ਬਿਜਲੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
