ਜਗਦਲਪੁਰ/ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ: ਵਿਜੇਦਸ਼ਮੀ (ਦੁਸ਼ਹਿਰਾ) ਦੇ ਦਿਨ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਰਾਵਣ ਦਾ ਪੁਤਲਾ ਸਾੜਨ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਹੈ। ਪਰ, 75 ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਬਸਤਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਦੁਸਹਿਰੇ ਮੌਕੇ ਰਾਵਣ ਦਹਿਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਵਿਜੇਦਸ਼ਮੀ ਦੇ ਦਿਨ, ਬਸਤਰ ਵਿੱਚ ਦੁਸਹਿਰੇ ਦੀ ਮੁੱਖ ਰਸਮ, ਰੈਣੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਬਸਤਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ, ਬਸਤਰ ਦੀ ਦੇਵੀ ਦੰਤੇਸ਼ਵਰੀ ਦੇ ਛਤਰ ਦੀ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਯਾਤਰਾ ਕੱਢੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਸਮ ਮੰਗਲਵਾਰ ਦੇਰ ਰਾਤ ਤੱਕ ਬੜੀ ਧੂਮਧਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਈ ਗਈ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ 'ਚ ਸੈਲਾਨੀ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਪਹੁੰਚੇ। ਇਸ ਰਸਮ ਵਿੱਚ ਬਸਤਰ ਦੇ ਸੈਂਕੜੇ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨੇ ਵੀ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ।
ਕੀ ਹੈ ਭੀਤਰ ਰੈਣੀ ਦੀ ਰਸਮ : ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਬਸਤਰ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਰਾਵਣ ਦਾ ਨਗਰ ਹੋਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਂਤੀ, ਅਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਸਦਭਾਵਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਸਤਰ ਦੁਸਹਿਰਾ ਤਿਉਹਾਰ ਵਿੱਚ ਰਾਵਣ ਦਾ ਪੁਤਲਾ ਨਹੀਂ ਸਾੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਭੀਤਰ ਰੈਣੀ ਦੀ ਰਸਮ (Dussehra in Chhattisgarh) ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਰੈਣੀ ਬਸਤਰ ਦੁਸਹਿਰੇ ਦੀ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਸਮ ਹੈ। ਬਸਤਰ ਦੇ ਮਾਹਿਰ ਹੇਮੰਤ ਕਸ਼ਯਪ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਰੱਥ ਨੂੰ ਵਿਜੇ ਰੱਥ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਰੱਥ ਵਿੱਚ 8 ਪਹੀਏ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 6 ਦਿਨ ਫੁੱਲ ਰੱਥ ਚਲਾਇਆ ਗਿਆ, ਜੋ ਕਿ 4 ਪਹੀਆਂ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਦੁਸ਼ਹਿਰੇ ਵਾਲੇ ਦਿਨ 8 ਪਹੀਆ ਰੱਥ ਨੂੰ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਵਿਜੇ ਰੱਥ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਮਹਾਰਾਜਾ ਵਿਜੇ ਰੱਥ ਵਿੱਚ ਸਵਾਰ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਪਰ, ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੁਣ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰ ਕੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਬਸਤਰ ਦੀ ਆਰਾਧਨ ਦੇਵੀ ਦੀ ਛਤਰ ਨੂੰ ਸਵਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
- ਹੇਮੰਤ ਕਸ਼ਯਪ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਾਹਿਰ, ਬਸਤਰ ਦੁਸਹਿਰਾ।
ਰੈਣੀ ਦੀ ਰਸਮ ਦੌਰਾਨ ਰੱਥ ਚੋਰੀ: ਵਿਜੇਦਸ਼ਮੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਰੈਣੀ ਦੀ ਰਸਮ ਵਿਚ 8 ਪਹੀਆ ਵਿਜੇ ਰੱਥ ਦਾ ਚੱਕਰ ਲਗਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਮਾਡੀਆ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕ ਚੋਰੀ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਰੱਥ ਨੂੰ ਚੋਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੇ ਕੁੰਭੜਾਕੋਟ ਲਿਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਭੀਤਰ ਰੈਣੀ ਦੀ ਰਸਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜਸ਼ਾਹੀ ਯੁੱਗ ਦੌਰਾਨ ਰਾਜੇ ਤੋਂ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਰੱਥ ਨੂੰ ਚੋਰੀ ਕਰਕੇ ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਲੁਕਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਰੱਥ ਚੋਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਆਦਿਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਰਾਜੇ ਤੋਂ ਨਿਆਖਾਨੀ ਇੱਕਠੇ ਖਾਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਰਾਜੇ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਆਪਣੀ ਫੌਜ, ਸਾਜ਼ਾਂ, ਆਤਿਸ਼ਬਾਜ਼ੀ ਲੈ ਕੇ ਕੁੰਭੜਾਕੋਟ ਪਹੁੰਚਿਆ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਦਾਵਤ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰੱਥ ਨੂੰ ਸ਼ਾਹੀ ਅੰਦਾਜ਼ 'ਚ ਜਗਦਲਪੁਰ ਦੇ ਦੰਤੇਸ਼ਵਰੀ ਮੰਦਰ 'ਚ ਵਾਪਸ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਰਸਮ ਨੂੰ ਬਾਹਰੋਂ ਰੈਣੀ ਦੀ ਰਸਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। - ਅਵਿਨਾਸ਼ ਪ੍ਰਸਾਦ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਾਹਿਰ, ਬਸਤਰ ਦੁਸਹਿਰਾ
ਬਸਤਰ ਦੇ ਰਾਜਾ ਪੁਰਸ਼ੋਤਮ ਦੇਵ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਮਾਰਚ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਜਗਨਨਾਥ ਪੁਰੀ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ। ਜਿੱਥੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਥਾਪਤੀ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਮਿਲੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਜਾ ਬਸਤਰ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੀ ਬਸਤਰ 'ਚ ਦੁਸਹਿਰੇ ਦੇ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਰੱਥ ਪਰਿਕਰਮਾ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ, ਜੋ ਅੱਜ ਤੱਕ ਲਗਭਗ 600 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਨਿਰੰਤਰ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।
