ਉੱਤਰਾਖੰਡ: ਅਕਬਰ ਇਲਾਹਾਬਾਦੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਤੋਪ ਹੈ ਮੁਕਾਬਿਲ ਤਾਂ ਅਖ਼ਬਾਰ ਕੱਢ ਲਓ। ਠੀਕ ਇਹੀ ਕੁਮਾਉਂ ਕੇਸਰੀ ਬਦਰੀ ਦੱਤ ਪਾਂਡੇ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ। 15 ਫਰਵਰੀ 1882 ਨੂੰ ਕਾਂਖਲ, ਹਰਿਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ ਬਦਰੀ ਦੱਤ ਪਾਂਡੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਇੰਨਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਕਿ ਰਾਸ਼ਟਰਪਿਤਾ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੁਰੀਦ ਬਣ ਗਏ ਸੀ।
ਅਲਮੋੜਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਸੀ, ਹਰਿਦੁਆਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਨਮ
ਬਦਰੀ ਦੱਤ ਪਾਂਡੇ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਲਮੋੜਾ ਦੇ ਪਾਟਿਆ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਦਰੀ ਦੱਤ ਅਲਮੋੜਾ ਆ ਗਏ। ਅਲਮੋੜਾ ਦੇ ਤੱਤਕਾਲੀਨ ਹਿੰਦੂ ਸਕੂਲ (ਮੌਜੂਦਾ ਨਾਮ ਜੀ.ਆਈ.ਸੀ. ਅਲਮੋੜਾ) ਵਿੱਚ 12ਵੀਂ ਤੱਕ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਅੱਗੇ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਲਈ ਉਹ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਗਏ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੂਰਬ ਦਾ ਆਕਸਫੋਰਡ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਾੜੀ ਕਿਸਮਤ ਨਾਲ ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਖ਼ਰਚ ਚੱਕਣ ਵਾਲੀ ਤਾਇਆ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ।
ਨੌਕਰੀ ਦੌਰਾਨ ਦੇਖੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਈ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਕੀਤੀ। ਨੌਕਰੀ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ। ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਲਈ ਕਲਮ ਚੁੱਕੀ ਅਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਆਗੂ ਤੋਂ ਸ਼ੂਰੁ ਹੋਇਆ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਦਾ ਸਫ਼ਰ
ਬਦਰੀ ਦੱਤ ਪਾਂਡੇ ਨੇ ਲੀਡਰ ਪ੍ਰੈਸ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਤੋਂ ਨਿਕਲਦੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਕਾਸਮੋਪੋਲੀਟਨ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਏ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਦੇ ਯੋਧੇ ਵੱਜੋਂ ਵਿਕਸਤ ਹੋ ਰਹੇ ਸੀ।
ਅਲਮੋੜਾ ਅਖ਼ਬਾਰ ਨਾਲ ਜੁੜ੍ਹੇ ਤਾਂ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਸਖ਼ਤ ਰਵੱਈਆ
1913 ਵਿੱਚ ਬਦਰੀ ਦੱਤ ਪਾਂਡੇ ਅਲਮੋੜਾ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੇ ਉਪ-ਸੰਪਾਦਕ ਬਣੇ। ਅਲਮੋੜਾ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੀ ਵਾਗਡੋਰ ਸੰਭਾਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦਾ ਰਵੱਈਆ ਤਿੱਖਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਅਖ਼ਬਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਮਿਲਿਆ। ਬਦਰੀ ਦੱਤ ਪਾਂਡੇ ਦੇ ਲੇਖਾਂ ਨਾਲ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਵਧਣ ਲੱਗੀ। 40 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਚੱਲ ਰਹੇ ਇਸ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੀਆਂ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਸਿਰਫ਼ 60 ਕਾਪੀਆਂ ਹੀ ਛਪੀਆਂ ਸਨ। ਬਦਰੀ ਦੱਤ ਪਾਂਡੇ ਦੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਦੇ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੀ ਸਰਕੂਲੇਸ਼ਨ 1500 ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਈ।
ਹੋਲੀ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ਨੇ ਮਚਾਇਆ ਹੰਗਾਮਾ
ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਬਦਰੀ ਦੱਤ ਪਾਂਡੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿੱਚ ਆਕਰਮਕ ਅੰਦਾਜ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਾਸ਼ਨ- ਪ੍ਰਾਸ਼ਸਨ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੀ ਰਹੀਆਂ ਗਲਤ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿੱਚ ਹਮਲਾਵਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਛਾਪਦੇ ਸੀ। ਹੋਲੀ ਅੰਕ ਵਿੱਚ ‘ਜੀ ਹਜ਼ੂਰੀ’ ਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਗ਼ਜ਼ਲ ਕਾਪੀ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਈ ਅਤੇ ਇਸਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਲਚਲ ਮਚਾ ਦਿੱਤੀ।
ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਖਸ਼ਿਆ ਗਿਆ
ਇਸ ਅੰਕ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਹਜ਼ੂਰ ਰਾਏ ਬਹਾਦਰ ’ਤੇ ਵਿਅੰਗ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਤਤਕਾਲੀ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਲੋਮਸ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਇੱਕ ਲੇਖ ਛਪਿਆ ਸੀ। ਦਰਅਸਲ ਤਤਕਾਲੀਨ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਲੋਮਸ ਅਲਮੋੜਾ ਦੇ ਸਿਆਹੀ ਦੇਵੀ ਦੇ ਜੰਗਲ ਦੇ ਬਗਲੇ ਵਿੱਚ ਸੂਰਾ-ਸੁੰਦਰੀ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਰਹਿੰਦੇ ਸੀ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਕੁਲੀ ਦੁਆਰਾ ਉਸਦੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਰਾਬ ਲਈ ਸੋਡਾ ਮੰਗਵਾਉਣ ਵਿੱਚ ਦੇਰ ਹੋ ਗਈ। ਫਿਰ ਕੀ ਸੀ, ਗੁੱਸੇ 'ਚ ਆਏ ਲੋਮਸ ਨੇ ਉਸ 'ਤੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਦਰਬਾਨ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ।
ਤਿਲਮਿਲਾਏ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਬੰਦ ਕਰਵਾਇਆ ਅਲਮੋੜਾ ਅਖ਼ਬਾਰ
ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਲੋਮਸ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਮੁਰਗੀ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀ ਦੇ ਛਰ੍ਰੇ ਉਸ ਭਾਰਤੀ ਕੁਲੀ ਦੇ ਲੱਗ ਗਏ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਜ਼ਖਮੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਪਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਅਪਰੈਲ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਮੁਰਗੇ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਖੇਡਣ ’ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਸੀ। ਇਸ 'ਤੇ ਬਦਰੀਦੱਤ ਪਾਂਡੇ ਨੇ ਅਲਮੋੜਾ ਅਖ਼ਬਾਰ 'ਚ ਸਵਾਲ ਉਠਾਇਆ ਕਿ ਜੇਕਰ ਛਰ੍ਰੇ ਮੁਰਗੇ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਲਏ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਖੁਦ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੇ ਅਪ੍ਰੈਲ 'ਚ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨਾ ਖੇਡਣ ਦਾ ਕਾਨੂੰਨ ਕਿਉਂ ਤੋੜਿਆ।
ਇਸ ਦੇ ਡਰੋਂ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਅਲਮੋੜਾ ਅਖ਼ਬਾਰ ਬੰਦ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕਾਫੀ ਚਰਚਾ ਹੋਈ। ਗੜ੍ਹਵਾਲ ਦੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿੱਚ ਲੋਮਸ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਸਟਿੰਗਿੰਗ ਲਾਈਨ ਛਪੀ ਸੀ ਕਿ-
'ਇੱਕ ਫਾਇਰ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਸ਼ਿਕਾਰ
ਕੁਲੀ, ਮੁਰਗੀ ਅਤੇ ਅਲਮੋੜਾ ਅਖ਼ਬਾਰ'
1918 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਸ਼ਕਤੀ ਅਖ਼ਬਾਰ
ਵਿਜੈ ਦਸ਼ਮੀ ਦੇ ਦਿਨ 1918 ਨੂੰ ਬਦਰੀ ਦੱਤ ਪਾਂਡੇ ਨੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਅਖ਼ਬਾਰ ਸ਼ਕਤੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉਹ 1913 ਤੋਂ 1926 ਤੱਕ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਰਹੇ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ 'ਤੇ ਆਪਣੀ ਆਲੋਚਨਾ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਈ ਲੇਖ ਲਿਖੇ। ਇਸ ਨਾਲ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਵਧੀ।
ਰਾਇ ਬਹਾਦਰਾਂ 'ਤੇ ਕਸੇ ਤੰਜ
1921 ਵਿੱਚ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿੱਚ ਛਪਿਆ ਲੇਖ - ਕਣਕ ਅਤੇ ਝੋਨੇ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਸੁੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਰਾਏ ਬਹਾਦਰੀ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਹਰ ਸਾਲ ਵਧ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਧਾਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਅਫਸਰਸ਼ਾਹੀ, ਸਰਕਾਰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਰਹੀਆਂ। 1926 ਵਿੱਚ ਬਦਰੀ ਦੱਤ ਪਾਂਡੇ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਚੁਣੇ ਗਏ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਅਖਬਾਰ ਅੱਜ ਵੀ 100 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਅਲਮੋੜਾ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਕੂਲੀ ਬੇਗਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਨੇ ਫੈਲਾਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ
ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬਦਰੀ ਦੱਤ ਪਾਂਡੇ ਨੇ ਕੁਮਾਉਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਨਾਲ ਕੁਲੀ ਬੇਗਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਸੀ। ਕੂਲੀ ਬੇਗਾਰ ਇੱਕ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਇੱਕ ਭੈੜੀ ਪ੍ਰਥਾ ਸੀ, ਜੋ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਤਹਿਤ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਅਫ਼ਸਰ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਮਿਹਨਤਾਨੇ ਦੇ ਮੁਫ਼ਤ ਵਿਚ ਕੁਲੀ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਸਨ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੇ 75 ਸਾਲ : ਬਾਰਾਮੂਲਾ ਦਾ ਹੀਰੋ, ਜਿਸ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਉਣ 'ਚ ਨਿਭਾਈ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ
ਇਸ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਬਦਰੀ ਦੱਤ ਪਾਂਡੇ ਨੇ ਕੁਮਾਉਂ ਵਿੱਚ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। 1918 ਵਿੱਚ ਕੁਮਾਉਂ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਇਜਲਾਸ ਵਿੱਚ ਕੁਲੀ ਜ਼ਬਰੀ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿਰੁੱਧ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਲਹਿਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ। 10 ਜਨਵਰੀ 1921 ਨੂੰ ਬਦਰੀ ਦੱਤ ਪਾਂਡੇ ਅਤੇ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਪੰਤ, ਚਿਰੰਜੀਵੀ ਲਾਲ ਸਮੇਤ 50 ਅੰਦੋਲਨਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਇਸ ਬੁਰਾਈ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਹਿਯੋਗ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਗਏ।
ਬਾਗੇਸ਼ਵਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਇੱਕ ਝੰਡਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ- 'ਕੁਲੀ ਬੇਗਾਰ ਬੰਦ ਕਰੋ' ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਨਾਲ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਠਹਿਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਤੰਬੂਆਂ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਜੁਟਾਇਆ ਗਿਆ। 12 ਜਨਵਰੀ 1921 ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਬਦਰੀ ਦੱਤ ਦੱਤ ਪਾਂਡੇ ਦੇ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ 50 ਹਜ਼ਾਰ ਲੋਕ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਗਏ। ਡਾਇਬਿਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ 50 ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 500 ਗੋਲੀਆਂ ਲੱਗੀਆਂ ਸਨ। ਡਾਇਬਿਲ ਭੀੜ 'ਤੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਭੀੜ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਹ ਗੋਲੀ ਨਹੀਂ ਚਲਾ ਸਕਿਆ।
ਨਹੀਂ ਡਰੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਦੀ ਧਮਕੀ ਤੋਂ
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀਆਬਿਲ ਨੇ ਬਦਰੀ ਦੱਤ ਪਾਂਡੇ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਧਮਕੀ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਚਲੇ ਜਾਓ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਪਰ ਬਦਰੀ ਦੱਤ ਪਾਂਡੇ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੁਣੀ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਨੇ ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਕੁਲੀ ਬੇਗਾਰ ਨਾ ਦੇਣ ਦੀ ਸਹੁੰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਸਰਯੂ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਕੁਲੀ ਬੇਗਾਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਰਜਿਸਟਰਾਂ ਨੂੰ ਫੂਕ ਕੇ ਨਦੀਂ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ। ਕੁਲੀ ਬੇਗਾਰ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਬਦਰੀ ਦੱਤ ਪਾਂਡੇ ਨੂੰ ਦੋ ਗੋਲਡ ਮੈਡਲ ਦਿੱਤੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਮੈਡਲ 1962 ਦੀ ਚੀਨ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਫੰਡ ਵਿੱਚ ਦਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤੇ।
ਕੁਰਮਾਂਚਲ ਕੇਸਰੀ ਦਾ ਮਿਲਿਆ ਖਿਤਾਬ
ਬਦਰੀ ਦੱਤ ਪਾਂਡੇ ਨੂੰ ਕੁਲੀ ਬੇਗਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਕੇ ਕੁਰਮਾਂਚਲ ਕੇਸਰੀ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ 'ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਖੂਨ-ਰਹਿਤ ਇਨਕਲਾਬ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਯੰਗ ਇੰਡੀਆ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਕਿ- ਇਹ ਖੂਨ-ਖ਼ਰਾਬਾ ਜ਼ੀਰੋ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਹੈ।
ਵੇਸਵਾਬ੍ਰਿਤੀ ਕਰਾਈ ਬੰਦ
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬਦਰੀ ਦੱਤ ਪਾਂਡੇ ਨੇ 1938-1945 ਦਰਮਿਆਨ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਕੇ ਨਾਇਕ ਦੁਰਵਿਹਾਰ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕੀਤਾ। ਨਾਇਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਤਹਿਤ ਨਾਇਕ ਜਾਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਕੋਈ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਧੀਆਂ-ਭੈਣਾਂ ਨਾਲ ਵੇਸਵਾਪੁਣਾ ਕਰਕੇ ਰੋਜ਼ੀ-ਰੋਟੀ ਕਮਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਬਦਰੀ ਦੱਤ ਪਾਂਡੇ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਭੈੜੀ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕੀਤਾ।
ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦਾ ਲਾਊਡ ਸਪੀਕਰ ਬਣੇ ਬਦਰੀ ਦੱਤ ਪਾਂਡੇ
ਜਦੋਂ ਗਾਂਧੀ ਜੀ 1929 ਵਿੱਚ ਅਲਮੋੜਾ ਆਏ ਤਾਂ ਬਦਰੀ ਦੱਤ ਪਾਂਡੇ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੇ ਲਾਊਡ ਸਪੀਕਰ ਬਣ ਗਏ। ਦਰਅਸਲ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਥੱਕ ਗਏ ਹਨ, ਜ਼ਿਆਦਾ ਉੱਚੀ ਬੋਲ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ। ਇਸ ਲਈ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਕੇ ਸੁਣੋ, ਤਾਂ ਹੀ ਮੇਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਤੁਹਾਡੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੇਗੀ। ਇਸ 'ਤੇ ਕੋਲ ਬੈਠੇ ਬਦਰੀ ਦੱਤ ਪਾਂਡੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਚਿੰਤਾ ਨਾ ਕਰੋ। ਤੁਸੀਂ ਹੌਲੀ ਬੋਲਦੇ ਰਹੋ ਪਰ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡਾ ਲਾਊਡਸਪੀਕਰ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ। ਤੁਸੀਂ ਜੋ ਵੀ ਕਹੋਗੇ, ਮੈਂ ਇਸਨੂੰ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਦੁਹਰਾਵਾਂਗਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਦਰੀ ਦੱਤ ਪਾਂਡੇ ਜਨਤਾ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦੀਆਂ ਕਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਉਂਦੇ ਰਹੇ।
ਬਦਰੀ ਦੱਤ ਪਾਂਡੇ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਬਦਰੀ ਦੱਤ ਪਾਂਡੇ ਨੂੰ 4 ਵਾਰ ਜੇਲ੍ਹ ਜਾਣਾ ਪਿਆ। ਉਹ ਦਸੰਬਰ 1921 ਤੋਂ ਨਵੰਬਰ 1922 ਤੱਕ, ਜੂਨ 1929 ਤੋਂ ਮਾਰਚ 1931 ਤੱਕ, ਜਨਵਰੀ 1932 ਤੋਂ ਅਗਸਤ 1932 ਤੱਕ ਅਤੇ ਜਨਵਰੀ 1942 ਤੋਂ 9 ਅਗਸਤ 1943 ਤੱਕ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰਹੇ।
13 ਫਰਵਰੀ 1965 ਨੂੰ ਹੋਈ ਮੌਤ
1932 ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਉਹ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਸਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਤਾਰਕ ਨਾਥ ਅਤੇ ਧੀ ਜੈਅੰਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਉਸਨੇ ਜੇਲ ਵਿੱਚ ਕੁਮਾਉਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਲਿਖਿਆ, ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਸੰਦਰਭੀ ਕਿਤਾਬ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਮਹਾਨ ਆਜ਼ਾਦੀ ਘੁਲਾਟੀਏ ਦੀ 13 ਫਰਵਰੀ 1965 ਨੂੰ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।
ਇਹ ਵੀ ਪੜ੍ਹੋ: ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ 75 ਸਾਲ: ਕੇਸਰੀ ਸਿੰਘ ਬਾਰਹਠ ਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ
