ਹੈਦਰਾਬਾਦ: ਥੈਲੇਸੀਮੀਆ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਜੈਨੇਟਿਕ ਖੂਨ ਸੰਬੰਧੀ ਵਿਗਾੜ ਹੈ। ਇਸ ਗੰਭੀਰ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਪੀੜਤ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਭਰ ਖੂਨ ਚੜ੍ਹਾਉਣ, ਇਲਾਜ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਥੈਲੇਸੀਮੀਆ ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ ਲਗਭਗ 10,000 ਬੱਚੇ ਥੈਲੇਸੀਮੀਆ ਬਿਮਾਰੀ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ ਦੇ 3.4 ਫੀਸਦੀ ਲੋਕ ਥੈਲੇਸੀਮੀਆ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਭਾਰਤ ਸਮੇਤ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਥੈਲੇਸੀਮੀਆ ਬਾਰੇ ਲੋੜੀਂਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ।
ਵਿਸ਼ਵ ਥੈਲੇਸੀਮੀਆ ਦਿਵਸ 2024 ਦੀ ਥੀਮ: ਖੂਨ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਥੈਲੇਸੀਮੀਆ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ, ਇਸ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਤੇ ਇਲਾਜ ਬਾਰੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਫੈਲਾਉਣ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ 'ਵਿਸ਼ਵ ਥੈਲੇਸੀਮੀਆ ਦਿਵਸ' ਹਰ ਸਾਲ 8 ਮਈ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਵਿਸ਼ੇ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਲ ਇਹ ਦਿਨ "ਜੀਵਨਾਂ ਨੂੰ ਸਸ਼ਕਤ ਕਰਨਾ, ਪ੍ਰਗਤੀ ਨੂੰ ਗਲੇ ਲਗਾਉਣਾ: ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਸਮਾਨ ਅਤੇ ਪਹੁੰਚਯੋਗ ਥੈਲੇਸੀਮੀਆ ਇਲਾਜ।" ਥੀਮ 'ਤੇ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਵਿਸ਼ਵ ਥੈਲੇਸੀਮੀਆ ਦਿਵਸ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ: 'ਵਿਸ਼ਵ ਥੈਲੇਸੀਮੀਆ ਦਿਵਸ' ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਪਹਿਲ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸਾਲ 1994 ਵਿੱਚ ਥੈਲੇਸੀਮੀਆ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਥੈਲੇਸੀਮੀਆ ਬਿਮਾਰੀ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਬਾਰੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਫੈਲਾਉਣ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਨੇ 8 ਮਈ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵ ਥੈਲੇਸੀਮੀਆ ਦਿਵਸ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਹਰ ਸਾਲ ਰਾਸ਼ਟਰੀ, ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ, ਸਰਕਾਰੀ, ਗੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਸਿਹਤ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਪੇਸ਼ੇਵਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਅਤੇ ਕੈਂਪ ਲਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਥੈਲੇਸੀਮੀਆ ਕੀ ਹੈ?: ਥੈਲੇਸੀਮੀਆ ਇੱਕ ਜੈਨੇਟਿਕ ਵਿਕਾਰ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਆਟੋਸੋਮਲ ਰੀਸੈਸਿਵ ਡਿਸਆਰਡਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਾਂ, ਪਿਤਾ ਜਾਂ ਦੋਵਾਂ ਤੋਂ ਜੀਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਪਾਸ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਕਾਰ ਦੌਰਾਨ ਖੂਨ ਵਿੱਚ ਹੀਮੋਗਲੋਬਿਨ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਘੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਲਾਲ ਖੂਨ ਦੇ ਸੈੱਲਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵਿੱਚ ਸਮੱਸਿਆ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਸਿਹਤਮੰਦ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਲਾਲ ਖੂਨ ਦੇ ਸੈੱਲਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 45 ਤੋਂ 50 ਲੱਖ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿਊਬਿਕ ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਥੈਲੇਸੀਮੀਆ ਵਿੱਚ ਇਹ ਆਰਬੀਸੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਨਸ਼ਟ ਹੋਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਸੈੱਲ ਨਹੀਂ ਬਣਦੇ। ਖੂਨ ਵਿੱਚ ਆਰਬੀਸੀ ਦੀ ਔਸਤ ਉਮਰ 120 ਦਿਨ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਵਿਕਾਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਲਗਭਗ 10 ਤੋਂ 25 ਦਿਨ ਤੱਕ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਹੀਮੋਗਲੋਬਿਨ ਘੱਟ ਹੋਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀ ਗੰਭੀਰ ਅਨੀਮੀਆ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਪੀੜਤਾਂ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਖੂਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਤ ਸਮਾਂ ਸੀਮਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖੂਨ ਚੜ੍ਹਾਉਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਖੂਨ ਦੇ ਵਿਗਾੜ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਬੱਚੇ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਲੱਛਣਾਂ ਅਤੇ ਕਾਰਨਾਂ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਿਆਂ ਥੈਲੇਸੀਮੀਆ ਗੰਭੀਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਥੈਲੇਸੀਮੀਆ ਦੇ ਲੱਛਣ ਕਾਫ਼ੀ ਹਲਕੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਦਕਿ ਸਹੀ ਇਲਾਜ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਪੀੜਤ ਵਿਅਕਤੀ ਆਮ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਵੱਡੇ ਥੈਲੇਸੀਮੀਆ ਵਿੱਚ ਪੀੜਤ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਬਚਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਬੱਚੇ ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਬਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਨਿਯਮਤ ਖੂਨ ਚੜ੍ਹਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਮਰ ਭਰ ਦੇ ਇਲਾਜ ਅਤੇ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਹੋਰ ਗੰਭੀਰ ਸਰੀਰਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਵੀ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਲੱਛਣ: ਥੈਲੇਸੀਮੀਆ ਦੇ ਲੱਛਣ 6 ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ:-
- ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਖੂਨ ਦੀ ਕਮੀ।
- ਨਹੁੰ ਅਤੇ ਜੀਭ ਦਾ ਪੀਲਾਪਨ।
- ਚਿਹਰੇ ਦੀ ਹੱਡੀ ਦਾ ਵਿਕਾਰ।
- ਸਰੀਰਕ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਹੌਲੀ ਕਰਨਾ।
- ਭਾਰ ਵੱਧਣਾ ਅਤੇ ਕੁਪੋਸ਼ਣ ਦੀ ਕਮੀ।
- ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਅਤੇ ਸਾਹ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲ।
- ਪੇਟ ਦੀ ਸੋਜ ਅਤੇ ਪਿਸ਼ਾਬ ਸਬੰਧੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਆਦਿ।
ਇਲਾਜ ਅਤੇ ਰੋਕਥਾਮ: ਡਾ: ਅਲੋਕ ਕੁਮਾਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਹਲਕੇ ਥੈਲੇਸੀਮੀਆ ਵਿੱਚ ਇਲਾਜ, ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਤੇ ਲੋੜੀਂਦੀਆਂ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ ਅਪਣਾ ਕੇ ਪੀੜਤ ਵਿਅਕਤੀ ਕਾਫੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਆਮ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਮੇਜਰ ਥੈਲੇਸੀਮੀਆ ਜਾਂ ਗੰਭੀਰ ਥੈਲੇਸੀਮੀਆ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ, ਤਾਂ ਪੀੜਤ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਇਲਾਜ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਖੂਨ ਚੜ੍ਹਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਇਲਾਜ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਕੁਝ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਖੂਨ ਦੇ ਸਟੈਮ ਸੈੱਲ ਟ੍ਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਲਾਭਦਾਇਕ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਇਹ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸਹੀ ਦਾਨੀ ਲੱਭਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਡਾ: ਅਲੋਕ ਕੁਮਾਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਥੈਲੇਸੀਮੀਆ ਹੈ, ਉਹ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਜਾਂਚ ਕਰਵਾਉਣ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬੱਚੇ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਡਾਕਟਰੀ ਜਾਂਚ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਵਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਸਲਾਹ 'ਤੇ ਅਮਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਅਜਿਹੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਥੈਲੇਸੀਮੀਆ ਹੋਣ ਦਾ ਖਤਰਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਸਲਾਹ 'ਤੇ ਗਰਭ ਅਵਸਥਾ ਦੌਰਾਨ ਭਰੂਣ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਵਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਪ੍ਰੀ-ਨੈਟਲ ਡਾਇਗਨੋਸਿਸ ਲਈ ਉਪਰਾਲੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਣ।
