ਪਟਨਾ: ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਸੁਰਖੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਕਿਸਾਨ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਸਮਰਥਨ ਮੁੱਲ ਲਈ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਮੰਗ 'ਤੇ ਅੜੇ ਹੋਏ ਹਨ ਪਰ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਬਿਹਾਰ 'ਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਦਰਪੇਸ਼ ਕਈ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕੋਈ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਚਰਚਾ 'ਚ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਈ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਦਾ ਪਿਤਾਮਾ ਰਹੇ ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਨਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਕਿਸਾਨ ਜਥੇਬੰਦੀ ਸਰਗਰਮ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਨੁਮਾਇੰਦਾ।
ਬਿਹਾਰ 'ਚ ਕਿਸਾਨ ਇਕਜੁੱਟ ਨਹੀਂ ਹਨ: ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹਨ, ਪਰ ਕਿਸਾਨ ਇਕਜੁੱਟ ਨਾ ਹੋਣ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਛੋਟੇ ਕਿਸਾਨ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਕੋਈ ਵੱਡੀ ਲਹਿਰ ਨਹੀਂ ਚੱਲ ਰਹੀ। ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਥੇ ਮੰਡੀ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਿਹਾਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਮਾਰਕੀਟ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਸਿਸਟਮ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਭੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਲਈ ਵੀ ਕਦੇ ਕੋਈ ਅੰਦੋਲਨ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਨਿਤੀਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਬਿਹਾਰ ਆਏ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਰੋਡ ਮੈਪ ਰਾਹੀਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸਮੱਸਿਆ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੋਈ ਅੰਦੋਲਨ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਵਿਨੈ ਚੌਧਰੀ, ਜੇਡੀਯੂ ਵਿਧਾਇਕ
ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਤੋਂ ਪਛੜਿਆ ਬਿਹਾਰ: ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਪਾਰਟੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਵੀ ਕੋਈ ਵੱਡੀ ਲਹਿਰ ਨਹੀਂ ਚੱਲ ਰਹੀ। ਖੱਬੇਪੱਖੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਹੀ ਧਰਨੇ-ਮੁਜ਼ਾਹਰੇ ਅਤੇ ਛੋਟੇ-ਮੋਟੇ ਅੰਦੋਲਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਉਸ ਨਾਲ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਅੱਜ ਬਿਹਾਰ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਵਰਗੇ ਸੂਬਿਆਂ ਤੋਂ ਪਛੜ ਗਿਆ ਹੈ।
"ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਵੱਖਰੀ ਹੈ। ਉਥੋਂ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਕੋਲ ਆਧੁਨਿਕ ਸਹੂਲਤਾਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਬਿਜਲੀ, ਸਿੰਚਾਈ ਦੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਅਤੇ ਮੰਡੀ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹਨ। ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਵੱਧ ਭਾਅ ਲਈ ਅੰਦੋਲਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਜ਼ਿਮੀਦਾਰ ਕਿਸਾਨ ਹਨ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਖੇਤੀ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸਰੋਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਿਹਾਰ ਸਰਕਾਰ ਖੇਤੀ ਰੋਡ ਮੈਪ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਰੋਡ ਮੈਪ ਹਾਥੀ ਦੇ ਦੰਦ ਹਨ।" ਸ਼ਿਵਸਾਗਰ ਸ਼ਰਮਾ, ਉਪ ਪ੍ਰਧਾਨ, ਅਖਿਲ ਭਾਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਮਹਾਸਭਾ
ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਸਿਰਫ 2% ਕਿਸਾਨਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਸਰਕਾਰ ਖਰੀਦਦੀ ਹੈ ਅਨਾਜ: ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਹਨ। ਸਰਕਾਰ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਸਿਰਫ 2% ਕਿਸਾਨਾਂ ਤੋਂ ਅਨਾਜ ਖਰੀਦਦੀ ਹੈ। ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਅਨਾਜ ਦਲਾਲਾਂ ਦੁਆਰਾ ਖਰੀਦਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। PACS ਛੋਟੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਤੋਂ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਅਨਾਜ ਨਹੀਂ ਖਰੀਦਦਾ। ਪੈਕ ਅਨਾਜ ਖਰੀਦਣ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਅਦਾਇਗੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਝੋਨਾ ਖਰੀਦਣ ਜਾਂ ਕਣਕ ਦੀ ਖਰੀਦ ਲਈ ਜੋ ਟੀਚਾ ਮਿੱਥਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਵੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ। ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਫਲ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਦਾਲਾਂ ਦੀ ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਦਾ ਕੋਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੈ।
"ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਕਮੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ। ਛੋਟੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨ ਵੰਡੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਕੋਈ ਕਿਸਾਨ ਅੰਦੋਲਨ ਹੈ, ਉਹ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਬੈਨਰ ਹੇਠ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਕਿਸਾਨ ਹਨ। ਜਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਉਹ ਵੰਡੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਵਰਗੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ 5 ਏਕੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜ਼ਮੀਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹਨ। ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਅੱਧੇ ਏਕੜ ਤੋਂ ਘੱਟ ਜ਼ਮੀਨ ਵਾਲੇ ਔਸਤ ਕਿਸਾਨ ਹਨ।" -ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਿਕਾਸ, ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ, ਏ ਸਿੰਘ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ
ਸੋਕੇ ਅਤੇ ਹੜ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਿਸਾਨ: ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਅੰਦੋਲਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਖ਼ਬਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਬਿਹਾਰ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨ ਆਪਣੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਅੰਦੋਲਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਬਿਹਾਰ ਦੀ 70% ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਖੇਤੀ 'ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਆਮਦਨ ਦੇ ਮਾਮਲੇ 'ਚ ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਕਿਸਾਨ 28ਵੇਂ ਸਥਾਨ 'ਤੇ ਹਨ। ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਕਿਸਾਨ ਸੋਕੇ ਅਤੇ ਹੜ੍ਹਾਂ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਪਹਿਲਾਂ ਬੀਜ ਖਾਦ ਲਈ ਮੁਸੀਬਤ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਫ਼ਸਲ ਤਿਆਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫ਼ਸਲ ਦਾ ਸਹੀ ਮੁੱਲ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਕਿਸਾਨ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਅੰਦੋਲਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ।
