ଭୋପାଳ: ରାଣୀ ଅବନ୍ତି ବାଈ । ନାରୀ ସଶକ୍ତିକରଣର ଉଦାହରଣ ସାଜିଛନ୍ତି ଏହି ବୀରାଙ୍ଗନା । ରାଜ୍ୟକୁ ଗୋରା ସରକାର ଠୁ ରକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ସେ ଦିନେ ଏକାକୀ ଖଣ୍ଡା ଧରି ଡେଇଁଥିଲେ ଗୋରା ସେନା ଆଗରେ । ଆଉ ସାରା ଦେଶରେ ପ୍ରଥମ କରି ବଜାଇଥିଲେ ସ୍ବାଧୀନତାର ବିଗୁଲ । ରାଣୀ ଏକ ଏମିତି ଯୋଦ୍ଧା ଥିଲେ, ଯିଏକି ସ୍ବାଧୀନତାର ୧୦୦ ବର୍ଷ ପୂର୍ବରୁ ସ୍ବାଧୀନତାର ଆଶା ଉଜ୍ଜୀବିତ କରିଥିଲେ ଦେଶବାସୀଙ୍କ ମନରେ । ଆଜି ଦେଶ ୭୫ତମ ସ୍ବାଧୀନତା ଦିବସ ପାଳନ କରୁଥିବା ବେଳେ ମନେ ପଡ଼ିଯାଉଛି ଏହି ବୀରାଙ୍ଗନାଙ୍କ ବଳିଦାନ ।
ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶର ମଣ୍ଡଲା ଶିବନୀ ଜିଲ୍ଲାରେ 1831 ମସିହା ଅଗଷ୍ଟ 16 ତାରିଖରେ ଜନ୍ମ ନେଇଥିଲେ । ମନକହଣି ଗାଁର ଜମି ମାଲିକ ରାଓ ଜୁହାର ସିଂଙ୍କ ଘରେ ଜନ୍ମ ହୋଇଥିଲ, ଆଉ ତାଙ୍କର ନାମ ରଖାଯାଇଥିଲା ଅବନ୍ତି ବାଈ । ଜମିଦାର ଗାଁରେ ହିଁ ଅବନ୍ତି ବାଈଙ୍କ ଶିକ୍ଷାର ଆରମ୍ଭ ସହିତ, ତାଙ୍କୁ ଘୋଡା ଚଢିବା, ଖଣ୍ଡା ଚାଳନା ଆଦି ଶିଖାଇଥିଲେ । ଅବନ୍ତି ବାଈଙ୍କ ଏହି ବାହାଦୂରୀ ଧୀରେ ଧୀରେ ଚାରିଆଡ଼େ ବିସ୍ତାର ହେବାରେ ଲାଗିଥିଲା । ସେ ବଡ଼ ହେବା ପରେ ତାଙ୍କ ପିତା ବିବାହକୁ ନେଇ ଚିନ୍ତିତ ଥିଲେ । ୧୮୪୮ ମସିହାରେ ରାମଗଡ଼ ରାଜକୁମାରଙ୍କୁ ସେ ବିବାହ କରିଥିଲେ । ଆଉ ରାମଗଡ଼ର ବନିଥିଲେ କୂଳ ବୋହୂ ।
ରାମଗଡ଼ର କୂଳ ବୋହୂ ହେଲେ ରାଣୀ ଅବନ୍ତି ବାଈ:-
୧୮୫୧ ମସିହାରେ ରାମଗଡ଼ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ରାଜା ତଥା ବୀରାଙ୍ଗନା ଅବନ୍ତି ବାଈଙ୍କ ଶ୍ବଶୁର ଲକ୍ଷ୍ମ ସିଂହ ମୃତ୍ୟୁ ପରେ ତାଙ୍କ ସ୍ବାମୀ ତଥା ରାଜକୁମାର ବିକ୍ରମାଜିତ ସିଂ ହୋଇଥିଲେ ରାମଗଡ଼ର ରାଜା । ଏହାରି ମଧ୍ୟରେ ରାଣୀ ୨ ପୁତ୍ର ସନ୍ତାନଙ୍କୁ ଜନ୍ମ ଦେଲେ । ଯାହାଙ୍କ ନାମ ରଖାଗଲା ଅମାନ ସିଂ ଓ ଶେର ସିଂ । ପରିବାରରେ ଖୁସିର ମାହୋଲ ଆରମ୍ଭ ହେବା ଆଗରୁ ରାଜା ଅସୁସ୍ଥ ହୋଇ ପ୍ରାଣ ହରାଇଥିଲେ । ଏହି ସମୟରେ ତାଙ୍କ ୨ ପୁଅ ବହୁତ ଛୋଟ ଥିଲେ । ଏଣୁ ରାଜ୍ୟଭାର ଆସିଲା ରାଣୀ ଅବନ୍ତିଙ୍କ କାନ୍ଧରେ । ରାଜାଙ୍କ ଏହି ଅକାଳ ବିୟୋଗର ସୁଯୋଗ ନେବାକୁ ଆଗେଇ ଆସିଲା ଗୋରା ସରକାର । ଆଉ ରାମଗଡ଼ରେ ଲାଗୁ କଲା 'କୋର୍ଟ ଅଫ୍ ୱାର୍ଡସ' ।
କୋର୍ଟ ଅଫ୍ ୱାର୍ଡସ କ'ଣ ?
ଲର୍ଡ ଡଲହୋଜି ଯେକୌଣସି ସ୍ଥିତିରେ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନକୁ ବିସ୍ତାର କରିବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲେ । ଏପରି ପରିସ୍ଥିତିରେ ତାଙ୍କହଡପ ନୀତିରେ ଏକ ଆଇନ ତିଆରି ହୋଇଥିଲା । ଏହି ଆଇନ ଅନୁସାରେ ଯେଉଁ ରାଜ୍ୟର ରାଜା ଶାସନ କରିବାକୁ ଅସମର୍ଥ, ଯେଉଁ ରାଜ୍ୟର ରାଜାଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ଘଟିଥିବ, ଯେଉଁ ରାଜ୍ୟର ରାଜାଙ୍କ ଉତ୍ତରାଧିକାରୀ କିମ୍ବା ନାବାଳକ ନଥିବ ଏଭଳି ପରିସ୍ଥିତିରେ ଇଂରେଜ ସରକାର କୋର୍ଟ ଅଫ୍ ୱାର୍ଡ୍ସ ଲାଗୁ କରୁଥିଲେ । ଏହି ଆଇନ ଅନୁସାରେ ସେମାନେ ରାମଗଡ଼ ଉପରେ କବଜା କରିଥିଲେ ।
ରାଣୀ ଅବନ୍ତି ବାଈଙ୍କ ଗୁପ୍ତ ସମ୍ମିଳନୀ: -
କୋର୍ଟ ଅଫ ୱାର୍ଡସ ଲାଗୁ କରି ବ୍ରିଟିଶମାନେ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବରେ ରାମଗଡ଼ ଉପରେ କବଜା କରିଥିଲେ । ବ୍ରିଟିଶଙ୍କ କବଳରୁ ରାଜ୍ୟବାସୀଙ୍କୁ ସୁରକ୍ଷା ଦେବା ପାଇଁ ରାଣୀ ପଣ କଲେ । ଏଥଲାଗି ସେ ୧୮୫୭ ମସିହାରେ ଗୁପ୍ତ ସମ୍ମିଳନୀ ଡାକିଥିଲେ । ଯେଉଁଥିରେ ପ୍ରାୟ ୩୦୦ ରାଜା, ଜମିଦାର ଓ ଅନ୍ୟ କୂଟନୈତିଜ୍ଞ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ । ୧୮୫୭ ମସିହାରେ ସ୍ବାଧୀନତାର ବିଗୁଲ ବଜାଇଥିଲେ ରାଣୀ । ସେ ନିଜ ଆଖପାଖର ରାଜା ଓ ଜମିଦାରଙ୍କୁ ଯୁଦ୍ଧ ପାଇଁ ଚିଠି ସହିତ ଚୁଡ଼ି ପଠାଇଥିଲେ । ସ୍ବାଧୀନତା ପାଇଁ ଯୁଦ୍ଧ କର ନଚେତ ଚୁଡ଼ି ପିନ୍ଧି ଘରେ ବସିବାକୁ ରାଣୀ ଚିଠିରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଥିଲେ ।
୨୧ ଦିନ ପାଇଁ ସ୍ବାଧୀନ ହୋଇଥିଲା ମଣ୍ଡଲା:-
ରାଣୀ ଅବନ୍ତି ବାଈ ଏବଂ ମଧ୍ୟ ଭାରତର ଏହି ବିଦ୍ରୋହକୁ ନେଇ ବ୍ରିଟିଶମାନେ ଚିନ୍ତିତ ହୋଇପଡି଼ଥିଲେ । ବୀରାଙ୍ଗନା ଅବନ୍ତୀ ବାଈ ତାଙ୍କ ସାଥୀମାନଙ୍କ ସାହାଯ୍ୟରେ ଘୁଘରୀ, ରାମନଗର, ବିଛିଆ ଅଞ୍ଚଳରୁ ବ୍ରିଟିଶଙ୍କ ଠୁ ଛଡ଼ାଇ ଆଣିଥିଲେ ଶାସନ ଭାର । ଏହା ପରେ ରାଣୀ ମଣ୍ଡଲା ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରିବାକୁ ନିଷ୍ପତ୍ତି ନେଇଥିଲେ। ଏହି ଯୁଦ୍ଧରେ, ବୀରଙ୍ଗାନା ଅବନ୍ତୀ ବାଈଙ୍କ ସେନା ଓ ବ୍ରିଟିଶ ସୈନ୍ୟବାହିନୀର ଶକ୍ତିଶାଳୀ ବୈପ୍ଳବିକ ସେନା ମଧ୍ୟରେ ତୀବ୍ର ମୁକାବିଲା ହୋଇଥିଲା । ଯୁଦ୍ଧରେ ରାଣୀଙ୍କ ସେନା ବ୍ରିଟିଶମାନଙ୍କୁ ପରାସ୍ତ କଲା । ସ୍ବାଧୀନତାର ୧୦୦ ବର୍ଷ ପୂର୍ବରୁ ମଧ୍ୟ ଭାରତକୁ ଏହି ବୀରାଙ୍ଗନା ସ୍ବାଧୀନ କରିଥିଲେ । ମାତ୍ର ୨୧ ଦିନ ପାଇଁ ରହିଥିଲା ଏହି ସ୍ବାଧୀନତା ।
ରାମଗଡ଼ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲା ବ୍ରିଟିଶ:-
ମଣ୍ଡଲା ସ୍ବାଧୀନ ହେବା ପରେ ଡେପୁଟି କମିଶନର ୱାଡିଙ୍ଗଟନ ରାଣୀଙ୍କଠୁ ପ୍ରତିଶୋଧ ନେବା ପାଇଁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଥିଲା । ଆଉ ରାମଗଡ଼ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲା । ଇଂରେଜ ସେନାଙ୍କ ଆଗରେ ରାଣୀଙ୍କ ସେନା ଦୁର୍ବଳ ଥିଲା । ତଥାପି ରାଣୀଙ୍କ ସେନା ବୀରତ୍ବର ସହିତ ବ୍ରିଟିଶ ସେନା ସହିତ ଯୁଦ୍ଧ କରିଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଯୁଦ୍ଧ ହାରୁଥିବା ଦେଖି ରାଣୀ ଦେଓହାରଗଡ଼ ପାହାଡ଼ ନିକଟକୁ ପ୍ରସ୍ଥାନ କରିଥିଲେ । ରାଣୀ ରାମଗଡ଼କୁ ଛାଡିବା ପରେ ସେଠାରେ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଥିଲା ଇଂରେଜଙ୍କ ଶାସନ ।
ଦେଓହାରଗଡ଼ ପାହାଡ଼ ଉପରେ ରାଣୀ କଲେ ଯୁଦ୍ଧ:-
ରାଣୀ ଦେଓହାରଗଡ଼ ପାହାଡ଼ରେ ଥିବା ଜାଣିବା ପରେ ଇଂରେଜ ତାଙ୍କ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ କରିଥିଲା । ବ୍ରିଟିଶମାନେ ରାଣୀଙ୍କୁ ଆତ୍ମସମର୍ପଣ ପାଇଁ ବାର୍ତ୍ତା ପଠାଇଲେ, କିନ୍ତୁ ରାଣୀ ଏହାକୁ ପ୍ରତ୍ୟାଖ୍ୟାନ କଲେ । ଯୁଦ୍ଧ କରି ପ୍ରାଣ ହାରିବେ, କିନ୍ତୁ ଇଂରେଜ ଶାସନ ତଳେ ଦବିବେ ନାହିଁ ବୋଲି କହିଥିଲେ ରାଣୀ । ଅନେକ ଦିନ ଧରି ରାଣୀ ସୈନ୍ୟ ଏବଂ ଇଂରାଜୀ ସୈନ୍ୟଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଯୁଦ୍ଧ ଜାରି ରହିଲା । ରାଣୀଙ୍କ ପାଖରେ କମ୍ ସେନା ବାହିନୀ ଥିଲା, ତଥାପି ରାଣୀଙ୍କ ସେନା ଇଂରେଜଙ୍କୁ ପରାସ୍ତ କରିଥିଲା । ଏହି ଯୁଦ୍ଧରେ ରାଣୀଙ୍କ ସୈନ୍ୟବାହିନୀର ଅନେକ ସୈନିକ ଆହତ ହୋଇଥିଲେ, ରାଣୀ ନିଜ ବାମ ହାତରେ ଗୁଳି ବାଜିଥିଲା, ଯେଉଁଥିପାଇଁ ତାଙ୍କ ବନ୍ଧୁକ ତଳେ ପଡ଼ିଯାଇଥିଲା । ଚାରିପଟୁ ଇଂରେଜଙ୍କୁ ଘେରୁଥିବା ଦେଖି ଏହି ବୀରାଙ୍ଗନା ରାଣୀ ଦୁର୍ଗାବତୀଙ୍କୁ ଅନୁକରଣ କରିଥିଲେ । ଏହାପରେ ସେ ନିଜ ଅଙ୍କରକ୍ଷକଙ୍କଠାରୁ ଖଣ୍ଡା ଛଡ଼ାଇ ନେଇ 1858 ମସିହା 20 ମାର୍ଚ୍ଚରେ ଖଣ୍ଡା ଦ୍ବାରା ଦେଶ ପାଇଁ ନିଜ ପ୍ରାଣକୁ ବଳିଦାନ ଦେଇଥିଲେ ।
ବ୍ୟୁରୋ ରିପୋର୍ଟ, ଇଟିଭି ଭାରତ
