हैदराबाद : Euthanasia : मानसिक आजाराने ग्रस्त असलेल्या लोकांना, शारीरिक आजाराने ग्रस्त असलेल्या लोकांना समान अधिकार दिले पाहिजेत का? जर हे लोक जगाला जसं आहे तसं पाहू शकत नाहीत. जर ते लक्ष केंद्रित करू शकत नाहीत आणि गोष्टींबद्दल योग्य विचार करू शकत नाहीत. जर ते इतके गोंधळलेले किंवा उदासीन आहेत की त्यांची विचारसरणी आता वास्तवावर आधारित नाही, तर त्यांना समान मानकांवर धरले जाऊ नये का? आज मी सर्च इंजिनवर वैद्यकीय मदत घेऊन मृत्यूचा शोध घेतला. पहिला मेसेज आला 'मी कुणाशी कसं बोलू'. आत्महत्येचा हेल्पलाइन नंबर फ्लॅश झाला. (Euthanasia) मला मदत करण्यासाठी अनेक लिंक दिल्यानंतर, मला जे हवं होतं ते मला सापडलं. अल्गोरिदमला वाटलं की मी जास्त विचार करत आहे आणि मला मदत करण्याची ऑफर दिली.
इच्छामरण : नेदरलँडमधील एका खेडेगावातील 28 वर्षांच्या निरोगी व्यक्तीला इच्छा मरण हवं आहे. या एका दुर्मीळ प्रकरणात, या मुलीने शारीरिकदृष्ट्या निरोगी असूनही इच्छामरणाचा पर्याय निवडला आहे. याचं कारण मानसिक स्थिती आहे. मुलीला एक बॉयफ्रेंड, दोन मांजरी आणि एक आयुष्य परिपूर्ण वाटतं. आता तिला मरायचं आहे. तसंच माजी डच पंतप्रधान ड्राईस व्हॅन ऍगट यांना त्यांची पत्नी युजेनीसह इच्छामरणाने मरण्याची परवानगी दिली. दोघेही 93 वर्षांचे होते आणि आजारी होते. मात्र, पंतप्रधानांचं प्रकरण दुर्मीळ नसावं. नेदरलँड हा जगातील अशा काही देशांपैकी एक आहे ज्याने मानसिक आजारासाठी इच्छामरणाला कायदेशीर मान्यता दिली आहे.
भारतात मानसिक आजार हे इच्छामरणासाठी कारण मानले जात नाही : भारतात मानसिक आजार हे इच्छा मरणासाठी कारण मानले जात नाही. नेदरलँड्स व्यतिरिक्त, स्वित्झर्लंड आणि लवकरच कॅनडा या देशात याला अंतिम परवानगी देतात. लवकरच याबाबत कॅनडामध्ये नवीन कायदा लागू होईल. अमेरिकेतील मेन आणि ओरेगॉन सारख्या राज्यांमध्ये फक्त याला परवानगी आहे. इतर अनेकांनी यावर वादविवाद केला आहे आणि कोणीही मानसिक आजारासाठी इच्छा मरणाची परवानगी देत नाही. भारताच्या सुप्रीम कोर्टानं 2018 मध्ये दिलेल्या ऐतिहासिक निर्णयात, दीर्घ आजारी रुग्णांसाठी जीवन रक्षक प्रणाली बंद करुन नैसर्गिक (इच्छामृत्यूला) कायदेशीर मान्यता दिली आहे. यामुळे जीवन तगवून ठेवण्याचे उपाय नाकारण्याची परवानगी मिळाली. याव्यतिरिक्त, असाध्य कोमातील रुग्णांच्या कुटुंबियांना असे उपाय मागे घेण्याची परवानगी होती. भारतात मानसिक आजार हे इच्छा मरणासाठी कारण मानले जात नाहीत.
भारतातील एक घटना : काही वर्षांपूर्वी बेंगळुरू येथील एका महिलेने दिल्ली उच्च न्यायालयात याचिका दाखल केली होती. यामध्ये, नोएडा येथे राहणाऱ्या 48 वर्षीय व्यक्तीच्या त्याच्या मित्राला स्वित्झर्लंडला जाण्यासाठी डॉक्टरांच्या सहाय्याने इच्छामरणाच्या रूपात कथित आत्महत्या करण्यापासून रोखण्याचं आवाहन न्यायालयाला करण्यात आलं होतं. हा माणूस 2014 पासून क्रॉनिक फॅटीग सिंड्रोम (आंतरराष्ट्रीय स्तरावर मायल्जिक एन्सेफॅलोमायलिटिस म्हणून ओळखला जातो) ग्रस्त होता. हा एक आजार आहे, ज्यामुळे अस्वस्थता, मेंदूचा आजार, डोकेदुखी, झोपेचा त्रास, श्वास लागणे आणि परिश्रमानंतर छातीत वेदना होतात. हे कारण इच्छामरणासाठी पात्र नाही.
अनुमती देणाऱ्या सुरक्षा उपायांबद्दल चिंता : डॉक्टरांच्या सहाय्याने झालेल्या मृत्यूच्या (MAID) चर्चेच्या दोन्ही बाजूंनी बरीच ठाम मतं आहेत. या विषयावर विपुल साहित्य प्रकाशित झालं आहे. इच्छामरणासाठी, ही प्रक्रिया आजारांनी ग्रस्त असलेल्या लोकांना सन्मानाने मृत्यूला सामोरे जाण्याचा एक मार्ग आहे. डॉक्टरांच्या सहाय्याने होणाऱ्या मृत्यूच्या (MAID) चर्चेच्या दोन्ही बाजूंनी बरीच ठाम मतं आहेत आणि या विषयावर मोठ्या प्रमाणात साहित्य प्रकाशित झालं आहे. इच्छामरणासाठी, ही प्रक्रिया आजारांनी ग्रस्त असलेल्या लोकांना सन्मानपूर्वक मृत्यू स्वीकारण्याचा एक मार्ग आहे. मात्र विशेष काळजी घेतल्यानंतरही, काही लोकांना तीव्र आणि असह्य शारीरिक आणि भावनिक ताण जाणवू शकतो. दुसरीकडे इच्छामरणाला विरोध करणारे म्हणतात की हे 'जीवनाच्या पावित्र्याचे उल्लंघन आहे'. वयोवृद्ध, गंभीर आजारी, अपंग यांच्याकडे बघण्याचा समाजाचा सहानुभूतीपूर्ण दृष्टीकोन असल्याने तेही याला विरोध करतात. कायद्याचा दुरुपयोग होऊ नये याचीही चिंता असते.
प्रश्न पुन्हा उरतोच...: जेव्हा वैद्यकीय निरीक्षणाखाली मरण (MAID) यासाठी मानसिक आजार ही एकमेव अट म्हणून परवानगी दिली जाते तेव्हा चिंता अधिक वाढतात. याला विरोध करणारे म्हणतात की, यामुळे सर्वात असुरक्षित लोक धोक्यात येऊ शकतात. ज्या लोकांना मानसिक आरोग्य सुविधा मिळत नाहीत, त्यांना याचा धोका आहे. गरीब आणि इतर सामाजिकदृष्ट्या वंचितांना सुविधा मिळाल्या पाहिजेत. आरोग्यसेवा तज्ञांचा असा विश्वास आहे की "दुःखदायक मृत्यू टाळण्यासाठी नव्हे तर वेदनादायक जीवन टाळण्यासाठी MAID आहे". प्रश्न पुन्हा उद्भवतो, इच्छामरण हे काही प्रकरणांमध्ये वरदान ठरू शकते. परंतु काही प्रकरणांमध्ये ते केवळ मदत आणि आत्महत्येला मदत करणारे ठरू शकते. मात्र इच्छा मरणाचा विचार करता काही गोष्टी स्पष्ट असल्या पाहिजेत. कारण नेदरलँड्सची 28 वर्षीय तरुणी नक्कीच तिच्या स्वतःच्या जीवनात यशस्वी आहे, परंतु ती मरण्यास पात्र आहे का हा प्रश्न कायम आहे?
हेही वाचा :
