शेख हसीना यांच्या राजीनाम्यानंतर चर्चेत आलेल्या खलिदा झिया कोण आहेत? नजरकैदेतून झाली सुटका - India Bangladesh Relations

who is khaleda zia : बांगलादेशच्या माजी पंतप्रधान आणि प्रमुख विरोधी व्यक्ती खालिदा झिया यांना अनेक वर्षांच्या नजरकैदेतून मुक्त करण्यात आले आहे. जाणून घेऊ, त्यांच्या राजकीय कारकीर्दविषयी माहिती.

ढाका (बांगलादेश) who is khaleda zia : बांगलादेशमध्ये शासकीय नोकऱ्यांमध्ये आरक्षण पद्धत लागू करण्याच्या मुद्द्यावरून हिंसाचार उफाळला. यानंतर पंतप्रधान शेख हसीना यांना पदाचा राजीनामा देऊन तातडीने भारतात पलायन केले. पण, यापूर्वीही बांगलादेशातील राजकीय आणि सामाजिक स्थिती अस्थिर झाली आहे. बांगलादेशात 4 ऑगस्ट रोजी हिंसक निदर्शनकर्त्यांची पोलिसांशी चकमक झाली. यामध्ये जवळपास 100 आंदोलकांचा मृत्यू झाला. या गोंधळात आंदोलकांनी सोमवारी पंतप्रधानांच्या निवासस्थानावर तोडफोड केली. हसिना यांनी थेट संघर्ष टाळला आणि राजीनामा देऊन लष्करी विमानात बसून देशातून पळ काढला. यानंतर बांगलादेशच्या लष्करप्रमुखांनी काही तासानंतर पत्रकार परिषद बोलावली. त्यांनी देश चालविण्यासाठी अंतरिम सरकार स्थापन केले जाईल, अशी घोषणा केली.

कोण आहेत खालिदा झिया? : 15 ऑगस्ट 1945 रोजी अविभाजित भारतातील जलपाईगुडी येथे खालिदा झिया यांचा जन्म झाला. त्या लष्करी नेत्या आणि बांगलादेशचे तत्कालीन अध्यक्ष झियाउर रहमान यांच्या पत्नी होत्या. रहमान यांची 1981 मध्ये लष्करी बंडाच्या प्रयत्नात हत्या करण्यात आली होती. तीन वर्षांनंतर झिया आपल्या पतीच्या पुराण मतवादी 'बीएनपी'च्या प्रमुख बनल्या. त्यांनी “मुक्ती” करण्याचे त्यांचे उद्दिष्ट पूर्ण करण्याचे वचन दिले. त्यावेळी त्या बांगलादेश गरिबी आणि आर्थिक मागासलेपणसारख्या परिस्थितीशी झगडत होता.

खालिदा झिया दुसऱ्यांदा विजयी : 1991 मध्ये खालिदा झिया या बांगलादेशच्या पहिल्या महिला पंतप्रधान बनल्या. यानंतर त्यांनी अशांततेच्या काळात देश चालवला. बहुमताच्या जोरावर तिने जमा-ए-इस्लामीच्या मदतीने सरकार स्थापन केले होते. त्या 1996 मध्ये दुसऱ्यांदा विजयी झाल्या. परंतु अवामी लीगसह प्रमुख विरोधी पक्षांनी निवडणुकांवर बहिष्कार टाकला. तसेच अन्यायकारक म्हणून सरकारचा निषेध केला. यावेळी झिया यांचे सरकार केवळ 12 दिवस टिकले. त्यानंतर काळजीवाहू सरकार स्थापन करण्यात आले. यानंतर जूनमध्ये नव्यानं निवडणुका घेण्यात आल्या होत्या. अवामी लीगनं जूनमध्ये झालेल्या निवडणुकीत विजय मिळवला. अखेर शेख हसीना प्रथमच पंतप्रधान बनल्या.

भ्रष्टाचार प्रकरणात पाच वर्षांचा तुरुंगवास : खालिदा झिया पाच वर्षांनंतर सत्तेवर परतल्यानंतर त्यांच्या नेतृत्वाखालील चार पक्षांच्या युतीने निवडणुका जिंकल्या. 2006 मध्ये त्यांनी पद सोडले आणि एका वर्षानंतर त्यांना भ्रष्टाचाराच्या आरोपाखाली अटक करण्यात आली. माजी पंतप्रधानांनी भ्रष्टाचाराचे आरोप नाकारले. हा निकाल राजकीय हेतूने प्रेरित असल्याचं म्हटलं होतं. कनिष्ठ न्यायालयानं 8 फेब्रुवारी 2018 रोजी झिया अनाथाश्रम ट्रस्ट भ्रष्टाचार प्रकरणात पाच वर्षांच्या तुरुंगवासाची शिक्षा सुनावल्यानंतर खलिदा यांना जुन्या ढाका तुरुंगात पाठवण्यात आलं. त्याचवर्षी दुसऱ्या भ्रष्टाचार प्रकरणात त्या दोषी आढळल्या. हसीना यांच्या कारकिर्दीत झिया 2018 पासून भ्रष्टाचाराच्या आरोपाखाली 17 वर्षांच्या तुरुंगवासाची शिक्षा भोगत होत्या.

झिया 'या' आजारांनी ग्रस्त : अनेक आरोग्य समस्यांमुळे झिया सध्या रुग्णालयात बंद आहेत. त्यांनी वैद्यकीय सेवेसाठी अनेकदा परदेशात प्रवास केला आहे. त्यांना तुरुंगात टाकण्यात आले होते. परंतु त्यांची प्रकृती खालावल्यानं मार्च 2020 मध्ये मानवतावादी आधारावर त्यांची सुटका करण्यात आली. डॉक्टरांच्या म्हणण्यानुसार त्यांना यकृताचा आजार, मधुमेह आणि हृदयाच्या समस्या आहेत. तेव्हापासून त्या नजरकैदेत राहिल्या आहेत.

झिया यांचा परिवार : खालिदा झिया यांना दोन मुले आहेत. तारिक रहमान (1967)- मोठा मुलगा हा बीएनपीचा कार्यवाहक अध्यक्ष आहे. 2004 च्या ग्रेनेड हल्ल्यात त्याच्या कथित सहभागाबद्दल गैरहजेरीत जन्मठेपेच्या शिक्षेसह कायदेशीर समस्यांमुळे त्याचे आयुष्यदेखील विस्कळीत झाले आहे. तो सध्या लंडनमध्ये राहतो. अराफात रहमान (जन्म 1967) हा राजकारणात कमी सक्रिय आहे. रहमान यांचे जुलै 2015 मध्ये हृदयविकाराच्या झटक्यानं निधन झालं.

• पंतप्रधान असताना घेतलेले महत्त्वाचे निर्णय : खालिदा झिया यांनी अध्यक्षीय पद्धतीच्या जागी संसदीय सरकार आणले. परदेशी गुंतवणुकीवरील निर्बंध हटवले. तसेच प्राथमिक शिक्षण अनिवार्य आणि मोफत केले. 1996च्या निवडणुकीत त्या हसीनाकडून पराभूत झाल्या होत्या. पण पाच वर्षांनंतर त्या पुन्हा सत्तेवर आल्या.

झिया यांची पंतप्रधान पदासाठी खटपट : 1982 मध्ये लष्कर प्रमुख हुसेन मुहम्मद इरशाद यांच्या लष्करी बंडानंतर बांगलादेशला गरीबी आणि आर्थिक मागासलेपणापासून मुक्त करण्याचे खालिदा झिया यांनी वचन दिले. त्यांनी देशातील लष्करी राजवटीच्या विरोधात लढण्यासाठी अवामी लीगच्या नेत्या शेख हसीना यांच्याशी हातमिळवणी केली. शेवटी इरशाद यांना सत्तेवरून पाडले. 1990 मध्ये तथापि, त्यांचे सहकार्य फार काळ टिकू शकले नाही. कारण 1991 मध्ये झिया यांनी इस्लामिक राजकीय मित्रपक्षांचा पाठिंबा मिळवून शेख हसीना यांच्या सहकार्याने पहिली निवडणूक जिंकली. यानंतर झिया या बांगलादेशच्या पहिल्या महिला पंतप्रधान बनल्या. पाकिस्तानच्या बेनझीर भुट्टो यांच्यानंतर त्या प्रामुख्याने मुस्लिम राष्ट्राच्या लोकशाही सरकारचे नेतृत्व करणाऱ्या दुसऱ्या महिला ठरल्या. 2001 ते 2006 या काळात त्या पुन्हा पंतप्रधान झाल्या.

बांगलादेशात लढणाऱ्या बेगम : खालिदा यांचा पंतप्रधान म्हणून दुसरा कार्यकाळ 2006 मध्ये संपला. यानंतर लष्कर समर्थित अंतरिम सरकारने राजकीय अस्थिरतेत सत्ता हाती घेतली. अंतरिम सरकारने खालिदा तसेच हसीना या दोघांनाही भ्रष्टाचार तसेच सत्तेचा गैरवापर केल्याच्या आरोपाखाली सुमारे एक वर्षासाठी तुरुंगात टाकले. बीएनपीने 2008च्या निवडणुकीवर बहिष्कार टाकला असला तरी हसीनासोबतच्या तणावपूर्ण संबंधांमुळे दोघांना “लढणाऱ्या बेगम” असं संबोधलं जाऊ लागलं. सुमारे 170 दशलक्ष लोकसंख्या असलेल्या बांगलादेशचा आर्थिक विकास मंदावल्यानं त्यांच्या दोन पक्षांमधील तणाव अनेकदा संप, हिंसाचार आणि मृत्यूला कारणीभूत ठरला आहे.

भारत-बांगलादेश संबंधात तणाव : खालिदा झिया यांच्या शासनकाळात भारतविरोधी कारवाया लक्षणीय वाढल्या तसेच हिंदू समुदायावरील हल्ले वाढले. उल्फासारख्या भारतविरोधी अतिरेकी घटकांना आपल्या भूमीवर पाठिंबा दिल्याबद्दल तसेच त्यांना आश्रय दिल्याबद्दल 'बीएनपी'वर टीकाही झाली. भारताला सीमापार दहशतवादाशी संबंधित आव्हानांचा सामना करावा लागला. त्याचप्रमाणे बांगलादेशातून कार्यरत दहशतवादी गटांच्या कारवायांवर वारंवार चिंता व्यक्त केली गेली. अवामी लीगशी असलेल्या भारताच्या घनिष्ट संबंधांमुळे असा समज निर्माण झाला की, ते हसीनाच्या राजकीय हितसंबंधांना समर्थन देत आहेत तसेच बांगलादेशात हस्तक्षेप करत आहेत.

शेख हसीनाच्या काळात भारत-बांगलादेश संबंधात सुधारणा : दुसरीकडे, राजकीय स्थैर्य परत आणणाऱ्या तसेच भारताशी शत्रुत्व असलेल्या दहशतवादी गटांवर कारवाई करणाऱ्या शेख हसीना यांच्या नेतृत्वाखाली दोन शेजारी देशांमधील संबंध अधिक दृढ झाले. दोन्ही देशांनी रेल्वे, रस्ते आणि अंतर्देशीय जल कनेक्टिव्हिटी सुधारणे, सुरक्षा आणि सीमा व्यवस्थापन वाढवणे आणि संरक्षण सहकार्य वाढवणे यावरही काम केले. भारत हा बांगलादेशचा आशियातील दुसरा सर्वांत मोठा व्यापारी भागीदार बनला आहे.

हेही वाचा :