नवी दिल्ली : शरीरातील मेंदूनंतर यकृत हा दुसरा सर्वात गुंतागुंतीचा अवयव मानला जातो. शरीराच्या पचनसंस्थेमध्ये यकृत महत्त्वाची भूमिका बजावते. यकृताशिवाय माणूस जगू शकत नाही, असे म्हटल्यास चुकीचे ठरणार नाही. 'जागतिक यकृत दिन' दरवर्षी 19 एप्रिल रोजी यकृताशी संबंधित आजारांबाबत जनजागृती करण्यासाठी साजरा केला जातो. जागतिक यकृत दिनाच्या मुख्य उद्देशांपैकी एक म्हणजे लोकांना हिपॅटायटीस आजाराच्या गंभीरतेची जाणीव करून देणे, लसीकरणासाठी प्रवृत्त करणे. हिपॅटायटीस हा यकृताचा एक गंभीर आजार आहे, जो विषाणूजन्य संसर्गामुळे किंवा अल्कोहोलसारख्या हानिकारक पदार्थांच्या संपर्कामुळे होतो. भारत सरकारच्या आरोग्य आणि कुटुंब कल्याण मंत्रालयाने 28 जुलै 2018 रोजी राष्ट्रीय व्हायरल हिपॅटायटीस नियंत्रण कार्यक्रम सुरू केला होता. हिपॅटायटीस नियंत्रणासाठी लसीकरणासाठी लोकांना प्रवृत्त करणे हा यामागचा उद्देश आहे.
शरीरातील यकृताचे उपयोग आणि कार्ये : यकृत हा आपल्या शरीराचा दुसरा सर्वात मोठा भाग आहे. शरीरातील पचन तंत्राचा एक प्रमुख भाग आहे. माणूस जे काही खातो किंवा पितो ते यकृतातून जाते. हे केवळ संसर्गाशी लढत नाही, तर पचन दरम्यान अन्नातून विषारी पदार्थ काढून टाकते. सहसा, यकृताच्या समस्या किंवा रोगांच्या बाबतीत 75 टक्के यकृत सुरक्षितपणे काढले जाऊ शकते, कारण त्यात पुनर्जन्म करण्याची क्षमता असते. म्हणजेच, यकृताचा काढून टाकलेला भाग स्वतःहून वाढतो. यकृत शरीरातील विविध प्रथिने, कोग्युलेशन घटक, कोलेस्टेरॉल, ट्रायग्लिसराइड्स आणि पित्त यांचे संश्लेषण तसेच ग्लायकोजेनेसिस, तसेच ड्रग्स, अल्कोहोलचे डिटॉक्सिफिकेशन आणि संक्रमण नियंत्रणासाठी जबाबदार आहे.
यकृताची मुख्य कार्ये : संसर्ग आणि रोगाशी लढा देणे. कोलेस्टेरॉल नियंत्रित करणे आणि रक्तातील साखरेचे नियमन करणे. शरीरातून विषारी पदार्थ काढून टाकणे. रक्ताच्या गुठळ्या तयार होण्यास मदत होते. पित्त काढून टाकणे, ही यकृताची मुख्य कार्ये आहेत. आपल्या यकृतावर धुम्रपान, अल्कोहोलसारखी औषधे, तळलेले पदार्थ, जंक फूड आणि आंबट पदार्थांचे अतिसेवन अशा अनेक गोष्टी वाईट परिणाम करत असतात.
यकृताचे प्रमुख रोग : हिपॅटायटीस ए, बी आणि सी, नॉन-अल्कोहोलिक फॅटी यकृत रोग, अल्कोहोलिक फॅटी यकृत, फॅटी यकृत, यकृत सिरोसिस, अल्कोहोलिक हिपॅटायटीस, हिमॅक्रोमॅटोसिस, हे यकृताशी संबंधित काही प्रमुख आजार आहेत. कधीकधी कावीळ, यकृताचा कर्करोग इत्यादी गंभीर स्वरूपाचे आजारही दिसून येतात. निरोगी सवयी देखील यकृताचे आरोग्य राखण्यास मदत करू शकतात, त्या अंगी बाळगणे आरोग्यासाठी फायदेशीर आहे.
यकृताचे आरोग्य कसे राखायचे : यकृताचे आरोग्य राखण्यासाठी, निरोगी जीवनशैली आणि मध्यम आहाराच्या सवयींचे पालन करणे आवश्यक आहे. उदाहरणार्थ, योग्य वेळी संतुलित जेवण घ्या, नाश्ता करा, लघवी रोखू नका, वेळेवर झोपा आणि लवकर उठणे, प्रथिनेयुक्त अन्न खाणे इत्यादी याशिवाय सलाड व्यतिरिक्त जेवणात हिरव्या भाज्यांचे सेवन जास्त करावे. लसूण आणि आल्याच्या नियमित सेवनाने यकृताचे अनेक आजार टाळता येतात. शरीराला हायड्रेट ठेवणे देखील खूप महत्वाचे आहे.
यकृताचे आरोग्य राखण्यास निरोगी सवयी : धूम्रपान, अल्कोहोल आणि इतर मादक पदार्थांचे सेवन टाळा. त्यामुळे यकृताच्या पेशींचे नुकसान होते. प्रक्रिया केलेले किंवा कॅन केलेला अन्न वापरणे टाळा. सकाळी लघवी करा. निरोगी आणि संतुलित आहार घ्या आणि नियमित व्यायाम करा. तृणधान्ये, दुग्धजन्य पदार्थ, फळे आणि भाजीपाला आणि तांदूळ यासारखे प्रथिने, फायबर आणि चरबी समृद्ध असलेले पौष्टिक पदार्थ खा. चुकीची औषधे घेणे किंवा गरज नसताना औषधे घेतल्याने यकृतावर परिणाम होतो, त्यामुळे डॉक्टरांच्या सल्ल्याशिवाय कोणतेही औषध घेऊ नका. विषारी रसायने जसे की एरोसोल, साफसफाईची उत्पादने, कीटकनाशके आणि यकृताच्या पेशींना नुकसान करणारे विषारी पदार्थ टाळा. वजनावर नियंत्रण ठेवा. लठ्ठपणामुळे नॉन-अल्कोहोलिक फॅटी रोग होऊ शकतात. तुमच्या यकृताचे संरक्षण करण्यासाठी हिपॅटायटीस प्रतिबंध आवश्यक आहे, म्हणून लसीकरण करण्याचे सुनिश्चित करा.
