हैद्राबाद : आयोडीन आपल्या शरीरासाठी आवश्यक आहे. हे बहुतेक लोकांना माहिती आहे. परंतु, शरीरात आयोडीनच्या कमतरतेमुळे ( What Quantity and What Diseases Lack of Iodine ) का, कोणत्या प्रमाणात आणि कोणते रोग आणि समस्या उद्भवू शकतात बहुतेक लोकांना याबद्दल माहिती नसते. आयोडीनच्या कमतरतेमुळे दरवर्षी जगभरातील मोठ्या संख्येने लोक, विशेषत: लहान मुले, अनेक रोग ( Especially Children Become Victims of Diseases ) आणि विकारांना बळी ( Lack of Iodine Especially Children Become Victims of Disorders ) पडतात. आयोडीनची कमतरता आपल्या आरोग्यासाठी आणि शारीरिक विकासासाठी किती महत्त्वाची ( World Iodine Deficiency Prevention Day Celebrated on 21 October ) आहे. त्याची कमतरता आरोग्याला कशी घातक ठरू शकते, याची सर्वसामान्यांना जाणीव करून देण्यासाठी 21 ऑक्टोबर रोजी जगभरात जागतिक आयोडीनची कमतरता प्रतिबंधक दिन साजरा केला जातो.
जगातील एक तृतीयांश लोखसंख्येला आयोडीनच्या कमतरतेमुळे आजार : जागतिक आरोग्य संघटनेच्या मते, सध्या जगातील सुमारे एक तृतीयांश लोकसंख्येला आयोडीनच्या कमतरतेमुळे होणारे आजार होण्याचा धोका आहे. आयोडीनचे आरोग्यासाठी होणारे फायदे आणि त्याच्या कमतरतेमुळे होणाऱ्या आजारांबाबत जगभरात अनेक प्रकारच्या जनजागृती मोहिमा राबवल्या जात असल्या, तरी जगभरातील सुमारे ५४ देशांमध्ये आयोडीनची कमतरता अजूनही आहे. आयोडीनच्या कमतरतेमुळे होणाऱ्या आजारांबद्दल जगभरातील लोकांना जागरूक करण्यासाठी आणि प्रत्येक घरात आयोडीनयुक्त मिठाची उपलब्धता सुनिश्चित करण्यासाठी जागतिक आयोडीन कमतरता प्रतिबंधक दिन किंवा जागतिक आयोडीन विकास दिन दरवर्षी 21 ऑक्टोबर रोजी साजरा केला जातो.
आयोडीन महत्वाचे का आहे : आयोडीन हे खरं तर एक सूक्ष्म अन्नद्रव्य आहे, जे आपल्या शरीराच्या विकासासाठी आणि शरीराच्या अनेक प्रणाली आणि कार्ये सुरळीत चालण्यासाठी आवश्यक आहे. हे केवळ शारीरिकच नव्हे तर त्यांच्या मानसिक विकासासाठीदेखील खूप महत्त्वाचे आहे. आपल्याला मिठापासून आयोडीन मिळते, परंतु येथे हे जाणून घेणेदेखील खूप महत्वाचे आहे की केवळ आयोडीनची कमतरता नाही तर आयोडीनचे अतिप्रमाणात सेवन करणेदेखील शरीरासाठी हानिकारक आहे. म्हणूनच डॉक्टर नेहमी संतुलित प्रमाणात मीठ वापरण्याची शिफारस करतात.
बालवयातच लहान मुलांच्या शारीरिक व मानसिक विकासासाठी उपयुक्त : विशेषत: गरोदर स्त्रिया आणि मुलांसाठी आयोडीनचे योग्य आणि संतुलित प्रमाणात सेवन करणे अत्यंत महत्त्वाचे मानले जाते. बालवयात मुलांच्या शारीरिक आणि मानसिक विकासासाठी सर्व प्रकारच्या पोषणासोबत आयोडीन हे अत्यंत आवश्यक आहे. यामुळे शरीराची विकास प्रक्रिया सुरळीत राहतेच, पण मुलांच्या मनाच्या विकासासाठीही हे खूप महत्त्वाचे असते. शरीरातील थायरॉईड प्रक्रियेसाठी आयोडीनदेखील आवश्यक घटक मानले जाते. गरोदर महिलांच्या शरीरात आयोडीनची कमतरता असल्यास तिच्या गर्भातील बाळाच्या विकासात समस्या उद्भवू शकतात. स्त्रियांमध्ये आयोडीनच्या कमतरतेमुळे कधीकधी गर्भपात, मृत जन्म आणि मुलामध्ये बौनेपणादेखील होऊ शकतो. आकडेवारीनुसार, आयोडीनची कमतरता 100 पैकी 6 गर्भपातासाठी जबाबदार आहे.
आयोडीनच्या कमतरतेमुळे होणारे आजार : शरीरात आयोडीनच्या कमतरतेमुळे केवळ विकासच नाही तर इतर अनेक प्रकारचे विकार किंवा रोगदेखील होऊ शकतात. त्यातील काही खालीलप्रमाणे आहेत. 1) गलगंड रोग, 2) थायरॉईड ग्रंथी किंवा हायपोथायरॉईडीझम वाढणे, 3) मुलांचा शारीरिक आणि मानसिक विकास थांबवणे, 4) नसा आणि स्नायू कडक होणे, 5) मानसिक अपंगत्व, 6) बटूत्व, 7) दिव्यांग, 8) दृष्टी समस्या, 9) मूकपणा आणि बहिरेपणा, 10) नखे, त्वचा आणि केसांच्या समस्या
यावर प्रभावी उपायाकरिता विविध संस्थांचे प्रयत्न : आयोडीनच्या कमतरतेमुळे होणार्‍या आजारांची आणि समस्यांबद्दल सर्वसामान्यांना जागरूक करण्याच्या उद्देशाने जागतिक आरोग्य संघटना 1980 पासून "राष्ट्रीय मीठ आयोडायझेशन प्रोग्राम" अंतर्गत विविध कार्यक्रम राबवत आहे. हेच युनिसेफ आणि "इंटरनॅशनल कौन्सिल फॉर कंट्रोल ऑफ आयोडीन डेफिशियन्सी डिसऑर्डर्स" संयुक्तपणे आंतरराष्ट्रीय स्तरावर अनेक जागरूकता कार्यक्रम राबवतात. आकडेवारी दर्शवते की, या मोहिमेमुळे आतापर्यंत सुमारे 66% घरांमध्ये आयोडीनयुक्त मीठाची उपलब्धता सुनिश्चित करण्यात आली आहे. आयोडीनच्या कमतरतेबाबत अनेक वर्षांपासून भारत सरकारकडून अनेक मोहिमा राबवल्या जात आहेत.
सर्वप्रथम भारत सरकारने 1962 मध्ये कार्यक्रम सुरू केला : सर्वप्रथम या समस्येची गुंतागुंत लक्षात घेऊन भारत सरकारने 1962 मध्ये "राष्ट्रीय गलगंड रोग नियंत्रण कार्यक्रम" सुरू केला. ज्याचे नाव 1992 मध्ये बदलून "नॅशनल आयोडीन डेफिशियन्सी डिसऑर्डर कंट्रोल प्रोग्राम" असे करण्यात आले. या कार्यक्रमांतर्गत, सामान्य जनतेला आयोडीनयुक्त मीठ उपलब्ध करून देणे, आयोडीनच्या कमतरतेमुळे होणाऱ्या आजारांवर सर्वेक्षण/संशोधन करणे, प्रयोगशाळांमध्ये आयोडीनयुक्त मिठाचे निरीक्षण करणे आणि त्यासंबंधित आरोग्य, शिक्षण आणि जनजागृती आणि प्रचार यावर भर देण्यात आला आहे. याशिवाय, घरामध्ये आयोडीनयुक्त मिठाचा वापर सुनिश्चित करण्यासाठी, भारत सरकारने अन्न भेसळ प्रतिबंधक कायदा 1954 अन्वये मे 2006 पासून आयोडीनयुक्त मिठाच्या विक्रीवर बंदी घालण्याची नोटीसदेखील जारी केली होती.
