हैदराबाद - शरीरात व्हिटॅमिन डीची कमतरता (Vitamin D deficiency) ही एक सामान्य समस्या मानली जात असली तरी जगभरातील सर्व वयोगटातील लोकांमध्ये ही समस्या दिसून येते. गेल्या दशकात अपुरा आहार आणि जीवनशैली आणि इतर कारणांमुळे या समस्येने ग्रस्त लोकांची संख्या वाढत आहे. त्याच वेळी, कोविड-19 संसर्गामुळे या कमतरतेची प्रकरणे वाढली आहेत आणि त्यामुळे होणारे आजार आणि समस्या आणखी वाढल्या आहेत. संशोधनानुसार, याची पुष्टी झाली आहे की कोविड-19 चा दुष्परिणाम म्हणून व्हिटॅमिन डीची कमतरता ठळकपणे पाहिली जात आहे. (Vitamin D)
व्हिटॅमिन डी ची आवश्यकता - सामान्यतः लोकांना असे वाटते की व्हिटॅमिन डी शरीरासाठी फक्त हाडे निरोगी ठेवण्यासाठी आवश्यक आहे. हाडे निरोगी ठेवण्यासाठी हे खरंच खूप महत्त्वाची भूमिका बजावते, परंतु व्हिटॅमिन डीची गरज आणि फायदे केवळ हाडांपर्यंत मर्यादित नाहीत. शरीरात व्हिटॅमिन डीचे प्रमाण योग्य प्रमाणात असणे, त्याच्या विकासासाठी, रोगांपासून संरक्षण आणि अनेक शारीरिक प्रणालींचे कार्य सुरळीत चालणे अत्यंत आवश्यक आहे. त्याच वेळी, शरीरात या पोषक तत्वाच्या कमतरतेमुळे केवळ शारीरिकच नाही तर अनेक मानसिक समस्या देखील उद्भवू शकतात.
व्हिटॅमिन डीची कमतरता असल्यास - व्हिटॅमिन डीची अंशतः कमतरता ही सर्व वयोगटातील लोकांमध्ये एक सामान्य समस्या असली तरी, ही कमतरता वाढल्यास, ती अनेक रोगांना कारणीभूत ठरू शकते आणि शरीराच्या रोगप्रतिकारक शक्तीवर देखील परिणाम करू शकते. ही चिंतेची बाब आहे की, सध्या लोकांमध्ये ‘ड’ जीवनसत्त्वाच्या अत्याधिक कमतरतेची प्रकरणे आढळून येत आहेत. डॉक्टरांचा असा विश्वास आहे की कोरोना संसर्गाने ग्रस्त लोकांमध्ये व्हिटॅमिन डीच्या गंभीर कमतरतेची प्रकरणे दिसून येतात कारण संसर्गाच्या प्रभावामुळे त्यांची रोगप्रतिकारक शक्ती मोठ्या प्रमाणात प्रभावित झाली आहे. 2020 मध्ये, शिकागो विद्यापीठाने केलेल्या संशोधनात दिलेल्या माहितीनुसार, व्हिटॅमिन डीची कमतरता असलेल्या सुमारे 20 टक्के लोकांमध्ये कोविड-19 पॉझिटिव्ह आढळून आले. शरीरात व्हिटॅमिन डीच्या कमतरतेमुळे लोकांना कोरोना संसर्ग होण्याचा धोका निर्माण होऊ शकतो, अशी आणखी एका संशोधनात पुष्टी झाली आहे.
कोरोना नंतर वाढ - प्राप्त आकडेवारीनुसार, कोरोनाच्या कालावधीपूर्वी लोकांमध्ये व्हिटॅमिन डीच्या कमतरतेची सुमारे 40 टक्के प्रकरणे नोंदवली जात होती, आता ही संख्या 90 टक्क्यांहून अधिक झाली आहे. शरीरात व्हिटॅमिन डीची अत्यधिक कमतरता डॉक्टरांनी कोविड-19 च्या दृश्यमान प्रभावांपैकी एक मानली आहे. लखनौचे ऑर्थोपेडिक डॉक्टर रशीद खान म्हणतात की, कोरोनाचे निदान झाल्यानंतर त्रस्त झालेल्या अनेक लोकांना शरीरात इम्युनोमोड्युलेशनची समस्या भेडसावत आहे. त्यांच्या रोगप्रतिकारक शक्तीवर संसर्गाच्या प्रभावामुळे, लोकांना शरीरात अनेक प्रकारच्या वेदना आणि समस्यांचा सामना करावा लागतो, परंतु त्यांच्या शरीरात आहारातील पोषक तत्वांचे योग्य प्रमाणात शोषण करण्यात समस्या देखील आहे आणि त्याचे परिणाम त्यांच्या शरीरावर दिसून येतात. ते स्पष्ट करतात की व्हिटॅमिन डी आपल्या शरीरात कॅल्शियम, फॉस्फेट आणि मॅग्नेशियम यांसारखी खनिजे आणि इतर अनेक पोषक तत्वांचे शोषण करण्यास मदत करते. यामुळे आपली हाडे आणि स्नायू तर मजबूत राहतातच पण हृदय, किडनी आणि शरीराच्या इतर अनेक भागांशी संबंधित समस्यांनाही आळा बसतो. आपली प्रतिकारशक्ती मजबूत करण्यासोबतच, हे शरीरातील अनेक हार्मोनल फंक्शन्सचे नियमन करण्याचे काम करते.
भारतात परिस्थिती बिकट - अशा परिस्थितीत, शरीरात व्हिटॅमिन डीच्या कमतरतेमुळे हाडांशी संबंधित सौम्य आणि जटिल रोग आणि इतर अनेक शारीरिक आणि कधीकधी न्यूरोलॉजिकल विकार किंवा समस्या उद्भवू शकतात. २०२१ मध्ये मेडिकल जर्नल नेचरमध्ये प्रकाशित झालेल्या एका अभ्यासात भारत, अफगाणिस्तान आणि ट्युनिशिया यांसारख्या देशांमध्ये सुमारे २० टक्के लोकसंख्येला व्हिटॅमिन डीच्या कमतरतेचा सामना करावा लागत असल्याचे नमूद करण्यात आले आहे. तोपर्यंत भारतातील सुमारे 49 कोटी लोकांमध्ये व्हिटॅमिन डी ची मोठी कमतरता होती हे देखील नमूद केले आहे.
लक्षणे - डॉ रशीद स्पष्ट करतात की जेव्हा शरीरात व्हिटॅमिन डीची कमतरता असते तेव्हा सामान्यतः सामान्य लक्षणे लोकांमध्ये दिसतात जसे.
- सतत थकवा आणि सुस्ती.
- हाडे, पाठ आणि सांधे दुखणे.
- केस तुटणे आणि गळणे.
- मूड बदलतो.
- तणावाचा अतिरेक.
- कमकुवत प्रतिकारशक्ती.
- कोणतीही इजा किंवा जखमा बरे न होणे इत्यादी.
हे आजार होऊ शकतात - ही लक्षणे अतिशय सामान्य असल्याने सुरुवातीच्या काळात बहुतेक लोक त्यांच्याकडे लक्ष देत नाहीत, परंतु शरीरात व्हिटॅमिन डीची कमतरता जास्त प्रमाणात निर्माण झाली तर या लक्षणांची तीव्रता अधिक दिसून येते. त्याच वेळी, शरीरात इतर अनेक रोग विकसित होण्याची शक्यता देखील वाढते. शरीरातील व्हिटॅमिन डीची कमतरता सामान्यतः जटिल स्वयंप्रतिकार, न्यूरोलॉजिकल, हृदय आणि अगदी कर्करोगाच्या आजारांसाठी जबाबदार मानली जाते. त्याच्या कमतरतेमुळे, गर्भधारणेदरम्यान अनेक वेळा गुंतागुंत होऊ शकते आणि गर्भाच्या विकासावर देखील परिणाम होऊ शकतो.
यातून मिळते व्हिटॅमिन डी - ते स्पष्ट करतात की योग्य खाणे, विशेषत: व्हिटॅमिन डी समृद्ध अन्न खाणे, जसे की दूध, गाईचे दूध, दुग्धजन्य पदार्थ जसे की दही, चीज, लोणी, अंडी, संत्र्याचा रस, मशरूम, संपूर्ण धान्य, सोया उत्पादने, कॉड लिव्हर तेल आणि मासे किंवा समुद्री खाद्य. शिंपले आणि कोळंबी इ. आणि रोज किमान २० ते ३० मिनिटे उन्हात घालवून आणि गरज पडल्यास सप्लिमेंट्सची मदत घेतल्यास व्हिटॅमिन डीची कमतरता टाळता येते किंवा टाळता येते. ते असेही स्पष्ट करतात की सूर्यप्रकाशात वेळ घालवण्यापूर्वी कोणत्या ऋतूमध्ये आणि कोणत्या वेळी सूर्यप्रकाश व्हिटॅमिन डीच्या पुरवठ्यासाठी फायदेशीर आहे हे देखील जाणून घेणे आवश्यक आहे. वास्तविक, प्रत्येक ऋतूमध्ये सूर्यप्रकाशाची तीव्रता बदलते आणि खर्च चुकीच्या ऋतूमध्ये जास्त वेळ उन्हात राहणे किंवा जास्त सूर्यप्रकाशामुळे त्वचेशी संबंधित आणि इतर काही समस्या देखील होऊ शकतात. उन्हाळ्यात सकाळी १० वाजेपर्यंत सूर्यप्रकाश मिळणे फायदेशीर आहे, तर हिवाळ्यात दुपारपर्यंत उन्हात बसणे फायदेशीर असल्याचे ते सांगतात. सप्लिमेंट्सच्या गरजा आणि फायद्यांबद्दल, डॉ रशीद स्पष्ट करतात की व्हिटॅमिन डी सप्लिमेंट्स नेहमी डॉक्टरांचा सल्ला घेतल्यानंतरच घेतली पाहिजेत. कारण शरीरात व्हिटॅमिन डीचे जास्त सेवन केल्याने आरोग्यावरही विपरीत परिणाम होऊ शकतो.
