नवी दिल्ली : भारताच्या शिक्षण मंत्रालयाने नॅशनल कौन्सिल ऑफ एज्युकेशनल रिसर्च अँड ट्रेनिंग एनसीईआरटीच्या (NCERT) मदतीने मानसिक आरोग्य सर्वेक्षण (NCERT Mental Health Survey) आयोजित केले होते, ज्यामध्ये मानसिक आरोग्य आणि एकूणच आरोग्यावर भर देण्यात आला होता (Student Development). विद्यार्थ्यांच्या मानसिक आरोग्याबाबतची धारणा जाणून घेण्यासाठी हे सर्वेक्षण करण्यात आले. सर्वेक्षणामुळे विद्यार्थ्यांना त्यांच्या भावनांवर चिंतन करण्याची आणि त्यांच्या आरोग्यावर सकारात्मक किंवा नकारात्मक परिणाम करणाऱ्या पैलूंवर आत्मपरीक्षण करण्याची संधी मिळाली.
सर्वेक्षणाचे एकूण निष्कर्ष : राज्यसभेत एका प्रश्नाच्या लेखी उत्तरात ही माहिती देताना शिक्षण राज्यमंत्री अन्नपूर्णा देवी यांनी सांगितले की, देशभरातील विविध शाळांमधील इयत्ता 6 वी ते 12 वी पर्यंतच्या एकूण 3,79,842 विद्यार्थ्यांनी या सर्वेक्षणात भाग घेतला. सर्वेक्षण अहवाल शिक्षण मंत्रालयाने 06 सप्टेंबर 2022 रोजी प्रसिद्ध केला होता. सर्वेक्षणाचे एकूण निष्कर्ष असे सूचित करतात की, बहुतेक विद्यार्थ्यांना त्यांच्या जीवनात चांगले काम करण्याची जबाबदारी वाटली.
योग आणि ध्यानाला प्राधान्ये : तथापि, विद्यार्थ्यांचे शारीरिक स्वरूप, वैयक्तिक आणि शालेय जीवनातील समाधान, त्यांच्या भावना आणि आनंदाचे अनुभव सांगण्यासाठी लोकांची उपलब्धता या गोष्टींचा देखील वारंवार मूड बदलणे, अभ्यास, परीक्षा आणि निकालांबद्दल चिंता वाटणे या बाबींची माहिती दिली. हा विद्यार्थी ताण मध्यम ते माध्यमिक स्तरापर्यंत वाढला आणि मुलांपेक्षा मुलींनी जास्त नोंदवले. विद्यार्थ्यांनी अवलंबलेल्या रणनीतींमध्ये योग आणि ध्यानाला त्यांची प्राधान्ये आहेत.
मनोदर्पण : शिक्षण मंत्रालयाने मनोदर्पण नावाचा एक पुढाकार घेतला आहे. यामध्ये कोविडच्या प्रादुर्भावाच्या काळात आणि त्यानंतरही मानसिक आरोग्य असलेल्या विद्यार्थ्यांना, शिक्षकांना आणि कुटुंबांना मनोसामाजिक आधार देण्यासाठी विविध क्रियाकलापांचा समावेश आहे. मानसिक आरोग्य आणि मनोसामाजिक क्षेत्रातील तज्ञ विद्यार्थ्यांच्या मानसिक आरोग्याच्या समस्यांवर लक्ष ठेवण्यासाठी आणि मनोसामाजिक समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी गुंतलेले आहेत. मनोदर्पण उपक्रमांतर्गत शिक्षण मंत्रालयाच्या वेबसाइटवर समुपदेशन सेवा, ऑनलाइन संसाधने आणि हेल्पलाइनद्वारे वेब पेज तयार करण्यात आले आहे.
टोल-फ्री हेल्पलाइन : सल्ला, वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQ), व्यावहारिक टिप्स, पोस्टर्स, व्हिडिओ, काय करावे आणि मनोसामाजिक समर्थनासाठी मार्गदर्शक तत्त्वे, विद्यार्थी, शिक्षकांसाठी वेब-पेजवर अपलोड केल्या जातात. शाळा, महाविद्यालये आणि विद्यापीठांच्या विद्यार्थ्यांसाठी राष्ट्रीय टोल-फ्री हेल्पलाइन (विद्यार्थ्यांसाठी राष्ट्रीय टोल फ्री हेल्पलाइन 8448440632) स्थापन करण्यात आली आहे. एनसीईआरटी शिक्षक समुपदेशक मॉडेलसह मार्गदर्शन आणि समुपदेशन (DCGC) मध्ये डिप्लोमा कोर्स ऑफर करते जेणेकरून असे शिक्षक विद्यार्थ्यांना शिकवण्याव्यतिरिक्त शैक्षणिक, वैयक्तिक आणि करिअर संबंधित समस्या हाताळण्यास मदत करू शकतात.
मनोदर्पण उपक्रमाची व्यापक प्रसिद्धी : केंद्रीय शिक्षण मंत्रालयाच्या म्हणण्यानुसार, सर्व राज्य आणि केंद्रशासित प्रदेश सरकारांना मंत्रालयाच्या मनोदर्पण उपक्रमाची व्यापक प्रसिद्धी करण्याचा सल्ला देण्यात आला आहे. जेणेकरून इच्छुक विद्यार्थी, शिक्षक, पालक या सेवांचा पुरेपूर वापर करू शकतील. एनसीईआरटी विद्यार्थ्यांना त्यांच्या भावनिक आणि मानसिक आरोग्यासाठी पाठिंबा देण्यासाठी शिक्षक आणि समुपदेशकांची क्षमता बळकट करण्यात गुंतले आहे. त्यांना भीतीचा सामना करण्यास आणि त्यांच्याशी सामना करण्याचे मार्ग शोधण्यात मदत केली आहे.
