जन्मानंतर, मूल किमान सहा महिने आईच्या दुधावर अवलंबून असते ( baby depends on breast milk six months ). या टप्प्यावर, आईचे दूध बाळासाठी सर्वात महत्वाचे आहे. परंतु मूल नेहमी आईच्या दुधावर अवलंबून राहू शकत नाही. जेव्हा मूल वरचा आहार घेण्यास सुरुवात करते, तेव्हा त्याच्या शरीराच्या पौष्टिक गरजा त्या आहाराने पूर्ण होऊ लागतात. त्यामुळे तिला स्तनपान करवण्याची गरज नाही. असो, काही काळानंतर बाळाची स्तनपानाची सवय मोडावी लागेल. पण स्तनपानाची सवय वर्षभरात मोडली की दीड-दोन वर्षांनी, बहुतेक मातांना ही सवय सोडवणे खूप अवघड असते.
स्तनपानाची सवय मोडणे कठीण होऊ शकते -
केअर क्लिनिक, बंगळुरु येथील बालरोगतज्ञ डॉ. सुधा एम रॉय म्हणतात की, स्त्रियांना स्तनपानाची सवय सोडवणे कधीकधी खूप कठीण असते. पण ही सवय आपण वेळीच सोडवली ( Breaking the habit of breastfeeding ) तर महिला अनेक समस्यांपासून वाचतात. त्या सांगतात की, सामान्यतः जेव्हा मुलांचे दात बाहेर येतात, तेव्हा अनेक वेळा मुलांनी स्तनपान करताना दातांना मॅश केल्यामुळे आईच्या स्तनांना दुखापत होते. इतकंच नाही तर इतरही अनेक परिस्थिती आहेत ज्यात काही काळानंतर महिलांना आपल्या मुलांना स्तनपान करणं कठीण होऊन बसतं.
स्तनपान कधी थांबवायचे -
डॉक्टर सुधा सांगतात की आईच्या दुधापासून बाळाला दूध सोडण्याची कोणतीही विशिष्ट वेळ ( When to stop breastfeeding ) नाही. पण जेव्हा मूल इतर आहार घेण्यास सुरुवात करते आणि पोषणासाठी त्याला आईच्या दुधावर अवलंबून राहावे लागत नाही, तेव्हा हळूहळू त्याची स्तनपानाची सवय सुटू शकते. परंतु मुलाच्या जन्मानंतर किमान एक वर्षानंतर हे करणे चांगले आहे.
आईच्या दुधामुळे नवजात बालकाला संपूर्ण पोषण मिळते, असे त्या सांगतात. पण जन्मानंतर सहा महिन्यांनंतर त्याला वरच्या आहाराची गरज भासू लागते. त्यांना योग्य प्रमाणात पोषण मिळावे म्हणून, मुलाला प्रथम द्रव आणि नंतर स्थायू पदार्थ कमी प्रमाणात देणे सुरू केले पाहिजे. त्याच वेळी, स्तनपानावरील अवलंबित्व कमी करण्यासाठी, त्यांना स्तनपानासोबत बाटलीतून दूध किंवा वाटी, चमचा इत्यादींद्वारे दूध देण्याची सवय लावली पाहिजे.
स्तनपानाची सवय कशी सोडवायची -
मुलांना स्तनपानाची सवय मोडण्यासाठी ( How to break habit of breastfeeding )काही विशेष प्रयत्न देखील केले जाऊ शकतात, त्यापैकी काही पुढीलप्रमाणे आहेत:-
- जेव्हा मुल स्तनपानाचा आग्रह धरते, तेव्हा त्याचे लक्ष इतर कशावर तरी केंद्रित करण्याचा प्रयत्न करा. त्याच्याबरोबर खेळ खेळा किंवा त्याला व्यस्त ठेवण्याचा प्रयत्न करा.
- लहान मुले रात्री झोपण्यापूर्वी स्तनपान करण्याचा आग्रह धरतात. अशा परिस्थितीत, आईने मुलाला स्वतःपासून थोडे दूर झोपायला लावले पाहिजे.
- जर बाळाने स्तनपानाचा जास्त आग्रह धरला तर त्याला काही काळ कृत्रिम स्तनाग्र चोखवता येते. पण लक्षात ठेवा की पॅसिफायरचा सतत वापर करू नये, अन्यथा त्याची सवयही होऊ शकते.
- जर मुलाने योग्य प्रमाणात वरचा आहार घेतला तर त्याला त्याची भूक भागवण्यासाठी आईच्या दुधाची गरज नाही. त्यामुळे आहाराबाबत मुलाची दिनचर्या निश्चित करा आणि झोपण्यापूर्वी त्याला बाटलीत किंवा इतर पद्धतीने खाऊ घातल्यानंतर त्याला झोपायला लावा.
- अनेक वेळा आईचे स्तन पाहून मूल स्तनपानाचा आग्रह धरू लागते, अशा स्थितीत बाळाच्या समोर कपडे बदलू नयेत, तसेच स्तनांना स्पर्श करण्याचा प्रयत्न केल्यास त्याला इतर कामात व्यस्त करण्याचा प्रयत्न करावा.
- बाळाला समजावून सांगण्याचा प्रयत्न करा की तो आता मोठा होत आहे आणि त्याने स्तनपान करू नये. कारण त्याच्या दातामुळे आईला त्रास होऊ शकतो.
संयम आवश्यक -
डॉक्टर सुधा सांगतात की, कधीकधी बाळाला स्तनपानाच्या सवयीपासून मुक्त होण्यास वेळ लागतो, अशा परिस्थितीत संयम बाळगणे आवश्यक आहे. या प्रक्रियेत अनेक वेळा बाळ खूप रडतात, त्यामुळे अनेक वेळा माता त्यांना शांत करण्यासाठी पुन्हा स्तनपान करू लागतात, जे योग्य नाही. मुलामध्ये चांगल्या सवयी रुजवण्यासाठी आईने धैर्य आणि संयम बाळगणे अत्यंत आवश्यक आहे.
याशिवाय, स्तनपानाची सवय सुटण्यासाठी ( Baby Breastfeeding Habits ) माता अनेकदा स्तनांवर किंवा स्तनाग्रांवर तिखट आणि तिखट वासाचे पदार्थ लावतात. त्यामुळे वाईट चव किंवा वास आल्याने बाळ स्तनपान थांबवतात. परंतु हे करताना हे लक्षात ठेवणे अत्यंत आवश्यक आहे की कोणताही पदार्थ वापरला जात असेल तर मुलाच्या आरोग्यास किंवा आईच्या स्तनांच्या त्वचेला हानी तर पोहोचत नाही ना याची काळजी घ्यावी.
डॉ. सुधा सांगतात की, जरी शतकानुशतके लहान मुलांच्या स्तनपानाच्या सवयीपासून मुक्त होण्यासाठी अनेक घरगुती उपायांचा वापर केला जात असला, तरी कोणतीही पद्धत अवलंबण्यापूर्वी त्यासंबंधीच्या सर्व खबरदारी लक्षात घेणे अत्यंत आवश्यक आहे, जेणेकरून कोणताही मुलाच्या आरोग्यावर प्रतिकूल परिणाम आणि त्रास होणार नाही.
हेही वाचा - Newborns & their family : नवजात आणि त्यांच्या कुटुंबाला भेट देताना लक्षात ठेवाव्या 'या' 5 गोष्टी
