मकर संक्रांती ( Makar Sankranti ) हा भारतातील महत्वाचा सण आहे. सुगीचा हंगाम तसेच धनु राशीपासून मकर राशीत ( Sun from Sagittarius to makar rashi ) किंवा उत्तर गोलार्धाकडे सूर्याचे संक्रमण ( towards the northern hemisphere ) दर्शवते. या वेळेपासून दिवस गरम होऊ लागतात.
सण एक मात्र नाव अनेक
भारतातील वेगवेगळ्या राज्यांमध्ये संक्रांती वेगवेगळ्या प्रकारे साजरी केली जाते. तमिळनाडूमध्ये पोंगल ( Pongal ), केरळमध्ये मकर विलक्कू ( Makar Vilakku ), कर्नाटकात 'इलू बिरोधू' ( Elu Birodhu ), गुजरातमध्ये उत्तरायण ( Uttarayan ), पंजाबमध्ये माघी आणि लोहरी ( Maghi and Lohri ), उत्तर भारतात मकर संक्रांती आणि आसाममध्ये माघ बिहू किंवा भोगली ( Magh Bihu or Bhogali ). आंध्र प्रदेशातही हा सण तीन दिवस साजरा केला जातो. पण राज्य कुठलेही असो, तीळ, गूळ, तांदूळ, कडधान्ये आणि सुका मेवा सणासुदीच्या पदार्थांच्या तयारीसाठी सर्वत्र वापरला जातो. हे पदार्थ केवळ थंडीच्या वातावरणात शरीराला उष्णता देतात असे नाही तर त्यांचे अनेक आरोग्यदायी फायदेही असतात.
ETV भारत सुखीभव टीमने पोषणतज्ञ डॉ. दिव्या शर्मा यांच्याशी बोलले असता, त्यांनी सांगितले की, सणाला खाल्लेले पदार्थ शरीराला नैसर्गिक उष्णता देतात आणि थंड हवामानाचा प्रभाव कमी करतात. संसर्ग ( infections ), आळस ( lethargy ), ऊर्जेचा अभाव ( lack of energy ) इत्यादींचा धोका कमी होतो. त्यापैकी काही पदार्थ आणि ते आपल्याला कसे फायदेशीर ठरतात याचा उल्लेख केला आहे.
तीळ (sesame)
डॉ. दिव्या सांगतात की आहारातील प्रथिने आणि अमिनो अॅसिड तीळामध्ये मुबलक प्रमाणात आढळतात. जे स्नायू आणि हाडांच्या आरोग्यासाठी खूप फायदेशीर आहेत. तिळामध्ये गरम क्षमता असते आणि त्यात सेसमिन नावाचे अँटीऑक्सिडंट असते. याशिवाय तिळामध्ये फायबर, मॅग्नेशियम, कॅल्शियम, लोह, जस्त, सेलेनियम, बी कॉम्प्लेक्स यासह भरपूर पोषक तत्वे आढळतात. त्यात बॅक्टेरियाविरोधी गुणधर्म देखील आहेत आणि ते फायदेशीर आहे कारण ते शरीरातील चांगले कोलेस्ट्रॉल वाढवते आणि वाईट कमी करते, ज्यामुळे हृदयविकाराचा धोका कमी होतो. याशिवाय तीळ भूकही वाढवते. त्याचे दोन प्रकार आहेत: काळा आणि पांढरा आणि दोन्ही आरोग्यासाठी अत्यंत फायदेशीर आहेत. विशेषतः त्याचे गुळासोबत सेवन करणे आरोग्यदायी मानले जाते.
गूळ (Jaggery)
गूळ हा आरोग्याचा खजिना (health benefits ) आहे. हिवाळ्यात त्याचे सेवन शरीराला नैसर्गिक उष्णता देण्यास मदत करते. गुळामध्ये जीवनसत्त्वे, लोह आणि खनिजे मुबलक प्रमाणात आढळतात. जे योग्य पोषण देण्याबरोबरच रक्ताभिसरणदेखील ( blood circulation ) वाढवतात. हे पचनसंस्थेसाठी देखील चांगले आहे. यामुळे ऋतूमध्ये घसा आणि फुफ्फुसाच्या संसर्गामध्ये फायदा होतो. यातील खनिजे रोगप्रतिकार शक्ती तसेच चयापचय वाढवण्यास मदत करतात.
शेंगदाणे (Groundnut)
शेंगदाण्यामध्ये गरम क्षमता असते. जी हिवाळ्यात शरीराला उबदार ठेवण्यास मदत करते आणि नैसर्गिक तेल आणि पोषक तत्व शरीराचे पोषण करतात. शेंगदाण्यामध्ये भरपूर जीवनसत्त्वे, खनिजे, पोषक आणि अँटिऑक्सिडंट असतात, जे शरीराला ऊर्जा देतात. त्यात व्हिटॅमिन बी कॉम्प्लेक्स, नियासिन, रिबोफ्लेविन, थायामिन, व्हिटॅमिन बी6, व्हिटॅमिन बी9 आणि पॅन्टोथेनिक अॅसिड असते. शेंगदाण्याचे सेवन केल्याने बद्धकोष्ठतेसह पचनाच्या (digestive problems including constipation ) समस्यांमध्येही आराम मिळतो. तसेच, याचे सेवन महिलांसाठी चांगले मानले जाते. कारण ते प्रजनन क्षमता सुधारण्यास मदत करते. शेंगदाणे गुळासोबत खाल्ल्यास पोषकतत्त्वे दुप्पट होतात.
दलिया ( Porridge/Khichdi )
सामान्यतः भारतात खिचडी म्हणून ओळखले जाणारे, दलिया हा एक साधा भारतीय पदार्थ आहे. मसूर आणि तांदळापासून बनवला जातो. हे विविध प्रकारे तयार केले जाऊ शकते. परंतु या उत्सवादरम्यान, ते सामान्यतः काळ्या किंवा हिरव्या हरभऱ्यापासून बनवले जाते. त्यात भाज्या आणि इतर घटक जोडले जातात. खिचडीमध्ये प्रथिने, चरबी, लोह, फॉलिक अॅसिड, जीवनसत्त्वे, खनिजे आणि फायबर मुबलक प्रमाणात आढळतात. जे पचनसंस्था निरोगी ठेवण्यास आणि शरीराचे पोषण करण्यास मदत करतात. हे पचायला सोपे असते आणि त्यात एक चमचा तूप घातल्यास आणखीनच स्वादिष्ट लागते. वैयक्तिकरित्या तूप देखील एक घटक म्हणून शरीराला ऊर्जा प्रदान करते आणि सांधेदुखीपासून आराम देते.
तूप ( Ghee/Clarified butter)
या उत्सवादरम्यान बहुतेक पदार्थ तुपात तयार केले जातात जसे की खिचडी, लाडू आणि इतर मिठाई. तूप आणि तेल दोन्ही आरोग्यासाठी चांगले नसतात, पण योग्य प्रमाणात तूप घेणे अत्यंत फायदेशीर आहे. तूप हे व्हिटॅमिन ए आणि डी च्या मुख्य स्त्रोतांपैकी एक आहे आणि रोग प्रतिकारशक्ती आणि चयापचय सुधारण्यास मदत करते.
खजूर ( Dates )
या काळात बनवलेल्या अनेक मिठाईंमध्ये गोड सुक्या मेव्याचा खजूर (dry fruits dates ) घटक म्हणून वापरला जातो. खजूर पोटॅशियमचा एक प्रमुख स्त्रोत आहे. जो रक्तदाब तसेच शरीराला ऊर्जा आणि शक्ती प्रदान करतो. याशिवाय यामध्ये अँटिऑक्सिडंट्स, कॅल्शियम, मॅग्नेशियम, फॉस्फरस इत्यादी घटक आढळून येतात, ज्यामुळे हाडांचे आरोग्य राखण्यास मदत होते.
हेही वाचा - Covid Infection Affect Liver : वाचा.. कोरोनाचा यकृतावर 'असा' होतो परिणाम
