नवी दिल्ली : आपले डोळे किती संवेदनशील आहेत हे सर्वांनाच माहीत आहे. त्याच वेळी प्रत्येकाला हे देखील माहित आहे की मोबाईल स्क्रीनसमोर जास्त वेळ बसून राहण्याने डोळ्यांनाच हानी पोहोचू शकत नाही तर डोळ्यांशी संबंधित गंभीर समस्या देखील उद्भवू शकतात. मात्र असे असूनही बहुतांश लोक मोबाईल वापरताना आवश्यक ती खबरदारी घेत नाहीत. मोबाईलच्या स्क्रीनमधून बाहेर पडणाऱ्या किरणांमुळे होणार्‍या हानीपासून डोळ्यांना तर वाचवता येतेच, शिवाय मोबाईल जास्त वेळ पाहिल्याने आणि ऐकल्याने होणाऱ्या गंभीर समस्यांपासूनही वाचता येते, त्यामुळे हे घेणे अत्यंत आवश्यक आहे. डोळ्यांची विशेष काळजी आणि आवश्यक खबरदारी देखील पाळली पाहिजे.
डोळ्यांची योग्य काळजी घेणे आवश्यक : मोबाईलचे दुष्परिणाम टाळायचे असतील तर डोळ्यांची योग्य काळजी घेणे आवश्यक आहे. तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रात सातत्याने होत असलेल्या प्रगतीने संपूर्ण जग लोकांच्या खिशात ठेवलेल्या मोबाईलमध्ये बंद केले आहे. आजच्या काळात मुलांना अभ्यास करावा लागतो. मोठ्यांना ऑफिससाठी कागदपत्रे तयार करावी लागतात किंवा मीटिंग करावी लागते, टीव्ही पाहावा लागतो. चित्रपट पहावे लागतात, सत्संग पाहावा लागतो, स्वयंपाक शिकावा लागतो, अभ्यास करावा लागतो. जगाच्या कोणत्याही कोपऱ्यात जाणून घ्यायचे असते किंवा तिथली भाषा शिकायची असते. आजारी असतानाही कोणता आजार झालाय आणि त्यावर कोणती औषधे घेता येतील, हे सगळे मोबाईलवरून जाणून घेतले जाते.
डोळ्यांच्या आरोग्याबाबतचा धोका : काम कोणतेही असो, मोबाईल पाहण्यात वेळ घालवण्याचे प्रमाण सर्व वयोगटातील लोकांमध्ये खूप वाढले आहे. अशा परिस्थितीत डोळ्यांच्या आरोग्याबाबतचा धोकाही खूप वाढला आहे. कारण मोबाईलसमोर जेवढा वेळ घालवला जातो, तेवढाच डोळ्यांनाच नाही तर डोळ्यांच्या आजूबाजूच्या स्नायूंनाही जास्त नुकसान होते. यामुळे व्यक्तीचे मानसिक आरोग्य, त्याची क्षमता आणि ऐकण्याच्या क्षमतेवरही परिणाम होऊ शकतो.
डोळ्यांच्या आरोग्याबाबतचा धोका : दिल्लीच्या हेल्दी आय क्लिनिकच्या नेत्ररोग तज्ज्ञ डॉ. संगीता भंडारी सांगतात की, आजच्या काळात केवळ प्रौढांमध्येच नाही तर लहान मुले आणि वृद्ध लोकांमध्येही मोबाईलच्या अतिवापरामुळे कमी-अधिक प्रमाणात रुग्णांमध्ये सातत्याने वाढ होत आहे. डोळ्यांच्या गंभीर समस्या मोबाईल स्क्रीनसमोर जास्त वेळ घालवल्यामुळे डोळ्यांतील कोरडेपणाची समस्या वाढते हे बहुतेकांना माहीत असले तरी जास्त स्क्रीन टाइमचे नुकसान केवळ डोळ्यांच्या कोरडेपणापुरतेच मर्यादित नाही, असे ती सांगते. मोबाईलच्या अतिवापरामुळेच नव्हे तर चुकीच्या वापरामुळेही अनेक प्रकारच्या समस्या वाढू शकतात. वास्तविक मोबाइल डोळ्यांजवळ खूप जवळ ठेवणे, कमी-अधिक प्रकाशात पाहणे, झोपणे किंवा बसणे आणि इतर अनेक कारणांमुळे डोळ्यांवरचा ताण खूप वाढतो. आणि काहीवेळा त्याचे गंभीर परिणाम देखील दिसू शकतात, जसे की दृष्टी कमी होणे, अस्पष्ट दृष्टी, सतत डोकेदुखी, वाचताना लक्ष केंद्रित करण्यात अडचण येणे, डोळ्यांना खाज येणे आणि सतत पाणी येणे, डोळे दुखणे इ.
या व्यतिरिक्त मोबाईल समोर जास्त वेळ घालवल्यामुळे इतर अनेक गंभीर समस्यांचा धोका देखील वाढतो, त्यापैकी काही खालील प्रमाणे आहेत.
- गडद किंवा कमी प्रकाशात, मोबाईलमधून बाहेर पडणाऱ्या तीव्र प्रकाशामुळे डोळ्यांच्या बाहुल्या आणि नसा आकुंचन पावतात.
- वारंवार डोकेदुखीची समस्या वाढू शकते.
- दृष्टी केंद्रित करण्यात अडचण येऊ शकते.
- सामान्य दृष्टीमध्ये अस्पष्टता वाढू शकते.
- मोबाईलपासून दूर गेल्यावर आणि दुसरीकडे कुठेतरी पाहिल्यानंतर काही क्षण डोळ्यांत काळेपणा येऊ शकतो.
- डोळ्यांच्या दृष्टीवर वाईट परिणाम होतो.
- मोबाईल पाहताना आपल्या बहुतेक पापण्या कमी पडत असल्याने डोळ्यांतील कोरडेपणा वाढू लागतो, त्यामुळे डोळ्यांना खाज सुटणे आणि जळजळ होण्याची समस्या देखील सुरू होते.
- एखादी वस्तू पाहण्यात आणि समूहातील एका वस्तूवर लक्ष केंद्रित करण्यात अडचण येऊ शकते.
- डोळे जड वाटतात किंवा काहीही पाहिल्यावर डोळ्यांवर जास्त दाब येतो.
- मोतीबिंदू किंवा डोळ्यांशी संबंधित इतर आजारांमुळे समस्या वाढू शकतात.
- खबरदारी आणि नियमांचे पालन करणे आवश्यक आहे
वृद्धांमध्येही मोबाइलचे व्यसन : विशेष म्हणजे, केवळ लहान मुले आणि प्रौढांमध्येच नाही तर वृद्धांमध्येही मोबाइलचे व्यसन आजकाल सर्रास दिसून येते. मोबाईल हा त्यांचा वेळ घालवण्यासाठी एक साधा आणि मजेदार साथीदार बनत आहे. एक, त्याचप्रमाणे वृद्धापकाळात लोकांची दृष्टी कमकुवत होऊ लागते आणि डोळ्यांशी संबंधित इतर अनेक प्रकारच्या समस्यांचा धोका वाढतो. दुसरीकडे, मोबाईलसमोर जास्त वेळ घालवल्याने त्यांच्या डोळ्यांशी संबंधित अनेक समस्याही वाढू शकतात.
खबरदारी आणि नियम : मोबाइलच्या दुष्परिणामांपासून डोळे सुरक्षित ठेवण्यासाठी लहान मुले, प्रौढ किंवा मोठ्यांनी काही खबरदारी आणि नियम पाळणे अत्यंत आवश्यक असल्याचे डॉ.संगीता सांगतात. त्यातील काही खालीलप्रमाणे आहेत.
- जेव्हाही तुम्ही कोणत्याही कामामुळे स्मार्टफोनचा दीर्घकाळ वापर करता तेव्हा दर 20 मिनिटांनी ब्रेक घ्या आणि किमान 20 सेकंदांपर्यंत किमान 20 फूट दूर असलेली एखादी वस्तू पाहण्याचा प्रयत्न करा.
- स्मार्टफोनमध्ये अँटी ग्लेअर स्क्रीन वापरा. जर फोनमध्ये अँटी ग्लेअर स्क्रीन नसेल, तर अँटी ग्लेअर लेन्स किंवा चष्मा लावले जाऊ शकतात.
- तुमचा फोन आणि तुमचा चेहरा यामध्ये किमान 16 ते 18 इंच अंतर ठेवा.
- अंधारात स्मार्टफोन किंवा लॅपटॉप वापरू नका.
- रात्री फोन डार्क मोडमध्ये ऑन करून वापरा.
- स्मार्टफोन स्क्रीनचा ब्राइटनेस नेहमी संतुलित ठेवा म्हणजे जास्त किंवा कमी नाही.
- स्मार्टफोनची स्क्रीन नेहमी स्वच्छ ठेवा.
- शक्यतो फोन वापरताना दीर्घ काळासाठी काहीही पाहण्यासाठी, दर अर्ध्या तासाने 10 ते 20 वेळा डोळे मिचकावा.
डोळ्यांचे व्यायाम : डोळ्यांच्या नियमित व्यायामानेही डोळ्यांना बराच आराम मिळतो, असे डॉ.संगीता सांगतात. डोळ्यांचे काही सोपे व्यायाम खालीलप्रमाणे आहे.खुर्चीवर किंवा आरामदायी जागेवर बसून तुमचे अंगठे डोळ्यांसमोर सुमारे 10 इंच अंतरावर ठेवा. यानंतर सुमारे 10 सेकंद त्यावर लक्ष केंद्रित करा. आता सुमारे 15 सेकंद दूर असलेल्या गोष्टीवर लक्ष केंद्रित करा. यानंतर तुमचे लक्ष अंगठ्याकडे वळवा. एका जागी बसा. तुमचा उजवा अंगठा तुमच्या चेहऱ्यापासून काही अंतरावर ठेवा आणि त्यावर लक्ष केंद्रित करा. आता तुमचे अंगठे अनंत चिन्हाच्या ओळींसह हलवा. या दरम्यान आपली नजर अंगठ्यावर केंद्रित राहिली पाहिजे आणि त्यानुसार हालचाल केली पाहिजे. हा व्यायाम घड्याळाच्या दिशेने आणि घड्याळाच्या विरुद्ध दिशेने किमान 5 वेळा एकाच वेळी केला पाहिजे.
- कोणत्याही ठिकाणी बसा किंवा झोपा. आता पटकन 10 ते 15 वेळा डोळे मिचकावा. मग आपले डोळे बंद करा आणि 20 सेकंद आराम करा.
- या व्यायामामध्ये, प्रथम 5 सेकंद डोळे घट्ट बंद करा आणि नंतर ते उघडा.
- डोके सरळ ठेऊन, डोळ्यांच्या काठापर्यंत डावीकडून उजवीकडे पाहत असताना तुम्हाला डोळे हलवावे लागतील. मग तीच प्रक्रिया उजवीकडून डावीकडे पुनरावृत्ती करावी लागते.
- आपले तळवे एकत्र घासून घ्या. जेव्हा त्यांना गरम वाटू लागते तेव्हा त्यांना डोळ्यांवर ठेवा. तळहातांची उष्णता कमी होईपर्यंत हात डोळ्यांवर ठेवा.
डॉ.संगीता सांगतात की डोळ्यांच्या समस्येकडे कधीही हलके घेऊ नये. कोणत्याही प्रकारचा त्रास जास्त जाणवला की लगेच डॉक्टरांशी संपर्क साधावा. अन्यथा केवळ दृष्टीदोषच नाही तर अनेक गंभीर आणि कायमस्वरूपी समस्यांचा धोकाही वाढू शकतो.
