मुंबई - राज्यात सध्या १९७२ च्या दुष्काळापेक्षा भयावह परिस्थिती आहे. तर, दुसरीकडे दुष्काळ पाण्याचा आहे की नियोजनाचा, असा प्रश्न पडतो आहे. इतका गंभीर दुष्काळ असूनही सरकार, लोकप्रतिनिधी आणि प्रशासन झटून कामाला लागलेले नाही. दुसरीकडे, जनावरे आणि हजारो कुटुंबे तहानेने व्याकुळ झाली आहेत. राज्यात काही ठिकाणी दोन-तीन दिवसाला तर, काही जिल्ह्यांमध्ये २०-२० दिवसानंतर नागरिकांना पाणी पाहायला मिळत आहे. राज्यातील जवळपास २५ जिल्ह्यांमध्ये पाण्याची गंभीर स्थिती असल्याचे चित्र आहे. या पार्श्वभूमीवर आम्ही राज्यातील काही जिल्ह्यांचा घेतलेला आढावा...
१) बीड - १५ दिवसातून एकदा पाणी
शहराला नगरपालिकेकडून १५ दिवसातून एकदा पिण्याचे पाणी पुरवले जात आहे. अनेकांना पाणी विकत घ्यावे लागत आहे. तर, शहरातील गोरगरीब नागरिकांना मात्र नळाच्या पाण्यावरच अवलंबून राहण्याशिवाय दुसरा पर्याय नाही. दुसरीकडे नगरपालिकेच्या जलवाहिन्या मोठ्या प्रमाणात लिकेज आहेत. त्यामुळे नळाला पाणी आल्यावर पिण्याच्या पाण्याची मोठ्या प्रमाणात नासाडी होते. माजलगाव प्रकल्पात आज घडीला ७५ दलघमी पाणीसाठा शिल्लक आहे. शहराला पुढील ४ आठवडे पुरू शकले एवढेच पाणी या प्रकल्पात शिल्लक आहे, असे बीड नगरपालिकेचे मुख्याधिकारी भागवत बिगोत यांनी सांगितले.
२) वाशिम - १२ दिवसाआड पाणीपुरवठा
वाशिम, रिसोड, कारंजा, शहरात सध्यातरी पाणीसंकट नाही. मात्र, वाशिमला पाणी पुरवठा करणाऱ्या एकबुर्जी धरणाच्या पाणी पातळीत घट होत आहे. त्यामुळे पाणी संकट ओढवण्याची शक्यता आहे. जिल्ह्यातील मालेगाव शहरात 12 दिवसातून नळाला पाणी येते. त्यामुळे इथल्या नागरिकांना पाणी विकत घ्यावे लागत आहे.
३) जालना - ८ दिवसाआड पाणीपुरवठा
शहराला सध्या ८ दिवसाआड पाणी मिळत आहे. मागील आठवड्यात २२ दिवसानंतर पाणी आले. निजामकालीन घानेवाडी जलाशयातून नवीन जालन्याला तर जायकवाडी (पैठण) येथून १०० किमी अंतरावरून जुन्या जालन्याला पाणी येते. घानेवाडी जलाशय १ महिन्यांपूर्वीच आटला आहे. पाऊस लांबला तर जालनाकरांवर जलसंकट कोसळण्याची शक्यता आहे.
४) लातूर - शहराला १० दिवसातून पाणीपुरवठा
गेल्या ५ महिन्यांपासून शहराला १० दिवसातून पाणीपुरवठा होत आहे. १५ जूनपर्यंत पुरेल एवढ्या पाण्याचे नियोजन महानगरपालिकेने केले आहे. लातूर औद्योगिक भवनासह शहराला मांजरा धरणावरून पाणीपुरवठा केला जात आहे. सध्या हे धरणही मृतसाठ्यात असून यामध्ये १४ दशलक्ष घटमीटर पाणी असल्याचे मनपा पाणीपुरवठा विभागाचे प्रमुख बामनकर यांनी सांगितले. मांजरा धरणाशिवाय इतर जवळचा पर्यायही नसल्याने गरज पडल्यास १० दिवसाचा ५०० पाणीपुरवठा १५ दिवसावर लांबू शकतो. सुरळीत पाणीपुरवठा न झाल्याने नागरिकांना पाणी विकत घेऊन तहान भागवावी लागत आहे. रुपयांना २ हजार लिटर पाण्याचे टँकर विकत घेण्याची नामुष्की लातूरकरांवर ओढावली आहे.
५) यवतमाळ - शहरात ८ दिवसानंतर पाणीपुरवठा होते.
शहरात ८ दिवसानंतर पाणीपुरवठा होते. जूनअखेरपर्यंत पुरेल एवढाच पाणीपुरवठा सध्या शिल्लक आहे. यवतमाळ जिल्ह्यातील 16 तालुक्यात भीषण पाणीटंचाई आहे. कुठे आठवड्यातून एकदा तर काही ठिकाणी महिन्यातून दोनदा नळाला पाणी येत आहे. तालुक्याच्या शहरी भागात हा पाण्याचा पुरवठा होत असला तरी, ग्रामीण भागात पाण्याची भीषण टंचाई असल्याने प्रत्येकाच्या डोईवर पाण्याचा हंडा हीच परिस्थिती जिल्हाभरात पहावयास मिळतो. जिल्ह्यातील काही भागात तर 'धरण उशाला, आणि कोरड घशाला' अशी स्थिती निर्माण झाली आहे.
६) धुळे - ७ दिवसाआड पाणीपुरवठा
शहराला पाणीपुरवठा करणाऱ्या नकाणे तलावात १९.४३ टक्के जलसाठा शिल्लक आहे. हा जलसाठा जुलै अखेरपर्यंत पुरेल अशी माहिती पाटबंधारे विभागाच्या वतीने देण्यात आली आहे. सध्या शहराला ७ दिवसाआड पाणीपुरवठा होत असून, यामुळे नागरिकांना त्रास सहन करावा लागत आहे. नकाणे तलावात अक्कलपाडा आणि हरणमाळ तलावातून पाणी सोडून पाणीपुरवठा सुरळीत करावा, अशी मागणी नागरिकांनी केली आहे.
७) औरंगाबाद - शहरामध्ये ४ ते ५ दिवसानंतर पाणी पुरवठा
औरंगाबाद - शहरामध्ये ४ ते ५ दिवसानंतर पाणी पुरवठा होतो. ग्रामीण भागामध्ये सध्या १ हजाराच्या वर पाण्याचे टँकर सुरु आहेत. दर आठवड्यातून १ ते २ वेळेस पाण्याचे टँकर येत असल्याने पाण्याची भयाण परिस्थिती आहे. ५००० लिटर पाण्याचा टँकर घेण्यासाठी नागरिकांना जवळपास १ हजार रुपये मोजावे लागत आहे.
८) नांदेड - ४ दिवसाआड पाणीपुरवठा
शहर व जिल्ह्याला पाणीपुरवठा करणाऱ्या विष्णुपुरी जलाशयात केवळ २ दशलक्ष घटमीटर पाणी उपलब्ध असल्याने शहरवासियांना ४ दिवसाआड पाणीपुरवठा होत आहे. दुष्काळी परिस्थिती व उन्हाची तीव्रता वाढत असल्याने शहरातील ७० ते ८० टक्के बोअरवेल आटले आहेत. महापालिकेने आपले हातपंप दुरूस्त केले असले तरी त्यातील बऱयाच हातपंपाला पुरेसे पाणी नसल्याच्या तक्रारी आहेत. भूजल पातळी घटल्यामुळे पॉवरपंप देखील निकामी ठरत आहेत. अशा परिस्थितीत सध्या टँकरने पाणीपुरवठा सुरू आहे. नांदेड उत्तर भागाला इसापूर धरणातून पाणीपुरवठा सुरू आहे. आसना बंधाऱ्यात दर महिन्याला एक दशलक्ष घनमीटर पाण्याचा साठा उपलब्ध होत आहे. हे पाणी नांदेड उत्तर भागास किमान २० दिवस पुरेल आणि दक्षिण भागासाठी विष्णुपुरी जलाशयातील पाणी उचलून शहरवासियांची तहान भागवण्याचा प्रयत्न केला जात आहे. विष्णुपुरी जलाशयातील उपलब्ध पाण्याने तळ गाठला असून, तो साठा कधीही संपू शकतो. त्यानंतर मृत्तसाठ्यातून पाणी उचलण्याची तयारी मनपाने सुरू केली आहे.
९) वर्धा - ४ दिवसाआड पाणीपुरवठा
मागील वर्षी पर्यजन्यमान कमी झाल्यामुळे ऑक्टोबरपासूनच शहरात पाण्याचे नियोजन सुरू केले आहे. सुरुवातील एक दिवसाआड मिळणारे आता चार दिवसांनी येत आहे. साधारण जून महिन्याच्या २५ तारखेपर्यंत पुरेल एवढे पाणी शिल्लक आहे. पण, ग्रामीण भागात पाणी टंचाई आहे. तालुक्याचा विचार केल्यास कारंजा तालुका अनेक वर्षांपासून पाणी टंचाईला समोर जात आहे, इथे 6 ते 8 दिवसातून पाणी मिळत आहे.
१०) सोलापूर - 4 दिवसाआड पाणीपुरवठा
शहरात ४ दिवसाआड पाणी पुरवठा केला जात आहे. सोलापूर शहराला उजनी धरणातून पाणी पुरवठा होत असून, 110 किलोमीटर लांबवरून पाईपलाईनमधून हा पाणी पुरवठा होतो. उजनी धरणाशिवाय सोलापूर शहरासाठी दुसरा कोणताही पर्याय नाही.
११) जळगाव - ३ दिवसाआड पाणीपुरवठा
शहराला वाघूर धरणातून पाणीपुरवठा केला जातो. सद्यस्थितीत वाघूरमध्ये केवळ १६ टक्के जलसाठा शिल्लक असल्याने शहराला ३ दिवसाआड पाणीपुरवठा होत आहे. हा जलसाठा जून अखेरपर्यंत पुरणार असल्याचे महापालिका पाणीपुरवठा विभागाचा अंदाज आहे. मात्र, दुर्दैवाने पाऊस लांबणीवर पडला तर, शहरात पाणीबाणी उद्भवू शकते. वाघूर धरणाच्या डाऊन स्कीम व्यतिरिक्त शहराला पाणीपुरवठा होऊ शकेल, अशी पर्यायी व्यवस्था नाही. वाघूरमधील घटता जलसाठा लक्षात घेता जूनच्या दुसऱ्या आठवड्यापासून शहरात अजून पाणीकपात होऊन पाणीपुरवठा 4 ते 5 दिवसाआड होण्याची शक्यता आहे.
१२) रत्नागिरी - शहरात सुरळीत, मात्र, दापोलीत ८ दिवसांनी पाणीपुरवठा
सध्या महाराष्ट्रात सर्वत्र पाणीटंचाई जाणवत आहे. मात्र, रत्नागिरी जिल्ह्यामध्ये सुरळीत पाणीपुरवठा सुरु आहे. सध्या रत्नागिरी शहरात नगरपरिषदेकडून दररोज पाणीपुरवठा केला जातो, तर चिपळूण, खेड, लांजा आणि गुहागर शहरातही नगर परिषदेकडून सुरळीत पाणीपुरवठा सुरू आहे. तर दापोली शहरात भीषण पाणीटंचाई जाणवत असून ८ दिवसानंतर येथे पाणीपुरवठा होत आहे. शहराला पाणीपुरवठा करणारे नारगोळी धरण गाळात रुतले आहे. मंडणगड शहरातही पाणीटंचाई असून 3 ते 4 दिवसाआड या ठिकाणी पाणीपुरवठा होतो. दरम्यान राजापूर शहरातही 1 दिवसाआड पाणीपुरवठा होतो.
१३) सांगली - शहरात सुरळीत तर ग्रामीण भागात २०० टँकरने पाणीपुरवठा
सांगली - सांगली शहराला कोयना धरणातून पाणीपुरवठा होतो.कृष्णा नदीच्या माध्यमातून सांगली जिल्ह्याची तहान भागते. शहराला दिवसातून २ वेळा सांगली शहराला पाणीपुरवठा होतो. तर जिल्ह्याच्या दुष्काळी भाग म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या जत,आटपाडी कवठेमहांकाळ या तालुक्यांमध्ये सध्या पिण्याच्या पाण्याच्या टंचाई आहे. शासनाकडून याठिकाणी सध्या 200 हुन अधिक टँकरद्वारे पाणी पुरवठा केला जात आहे.
१४) गोंदिया - एकवेळ पाणीपुरवठा
शहरात सध्या एकवेळ पाणीपुरवठा होत आहे. गोंदिया शहराला वैनगंगा नदीतून पाणी पुरवठा केला जातो.
१५) सातारा - दिवसातून सकाळी एकवेळ पाणीपुरवठा
शहरासाठी कास तलावातून पाणीपुरवठा होतो. हा पाणीपुरवठा दिवसातून दोनवेळा होत होता. मात्र, ८ दिवसांपासून फक्त सकाळी पाणी पुरवठा केला जातो. या धरणाचा पाणीसाठा सहा फुटांवर आला आहे. त्यामुळे पाणी कपात केली असल्याचे पालिकेकडून सांगण्यात येत आहे. इतर कराड भागात कृष्णा आणि कोयना नदीतून पाणी पुरवले जात आहे.
१६) रायगड - टँकरने पाणीपुरवठा सुरू
रायगडात पाणी टंचाई समस्या नाही. फक्त काही तालुक्यातील गावांना टँकरने पाणी पुरवठा सुरू आहे. यामध्ये कर्जत, महाड पोलादपूर व पेणचा समावेश आहे.
१७) नागपूर - टँकरने पाणी पुरवठा सुरू
शहरात सध्या पाणी संकट नाही. तोतलाडोह आणि पेंच धरणातून शहराला पाणी पुरवठा होतो. मात्र, या धरणातील पाणी मृतसाठ्यांपर्यंत गेल्याने शहरावर पाणी संकट ओढवण्याची शक्यता आहे. तर, शहराच्या विस्तारित भागात पाणी पुरवठा करणारी यंत्रणा तयार नसल्याने त्या भागांमध्ये पाण्यासाठी नागरिकांना टँकरची वाट बघावी लागते. जिल्ह्यातील काही भागात पिण्याच्या पाण्याची समस्या आहे.
१८) नाशिक - शहरात सुरळीत पाणीपुरवठा सुरू, मात्र, वाड्या वस्त्यांवर टँकरने पाणीपुरवठा
जिल्ह्यातील २४ धरणांपैकी ११ धरणांत शून्य टक्के पाणीसाठा असून, १२ धरणांत १० टक्केपेक्षा कमी पाणीसाठा आहे. सर्व धरणे मिळून केवळ ९ टक्के इतकाच पाणीसाठा शिल्लक आहे. तसेच नाशिक शहराला पाणीपुरवठा करणाऱ्या गंगापूर धरणात केवळ २४ टक्के इतकाच पाणीसाठा शिल्लक आहे. सध्यातरी पाणी पुरवठा सुरळीत सुरू आहे. मात्र, पाऊस लांबणीवर गेला तर, नाशिककरांना पाणीटंचाईचा सामना करावा लागू शकतो. तर, दुसरीकडे जिल्ह्यातील १५ तालुक्यापैकी ९ तालुक्यात सरकारने दुष्काळ जाहीर केला आहे. हजारो वाड्या वस्तीवर टँकरने पाणीपुरवठा केला जात आहे.
१९) हिंगोली - जिल्ह्यात गेल्या १५ ते २० दिवसांपासून पाणीटंचाईचे संकट
शहरात गेल्या १५ ते २० दिवसांपासून पाणीटंचाई सुरु आहे. जवळा बाजार येथे पूर्णा पाटबंधाऱ्याच्या कॅनॉलला पाणीच नाही. परिणामी नागरिकांची पाण्यासाठी भटकंती वाढली आहे.
२०) अमरावती - शहरात २ दिवसाआड पाणीपुरवठा
अमरावती शहराला पाणीपुरवठा करणाऱ्या अप्परवर्ध धरणात केवळ 14.44 टक्के पाणीसाठा शिल्लक पुरवठा आहे. येथे शहराला २ दिवसाआड पाणीपुरवठा होतो. त्यामुळे येथे पाण्याची मोठी समस्या निर्माण झाली आहे.
२१) नंदुरबार - शहराला एका दिवसाआड पाणीपुरवठा
नंदुरबार शहराला एका दिवसाआड फक्त अर्धा तास पाणीपुरवठा केला जातो. वीरचक धरणात जून महिन्याच्या अखेरपर्यंत पुरेल इतकाच पाणीसाठा असल्याचे नगर पालिकेच्या अधिकाऱ्यांनी सांगितले. शहादा शहराला तापी नदीवर बांधलेल्या सारंखेडा बॅरेजमधून पाणीपुरवठा केला जातो. या धरणात सद्यस्थितीत १६.५२ टक्के पाणी शिल्लक आहे.
२२) उस्मानाबाद - शहरात २ महिन्यापासून 15 ते 20 दिवसाआड पाणी पुरवठा
शहराला गेल्या 2 महिन्यांपासून 15 ते 20 दिवसाआड पाणी पुरवठा होत आहे. सोलापूर जिल्ह्यातील उजनी धरणासह आणखी 4 पाणीपुरवठा योजनातून शहराला पाणीपुरवठा होतो. मात्र, सध्या उजनी धरणाव्यतीरिक्त इतर धरणे कोरडी पडली आहेत. त्यामुळे नागरिकांना स्वतःच्या पैशे खर्च करुन पाणी विकत घ्यावे लागत आहे. सध्या शहरात टँकरच्या माध्यमातून दररोज लाखो रुपयांचे पाणी नागरिक विकत घेत आहेत.
२३) अहमदनगर - कोपरगावमध्ये १२ दिवसानंतर पाणीपुरवठा
अहमदनगर उत्तर जिल्ह्यामध्ये प्रंचड पाणीटंचाई असल्यामुळे नागिरकांना पिण्याच्या पाण्यासाठी वनवन फिरण्याची वेळ आली आहे. जिल्ह्याच्या उत्तर भागातील ६ तालुक्याच्या ठिकाणासह ग्रामीण भागात पिण्याच्या पाण्याची बिकट परिस्थिती निर्माण झाली आहे. जिल्ह्यातील कोपरगावमध्ये १२ दिवसानंतर पाणीपुरवठा होत आहे. भंडारदरा आणि निळवंडे धरणात अत्यल्प पाणीसाठा राहिला आहे. सध्या दोन्ही धरणात जूनपर्यंत पुरेल इतकाच पाणीसाठा शिल्लक असल्याचेही त्यांनी सांगितले.
२४) परभणीला - १५ दिवसाआड पाणीपुरवठा
शहराला १५ दिवसाआड पाणीपुरवठा केला जात आहे. पाणीपुरवठा करणाऱ्या प्रकल्पांमध्ये मुबलक पाणीसाठा असला तरी केवळ साठवणुकीसाठी आवश्यक त्या क्षमतेचे जलकुंभ नसल्याने १५ दिवसाआड पाणीपुरवठा होत आहे. त्यामुळे नागरिकांना पाणीटंचाईचा सामना करावा लागत आहे. मनपाने सध्या शहरात ४२ टँकरच्या माध्यमातून पाणीपुरवठा सुरू आहे. सप्टेंबर अखेर नवीन योजनेचे पाणी मिळणार असल्याचे सांगितले जात आहे.
