वॉशिंग्टन : खगोलशास्त्रज्ञांना पृथ्वीपासून सुमारे 1300 प्रकाशवर्षे दूर असलेल्या V883 ओरिओनिस या ताऱ्याभोवती ग्रह तयार करणाऱ्या डिस्कमध्ये वायूयुक्त पाणी आढळून आले आहे. पाण्याचा शोध पृथ्वीवरील पाणी आपल्या सूर्यापेक्षा जुना आहे या कल्पनेला समर्थन देतो, असे संशोधकांनी सांगितले. अटाकामा लार्ज मिलिमीटर/सबमिलीमीटर अ‍ॅरे वापरून शोधलेल्या या पाण्यावर रासायनिक स्वाक्षरी आहे जी तारा बनवणाऱ्या वायू ढगांपासून ते ग्रहांपर्यंत पाण्याचा प्रवास स्पष्ट करते, असे त्यांनी एका अभ्यासात म्हटले आहे.
पाण्याचा उगम शोधू शकतो : यूएस नॅशनल रेडिओ अ‍ॅस्ट्रॉनॉमी ऑब्झर्व्हेटरीमधील खगोलशास्त्रज्ञ आणि अभ्यासाचे प्रमुख लेखक जॉन जे. टोबिन म्हणाले, आता सूर्य निर्माण होण्यापूर्वी आपल्या सौरमालेतील पाण्याचा उगम शोधू शकतो. V883 Orionis या ताऱ्याभोवती ग्रह तयार करणाऱ्या डिस्कमधील पाण्याच्या रचनेचा अभ्यास करून हा शोध लावला गेला. हा अभ्यास नेचरमध्ये प्रकाशित झाला आहे. जेव्हा वायू आणि धूळ यांचे ढग कोसळतात तेव्हा तो त्याच्या केंद्रस्थानी एक तारा बनतो. तार्‍याभोवती ढगातून येणारी सामग्री देखील एक डिस्क बनवते. काही दशलक्ष वर्षांमध्ये, डिस्कमधील सामग्री एकत्रित होऊन धूमकेतू, लघुग्रह आणि अखेरीस ग्रह तयार होतात. टॉबिन आणि त्याच्या टीमने पाण्याच्या रासायनिक स्वाक्षऱ्या आणि तारा बनवणाऱ्या ढगापासून ते ग्रहांपर्यंतचा मार्ग मोजण्यासाठी ALMA चा वापर केला.
निरीक्षणासाठी रेडिओ दुर्बिणींचा वापर : पाण्यामध्ये सामान्यतः एक ऑक्सिजन अणू आणि दोन हायड्रोजन अणू असतात. टोबिनच्या टीमने पाण्याच्या थोड्या जड आवृत्तीचा अभ्यास केला जेथे हायड्रोजन अणूंपैकी एक ड्यूटेरियमने बदलला जातो. कारण साधे आणि जड पाणी वेगवेगळ्या परिस्थितीत तयार होते. त्यांचे गुणोत्तर पाणी केव्हा आणि कोठे तयार झाले हे निर्धारित करण्यासाठी वापरले जाऊ शकते. काही सूर्यमालेतील धूमकेतू, उदाहरणार्थ, हे प्रमाण पृथ्वीवरील पाण्यासारखे असल्याचे दर्शविले आहे, असे अभ्यासात म्हटले आहे. यावरून असे सूचित होते की धूमकेतूंनी पृथ्वीवर पाणी आणले असावे. टीमने ALMA नॉर्दर्न चिली येथे V883 Orionis मधील वायूयुक्त पाण्याचे निरीक्षण करण्यासाठी रेडिओ दुर्बिणींचा वापर केला. त्याच्या संवेदनशीलतेमुळे आणि लहान तपशील समजून घेण्याच्या क्षमतेमुळे, ते पाणी शोधू शकले आणि त्याची रचना निश्चित करू शकले, तसेच डिस्कमध्ये त्याचे वितरण मॅप करू शकले, असे अभ्यासात म्हटले आहे. निरीक्षणांवरून, शास्त्रज्ञांना असे आढळले की या डिस्कमध्ये पृथ्वीवरील सर्व महासागरातील पाण्याच्या किमान 1200 पट पाणी आहे.
बहुतेक पाणी बर्फासारखे गोठलेले : ढगांपासून तरुण तार्‍यांपर्यंत आणि नंतर धूमकेतूपासून ग्रहांपर्यंत पाण्याचा प्रवास प्रथम पाहण्यात आला आहे. परंतु आतापर्यंत तरुण तारे आणि धूमकेतू यांच्यातील संबंध गायब होता. V883 Orionis हा या प्रकरणातील गहाळ दुवा आहे. डिस्कमधील पाण्याची रचना आपल्या स्वतःच्या सौरमालेतील धूमकेतूंसारखीच आहे, असे टोबिन म्हणाले. हे या कल्पनेला पुष्टी देते की ग्रह प्रणालीतील पाणी कोट्यवधी वर्षांपूर्वी सूर्यापूर्वी आंतरतारकीय अवकाशात तयार झाले आणि धूमकेतू आणि पृथ्वी या दोघांनाही वारसा मिळाला आहे. पाण्याचे निरीक्षण करणे कठीण होते. नेदरलँड्समधील लीडेन वेधशाळेतील सह-लेखक मार्गोट लीमकर म्हणाले, ग्रह-निर्मिती डिस्क्समधील बहुतेक पाणी बर्फासारखे गोठलेले आहे. त्यामुळे ते सहसा आमच्या दृष्टीकोनातून लपलेले असते.
उर्जेचा नाट्यमय स्फोट डिस्कला गरम करतो : रेणू फिरत असताना आणि कंप पावत असताना त्यातून उत्सर्जित होणाऱ्या किरणोत्सर्गामुळे वायूयुक्त पाणी शोधले जाऊ शकते. पण जेव्हा पाणी गोठते तेव्हा ते अधिक क्लिष्ट होते. जिथे रेणूंची गती अधिक मर्यादित असते. ताऱ्याजवळ डिस्कच्या मध्यभागी वायूयुक्त पाणी आढळू शकते, जेथे गरमी आहे. हे जवळपासचे प्रदेश डस्ट डिस्कने लपलेले आहेत आणि दुर्बिणीने प्रतिमा काढण्यासाठी खूपच लहान आहेत, असे अभ्यासात म्हटले आहे. सुदैवाने अलीकडील अभ्यासात V883 Orionis डिस्क असामान्यपणे गरम असल्याचे दर्शविले गेले. तार्‍यातील उर्जेचा नाट्यमय स्फोट डिस्कला गरम करतो, टोबिन म्हणाले. अशा तापमानापर्यंत जिथे पाणी बर्फासारखे नाही तर वायूसारखे आहे.
हेही वाचा : ISRO Bring Down Climate Satellite : इस्त्रो मेघा-ट्रॉपिक्स-1 उपग्रह आकाशातून आणत प्रशांत महासागरात पाडणार
