उत्तर प्रदेशात पाचव्या टप्प्यातील (For the last 2 phases in Uttar Pradesh) 12 जिल्ह्यांतील 61 जागांसाठी रविवारच्या मतदानापूर्वी गाय हा प्रमुख प्रचार विषय म्हणून उदयास आला, (Cow factor effective in campaign ) तर त्याची कारणे शोधणे फार लांब नाही. पूर्व उत्तर प्रदेश जेथे मतदानाचे सहा आणि सातवे टप्पे नियोजित आहेत, ते देशातील सर्वाधिक गरिबीग्रस्त आणि मागासलेले क्षेत्र आहे, ज्याची राष्ट्रीय सरासरी 1.1 हेक्टरच्या तुलनेत प्रति व्यक्ती केवळ 600 चौरस मीटर जमीन आहे. पाचव्या, सहाव्या आणि सातव्या टप्प्यातील मतदारांसाठी, ज्यांच्याकडे बहुतेक लहान आणि विखुरलेले भूखंड आहेत, भटक्या गुरांचा धोका हा मुख्य आणि गंभीर चिंतेचा मुद्दा आहे.
आधीच्या टप्प्यांनुसार, पाचव्या टप्प्यासाठी - अयोध्या, अमेठी, चित्रकूट, रायबरेली आणि श्रावस्तीमधील 12 जिल्ह्यांचा समावेश असलेल्या ठिकाणी मतदानाची टक्केवारी केवळ 55 टक्के राहिली. या अविकसित प्रदेशात "लाभार्थी घटक" (गरिबांना थेट आर्थिक लाभ मिळवून देणारा) देखील मोठा असण्याची शक्यता होती. पण, प्रश्न मिटलेले नाहीत पाचव्या टप्प्यात भाजपला आधीच्या टप्प्यातील नुकसान भरून काढता येणार आहे का?
2017 च्या निवडणुकीत, भाजपने सहयोगी असलेल्या 'अपना दल' ने या प्रदेशातील 61 पैकी 50 जागा जिंकल्या होत्या, तर समाजवादी पक्षाचा सफाया झाला होता आणि बहुजन समाज पक्षाने केवळ तीन जागांवर विजय मिळवला होता. यादव आणि मुस्लिम हे सपाचे मुख्य समर्थक मानले जातात, परंतु मोठ्या संख्येने अस्तित्वात असलेल्या कुर्मी आणि केओरी यांसारख्या गैर-यादव ओबीसींनी मतदानात महत्वाची भुमिका नि
या प्रदेशातील मतदारांपैकी 22.5 टक्के मतदार अनुसूचित जाती आहेत, परंतु हे समुदाय जाटव मतदार (BSP प्रमुख मायावती यांच्या निष्ठावंत व्होटबँकसह) आणि इतर मागास समुदायांमध्ये विभागले गेले आहेत, ज्यात पासी, धोबी आणि कोरी यांचा समावेश आहे. मागील निवडणुकांमध्ये, भाजपला बिगर यादव ओबीसी आणि बिगर जाटव अनुसूचित जातींची सप्तरंगी युती करण्यात यश आले होते. पासी आणि मौर्य मतदारांचा वर्ग भाजपपासून दूर गेल्याचे वृत्त आहे, तर कुर्मींसह ओबीसी जातींचाही भगवा पक्षाशी नामुष्की ओढावल्याचे सांगितले जाते कारण मुख्यमंत्री योगी आदित्यनाथ यांनी राजपूत समाजाला प्रोत्साहन देण्यास प्राधान्य दिले आहे.
मागासवर्गीय आणि ओबीसी मतदारांमधे अनेक कारणांमुळे भाजपवर नाराजी असल्याचे म्हटले जातेय. यामध्ये आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल घटकांचा समावेश करून केंद्र सरकारने आरक्षण धोरण "सौम्य" केल्याची तक्रार आहे. ग्राउंड रिपोर्ट्स असेही सूचित करतात की ओबीसी आणि दलितांचे वर्ग पक्षापासून दूर गेले आहेत कारण या समुदायातील व्यक्तींना यूपी सरकारच्या "ठोको नीति" चा फटका बसला असे सांगितले जाते
निवडणुकीच्या उर्वरित दोन टप्प्यांपूर्वी भाजप कडून प्रचार आणि मुद्यांत सुधारणा करण्याचा प्रयत्न केला जाण्याची चिन्हे आहेत. गेल्या काही दिवसांतील काही उल्लेखनीय घडामोडी: प्रथम, मुख्यमंत्री योगी आदित्यनाथ यांचे फोटो गोरखपूरमध्ये लावलेल्या पक्षाच्या पोस्टर्स आणि बॅनरमधून गायब झाले आहेत. जेथे तेच उमेदवार आहेत. गोरखपूरमध्ये सहाव्या टप्प्यात २ मार्च रोजी मतदान होणार आहे. दुसरे म्हणजे, राज्यभरातील भाजपच्या घोषणांमध्येही किंचित पण लक्षणीय बदल करण्यात आला आहे.
‘सोच इमानदार, काम दमदार, अबकी बार योगी सरकार’ अशी पूर्वीची घोषणा होती. सुधारित आवृत्तीमध्ये असे लिहिले आहे: "सोच इमानदार, काम दमदार, अबकी बार भाजपा सरकार." पंतप्रधान नरेंद्र मोदी अलीकडच्या काही दिवसांत स्वत:च्या नावावर मते मागत आहेत, हेही कमी नाही. नुकत्याच झालेल्या एका सभेत बोलताना पंतप्रधानांनी रशिया-युक्रेन युद्धाचा मुद्दा उपस्थित करत लोकांना विचारले की, या अशा काळात जनतेला मजबूत पंतप्रधान नको होता का? केंद्र सरकारने गरिबांना दिल्या जाणाऱ्या मोफत अन्नधान्याची परतफेड म्हणून मोदींनी मतेही मागितली आहेत. नुकत्याच झालेल्या मेळाव्यात त्यांनी भावनिक आवाहन करण्याचा प्रयत्न केला.
गोरखपूरमध्ये लावण्यात आलेल्या पक्षाच्या होर्डिंग्ज आणि पोस्टर्समध्ये मध्य प्रदेशच्या माजी मुख्यमंत्री उमा भारती यांचे फोटो मोदींसोबत दिसत आहे हे देखील लक्षणीय आहे. उमा भारती हा पक्षाचा मागास जनतेचे प्रतिनिधीत्व करणारा चेहरा आहे आणि मध्य प्रदेशात तसेच बुंदेलखंडमधील ओबीसींमध्ये त्यांना माणनारा मोठा वर्ग आहे. त्यांना पूर्व उत्तर प्रदेशात पुढे करणे हे सूचित करते की भाजपच्या थिंक टँकला हे समजले आहे की हिंदुत्वाचा घटक पूर्वीसारखा प्रभावी राहिलेला नाही.
योगी आदित्यनाथ हा भाजपचा पंतप्रधान मोदींनंतरचा सर्वात लोकप्रिय चेहरा आहे. त्यामुळे त्यांच्या नेतृत्वाखाली या निवडणुकीसाठी पक्षाचा प्रचार करण्यात आला आहे. पंतप्रधानांनी ‘योगी है उपयोगी है’ आणि ‘आयेगा तो योगी ही’ अशा घोषणाही दिलेल्या आहेत. त्याच वेळी, भाजप नेतृत्वाने अनेक प्रसंगी योगींना कमी लेखल्याचीही उदाहरणे आहेत.
योगींनी अयोध्येतून निवडणूक लढवण्याची तयारी केली होती असे अनुमान लावले जात होते. परंतु पक्षाच्या केंद्रीय नेतृत्वाने शेवटच्या क्षणी ते होऊ दिले नाही. परिणामी यावेळी भाजपची निवडणूक यंत्रणा पूर्वीसारखी एकसंघ आणि मजबूत दिसत नाही, पक्षाच्या कार्यकर्त्यांमध्ये उत्साहाचा अभाव आहे. 10 मार्च रोजी मतमोजणी झाल्यावर भाजप बहुमताचा आकडा गाठू शकेल, परंतु पक्ष विधानसभेत आपले पूर्वीचे संख्याबळ टिकवून ठेवण्याची शक्यता नाही.
