हैदराबाद - अत्यावश्यक सेवेचे सातत्य सुनिश्चित करण्यासाठी प्रत्येक रुग्णालयात आरोग्य सेवा आवश्यक आहे. तसेच रुग्णांची योग्य देखभाल करण्यासाठी सामान्य आणि आपत्कालीन घरगुती व उपचारित पाण्याची व्यवस्था, उर्जा यंत्रे, वैद्यकीय गॅस आणि व्हॅक्यूम सिस्टम, नैसर्गिक वायू प्रणाली, हिटींग, व्हेंटिलेशन आणि वातानुकूलित प्रणाली, लिफ्ट/लिफ्ट, आग/जीवन सुरक्षा व्यवस्था आवश्यक आहे. आज अहमदनगर येथील जिल्हा रुग्णालयातील कोरोना आयसीयू वार्डाला भीषण आग लागल्याची 11 जणांचा मृत्यू झाला आहे. असून मृतांचा आकडा वाढण्याची शक्यता आहे. याच पार्श्वभूमीवर ईटीव्ही भारतचा आजपर्यंत महाराष्ट्रासह देशात झालेल्या रुग्णालयातील आगींचा काही महत्त्वाच्या घटनांवर एक नजर टाकणारा हा रिपोर्ट....
2008 ते 2018 मधील अहवाल -
मुंबईमध्ये जागोजागी उंच इमारती बांधल्या जातात. अशा उंच इमारती बांधताना त्यामध्ये सुरक्षा आणि आगीपासून वाचण्यासाठी यंत्रणा कार्यरत नसतात. यामुळे सामान्य नागरिकांचा जीव जातो. गेल्या वर्षी म्हणजेच २०२० मध्ये एकूण ३८४१ आगीच्या घटना नोंद झाल्या. त्यात १०० जणांचा मृत्यू झाला. तर २९८ लोक जखमी झाले, अशी माहिती मुंबई अग्निशमन दलाने दिलेली आहे. २००८ ते २०१८ या दहा वर्षांच्या कालावधीत ४८ हजार ४३४ आगी लागण्याच्या घटना नोंद झाल्या आहेत. त्यात १५६८ गगनचुंबी इमारतीचा समवेश आहे. तसेच ८७३७ रहिवाशी इमारतीत आग लागली आहे. तसेच ३८३३ व्यासायिक इमारतीत आग लागली आहे. ३१५१ झोपडपंट्ट्यांमध्येही आग लागली होती.
महाराष्ट्रातील काही महत्त्वाच्या घटना -
विरारमधील घटनेत 13 जणांचा झाला होता मृत्यू -
पालघर येथे 23 एप्रिल रोजी रात्री ०३:१३ वाजताच्या सुमारास तिरुपती नगर, बंजारा हॉटेलच्या मागे, विरार(प.) येथे विजय वल्लभ हॉस्पिटलमध्ये दुसऱ्या मजल्यावरील अतिदक्षता विभागात आग लागली होती. ही आग अग्निशमन दलाच्या जवानांनी शर्थीचे प्रयत्न करून पहाटे ०५:२० वा. सुमारास विझवली होती. या घटनेत १३ रुग्णांचा आगीमध्ये होरपळून मृत्यू झाला होता.
भांडूप येथील सनराईज मधील झाले होते अग्नीकांड -
भांडूप ड्रिम्स मॉलमध्ये आग लागल्याने याच मॉलमधील सनराईज हॉस्पिटलमध्ये 25 मार्चच्या मध्यरात्री आग लागली होती. या आगीच्या दुर्घटनेत एकूण ७८ रुग्णांना अग्निशमन दलाने बाहेर काढले त्यापैकी 11 रुग्णांचा मृत्यू झाला होता. ही आग मॉलमधील बँक्वेट हॉलमधील सिलिंडरच्या बेकायदेशीर साठ्यामुळे भडकल्याचा निष्कर्ष काढण्यात आला असून या प्रकरणी ड्रिम्स मॉल, सनराईज हॉस्पिटल व बॅन्क्वेट हॉल व्यवस्थापनाविरोधात गुन्हे दाखल करण्याची शिफारस करण्यात आली आहे. महापालिकेच्या आपत्कालीन व्यवस्थापन विभागाचे उपायुक्त प्रभात रहांगदळे यांनी पालिका आयुक्तांना सादर करण्यात आलेल्या अहवालात ही शिफारस करण्यात आली आहे.
भंडाऱ्यातील जिल्हा रुग्णालयात दगावले होते 10 बालके -
भंडारा जिल्हा सामान्य रुग्णालयामध्ये अतिदक्षता नवजात केयर युनिटमध्ये (SNCU) आग लागल्यामुळे 10 नवजात बालकांचा मृत्यू झाल्याची घटना घडली आहे. शनिवारी मध्यरात्री जवळपास दोन वाजता ही आग लागली. SNCU मध्ये एकूण 17 नवजात बालके होती. त्या पैकी 7 बालकांना वाचविण्यात यश आले होते. या प्रकरणी राज्याचे मुख्यमंत्री यांनी विभागीय आयुक्तांच्या नेतृत्वात चौकशीसाठी समिती गठित केली होती. अकरा दिवसानंतर कालिया समितीने अहवाल शासनाच्या सुपूर्द केला. जिल्हा शल्य चिकित्सक संबंधित अधिकारी आणि कर्मचाऱ्यांना दोषी ठरविण्यात आले होते. दुर्लक्षामुळे ही घटना घडली, असा निष्कर्ष समितीने काढल्यानंतर दोषींवर कारवाईची शिफारसही करण्यात आली होती.
भारतातील हॉस्पिटल्समधील लागलेल्या काही भयंकर आगी व त्यामागील कारणे -
एएमआरआय हॉस्पिटल, कोलकाता
या रुग्णालयात डिसेंबर 2011मध्ये मोठी आग लागल्याची घटना घडली होती. या दुर्घटनेत जवळपास 95 जणांना आपले प्राण गमवावे लागले. तळघरामध्ये दहनशील पदार्थांचा इलेक्ट्रिकल शॉर्ट सर्किटँड साठा हे या आगीचे मुख्य कारण होते. रुग्णालय प्रशासनाने याकडे दुर्लक्ष केले होते.
आयएमएस अँड एसयूएम हॉस्पिटल, भुवनेश्वर
ही घटना 17 ऑक्टोबर 2016 या दिवशी घडली. या दुर्घटनेत 22 जणांचा मृत्यू झाला होता. तर 120 जण जखमी झाले होते. आपत्कालीन परिस्थितीत रुग्णालयातील कर्मचारी तयार नसणे हे यामागील कारण होते.
रोहिणी सुपरस्पेशालिटी हॉस्पिटल, हनामकोंडा (तेलंगाणा)
ही घटना 17ऑक्टोबर 2017 यादिवशी घडली होती. ही दुर्घटना ज्यावेळी घडली त्यावेळी 199 रुग्ण दाखल करण्यात आले होते. या दुर्घटनेत दोन जणांचा मृत्यू झाला होता. तर चार जण जखमी झाले होते. रुग्णालयाची अग्निसुरक्षा यंत्रणा इतक्या कठिण काळातही कार्य करू शकली नाही.
माय हॉस्पिटल, इंदूर
या ठिकाणी आगीची घटना 4 नोव्हेंबर 2017 यादिवशी घडली. घटनेदरम्यान, हॉस्पिटलमध्ये 47 नवजात शिशू होते. सुदैवाने, कोणतीही जिवीतहानी झाली नाही. मात्र, रुग्णालय प्रशासनाने आगीच्या नियमांना बगल दिली, असा आरोप करण्यात आला.
या सर्व प्रकरणांमध्ये, अग्नि सुरक्षा नियमांचे उल्लंघन करण्यात आले.
राज्य आणि केंद्रशासित प्रदेशांचा सुरक्षा मार्गदर्शक तत्त्वांच्या अंमलबजावणीबाबत अहवाल, केंद्राने सर्वोच्च न्यायालयाला 1 डिसेंबर 2020ला दिला. त्यात केंद्राने असे म्हटले, की रुग्णालयात किंवा नर्सिंग होममध्ये आग लागण्याच्या घटना रोखण्यासाठी अग्निसुरक्षा मार्गदर्शक तत्त्वांच्या अंमलबजावणीबाबत सर्व राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांना (राज्य शासित प्रदेशांना) 4 डिसेंबरपर्यंत स्थिती अहवाल पाठविण्याचे निर्देश केंद्राने दिले.
गेल्या पाच वर्षात रुग्णालयांमध्ये किंवा नर्सिंग होममध्ये झालेल्या अग्निशामक घटनांबाबत केलेल्या चौकशीत सर्व राज्यांना व केंद्रशासित प्रदेशांना त्यांचे कार्यवाही अहवाल (एटीआर) पाठविण्यास सांगितले गेले आहे, असे सरकारने अ‌ॅपेक्स सर्वोच्च न्यायालयाला सांगितले आहे.
रुग्णालयातील अग्निशामक सेवा -
रुग्णालयालीत अग्निशामक सेवेचा अपेक्षित दर -
1. तुलनात्मक सुरक्षा - हे रुग्णालयाच्या आवारात उष्णतेचा आणि धुरापासून संरक्षण आहे, जेथे परिसराबाहेर रहिवाशांना हटविणे शक्य नाही आणि/किंवा शक्य नाही.
2. अंतिम सुरक्षा - बाधित क्षेत्रातील रहिवाशांना रुग्णालय इमारतीच्या बाहेरील असेंब्ली पॉइंटपर्यंत पूर्णपणे काढून टाकणे.
अग्निसुरक्षेच्या पुढील घटकांचा समावेश होतो.
मोकळी जागा (Open Spaces, Basements)
आतील पायऱ्या (Internal Staircases)
सुरक्षित पायऱ्या (Protected Staircases)
बाहेरील पायऱ्या (External Staircases)
बंद दरवाजे (Exit Doors)
कॉरिडॉर
नॉन स्ट्रक्चरल अग्निसुरक्षेचे घटक -
आगीवर नियंत्रण मिळवण्यासाठी भूमिगत स्थिर पाणी टँक
फायर पंप रुम
रबरी नळी
स्वयंचलित स्प्रिंकलर सिस्टम
आणीबाणी आणि बचाव प्रकाश
रुग्णालयातील कर्मचाऱ्यांसाठी अग्निशामक सुरक्षेबाबत सूचना -
वैयक्तिक सुरक्षेसाठी सूचना -
इलेक्ट्रिक फायर अलार्मचे बटण प्रेस करणे. त्यांनी सूचना वाचाव्यात आणि त्या फॉलो कराव्यात. अग्निशामक यंत्र, नळीची रिल इत्यादींचे ठिकाण त्यांच्या संबंधित मजल्यावर पोहोचवणे. काम करत असलेल्या सर्वात जवळच्या एक्झिट असलेल्या ठिकाणाहून बाहेर पडणे.
फायर/डेप्युटी फायर वॉर्डनला कळविण्याबाबतची बाबी -
1. कोणतेही बाहेर पडण्याचे दार/मार्ग सैल साहित्य, वस्तू, बॉक्स इत्यादीद्वारे अडथळा आणत असल्यास.
2. कोणताही जिना दरवाजा असल्यास, लिफ्ट लॉबीचा दरवाजा आपोआप बंद होत नाही किंवा तो पूर्णपणे बंद होत नाही.
3. जर कोणतेही पुश बटण फायर अलार्म पॉइट किंवा अग्निशामक यंत्रात अडथळा आणला असेल, खराब झाला असेल तर.
अग्निशामक घटनांसाठी सूचना -
रुग्णालयाच्या आवारात आगीच्या कोणत्याही घटनेदरम्यान कर्मचार्‍यांनी काय करावे ?
जवळच्या अग्निशामक अलार्मचा तोडावा. (जर ते अगोदरच आग शोधू शकतील)
वार्डनच्या मार्गदर्शनानंतर अग्निशामक यंत्र/नळीची रील सह आग विझवण्याचा प्रयत्न करा. फायर वॉर्डनच्या निर्देशानुसार आग लागलेला मजला/ठिकाण रिकामा करा.
आगीपासून सुरक्षेसाठी साधने काय असावी?
अग्निसुरक्षा सुनिश्चित करण्यासाठी इमारतींचे नियोजन, डिझाइन आणि बांधकाम केले जाईल आणि हे अग्निसुरक्षेच्या राष्ट्रीय इमारत संहितेचे भाग IVच्या अनुषंगाने केले जातील. बांधकाम योजना देखील मुख्य अग्निशमन अधिकारी यांच्याकडूनही पारित करुन यायला हवी.
सर्वाधिक आगी शॉक सर्किटमुळे -
गेल्या दहा वर्षात ज्या आगीच्या घटना घडल्या आहेत. त्यामध्ये सर्वाधिक आगी या शॉक सर्किटमुळे लागल्या आहेत. या काळात ३२ हजार ५१६ आगी या शॉक सर्किटमुळे लागल्या आहेत. १११६ आगी या गॅस सिलेंडर लिकेजमुळे लागल्या आहेत. तर ११ हजार ८८९ आग या अन्य कारणामुळे लागल्या आहेत. दहा वर्षाच्या कालावधीत एकूण ६०९ लोकांचा मृत्यू झाला आहे. त्यात २१२ पुरुष व २१२ महिलांचा तसेच २९ मुलांचा समावेश आहे. आगीच्या घटनेत ८९ कोटी ४ लाख ८६ हजार १०२ रुपयांच्या मालमत्तेचे नुकसान झाले आहे, अशी माहिती दिल्याचे शेख यांनी सांगितले.
