स्थापत्य कलेचे अद्वितीय गुरु भगवान विश्वकर्मा यांची जयंती देशभरात साजरी होत असते. हा सण प्रामुख्याने कर्नाटक, आसाम, पश्चिम बंगाल, बिहार, झारखंड, ओडिशा आणि त्रिपुरा इत्यादी राज्यांमध्ये साजरा केला जातो. वर्ष 2023 रोजी विश्वकर्मा जयंती 3 फेब्रुवारी शुक्रवारला साजरी केल्या जाणार आहे. हिंदू धर्मात आपण सर्वच तिथीनुसार प्रत्येक सण साजरा करतो. विश्वकर्मा जयंतीच्या दिवशी पूजा केल्याने व्यापाऱ्यांना विशेष फळ प्राप्त होते.
का साजरी केली जाते विश्वकर्मा जयंती? : तसे, सध्या मोठमोठ्या इमारती बांधण्याचे काम अभियंते करतात, पण तुम्ही कधी विचार केला आहे का? की सतयुगात स्वर्गलोक, त्रेतायुगात लंका, द्वापरमध्ये द्वारका आणि कलियुगात जगन्नाथ मंदिर कोणी बांधले? हिंदू मान्यतेनुसार, प्राचीन काळी भगवान विश्वकर्मा यांनी महाल बांधले होते आणि देवतांची शस्त्रे तयार केली होती, म्हणून त्यांना 'सृष्टी रचयिता' म्हणतात.
वास्तुविशारद भगवान विश्वकर्मा : भगवान विश्वकर्मा यांची वास्तुविशारद म्हणून पूजा केली जाते, म्हणूनच या दिवशी साधने, यंत्रे आणि वाहनांचीही पूजा केली जाते. भगवान कृष्णाची द्वारका नगरी, शिवाची त्रिशूळ, पांडवांची इंद्रप्रस्थ नगरी, पुष्पक विमान, इंद्राचे व्रज, सुवर्ण लंका ही देखील भगवान विश्वकर्मानेच बांधली होती असे मानले जाते. म्हणूनच कोणत्याही कार्याच्या निर्मिती आणि बांधकामाशी संबंधित लोक या श्रद्धेने भगवान विश्वकर्माची पूजा करतात. भगवान विश्वकर्मा यांच्या जयंतीनिमित्त लोक त्यांच्या कार्यालयांची, कारखान्यांची आणि यंत्रांची पूजा करतात. यासोबतच लोक नोकरी किंवा त्यांच्या व्यावसायिक जीवनात वापरल्या जाणार्‍या शस्त्रे आणि यंत्रांची पूजा करतात.
विश्वकर्मा पूजेची कथा : निर्माता, शिल्पकार, तंत्रज्ञान आणि विज्ञानाचे जनक भगवान विश्वकर्मा यांची पूजा केल्यास प्रगती होते. हिंदू पौराणिक कथेनुसार, धार्मिक प्रथा असलेला सारथी आपल्या पत्नीसह काशीमध्ये राहत होता. तो त्याच्या कामात तरबेज होता, पण प्रयत्न करूनही आणि अनेक ठिकाणी जाऊनही त्याला त्याच्या मेहनतीचे पैसे देखील मिळत नव्हते. त्याच्या बायकोलाही मुल होत नसल्याची खूप काळजी वाटत होती. दोघेही ऋषीमुनींकडे संतान मिळवण्यासाठी जात असत, पण त्यांची इच्छा पूर्ण होत नव्हती. तेव्हा शेजारचा एक ब्राह्मण सारथीच्या पत्नीला म्हणाला, तू भगवान विश्वकर्माच्या आश्रयाला जा, तुझी इच्छा नक्कीच पूर्ण होईल आणि अमावास्येच्या दिवशी व्रत करून भगवान विश्वकर्माची कथा ऐक. यानंतर सारथी आणि त्यांच्या पत्नीने अमावस्येला भगवान विश्वकर्माची पूजा केली. त्यामुळे त्याला पैसा आणि मुलगा मिळाला आणि दोघेही आनंदी जीवन जगू लागले. तेव्हापासून विश्वकर्माची पूजा मोठ्या धूमधडाक्यात करण्यात आली.
विश्वकर्मा पूजा-विधी ? : विश्वकर्मा जयंतीच्या दिवशी अभियंते त्यांच्या कामाच्या ठिकाणाची, बांधकामाच्या जागेची (जमिनीची) पूजा करतात. या दिवशी कामगार वर्ग आपल्या साधनांची पूजा करतो. काही ठिकाणचे उद्योग कार्य या दिवशी बंद असते. या दिवशी विणकर, सुतार, सर्व प्रकारचे कारागीर भगवान विश्वकर्माची पूजा करतात. या दिवशी अनेक ठिकाणी यज्ञ केले जातात.
भगवान विश्वकर्मा जन्माची कथा : पौराणिक कथेनुसार, सृष्टीच्या प्रारंभी, भगवान विष्णू क्षीरसागरात शेषशाय्यावर प्रकट झाले. भगवान विष्णूच्या नाभी-कमळातून चतुर्मुखी भगवान ब्रह्मा प्रकट झाले. धर्म हा ब्रह्मदेवाचा पुत्र होता आणि वास्तु हा धर्माचा पुत्र होता. पौराणिक ग्रंथांनुसार, वास्तू हा धर्म की वास्तू नावाच्या स्त्रीला जन्मलेला सातवा मुलगा होता, जी कारागिरीची प्रवर्तक होती. वास्तुदेवांच्या अंगिरसी नावाच्या पत्नीपासून विश्वकर्माजींचा जन्म झाला. आपल्या वडिलांप्रमाणेच विश्वकर्मा हे स्थापत्यकलेचे एक अद्वितीय बनले. विश्वकर्मा हे हिंदू देव आहेत. भगवान विश्वकर्मा यांच्या साधारणतः पाच जाती यात गणल्या जातात- 1. गवंडी, 2 लोहार, 3 कुंभार, 4 सुवर्णकार आणि 5 शिल्पकार. त्यामुळे आज हा व्यवसाय करीत असलेले किंवा या जातीचे लोक भगवान विश्वकर्मा यांची आवर्जून पूजा करतात.
