हैदराबाद : देशाची जुनी संसद इमारत ही देशाची विभागणी आणि जातीय दंगलीसह जगातील पाचवी मोठी अर्थव्यवस्था होण्यापर्यंतचा प्रवासाची साक्ष बनली आहे. या इमारतीमधील सेंट्रल हॉलमध्ये 15 ऑगस्ट 1947 च्या मध्यरात्री सुरू झालेली ट्रिस्ट ऑफ डेस्टिनी ला आज इतिहासात जमा होणार आहे. एका नव्याची युगाची सुरुवात झाली का अस्ताला गेलेल्या युगाची आठवण आपल्या सर्वांच्या मनात येत असते. नवी संसद आणि जुनी संसद इमारत या दोन इमारीत याच युगाचे प्रतीक आज बनल्या आहेत.
एका बाजूला नव्या युगाला सुरुवात होत आहे. तर जे पुढे भविष्यात काय होणार देशाची प्रगती कशी होणार या लक्ष्याकडे पाहत आहे. तर दुसरी इमारत आजच्या दिवसापर्यंत घडलेल्या देशातील घटनांना आठवू पाहत आहे. ब्रिटीश राजवटीचा काळ ते प्रजासत्ताक देशाची साक्ष असलेली ही जुन्या संसदेची इमारत आज नव्या युगाची साक्ष होत आहे.
काउंसिल हाउसला मिळाले संसद भवनचे नाव : स्वातंत्र्याआधी म्हणजे ब्रिटिश राजवटीत भारतात व्हाईसरॉय हे देशातील सर्वात पद होते. लॉर्ड इरवीन हे रायसीना हिलच्या वरती बनवण्यात आलेले व्हाईसरॉयच्या हाऊसवर ताबा मिळवणारे पहिले व्यक्ती होते. 1950 मध्ये भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर ते व्हाउस राष्ट्रपती भवन या नावाने ओळखले जाऊ लागले. त्याचवेळी काउंसिल हाऊसला संसद भवन हे नाव देण्यात आले. 24 जानेवारी 1927 रोजी तिसऱ्या विधानसभेच्या पहिल्या सत्राला संबोधित करताना व्हाईसरॉय लॉर्ड इरवीन म्हणाले होते की, तुम्ही दिल्लीमध्ये आपल्या नव्या आणि स्थावर घरात पहिल्यांदा भेटत आहात. या सभागृहात सभागृहाचे महत्त्व, योग्यप्रकारची व्यवस्था करण्यात आली आहे. या ठिकाणाहून देशातील नागरिकांचे प्रतिनिधीत्व केले जाणार आहे. काउंसिल हाऊस म्हणजे आताचे जुनी संसद इमारत ही 98 फुटाच्या व्यासात बनवण्यात आलेले एक मध्यवर्ती सभागृह आहे. हे सभागृहाचे मोठे महत्त्व आहे. कारण याच ठिकाणी भारतीय संविधानाचा मसुदा तयार करण्यात आला. भारताचे संविधान 26 जानेवारी 1950 रोजी लागू करण्यात आले. तसेच याच सभागृहात पहिल्या सार्वत्रिक निवडणुका घेण्यात आल्या.
पहिली संसद 1952 मध्ये अस्तित्वात- निवडणुका 1951-52 मध्ये झाल्या होत्या. त्याच्या परिणामी, पहिली निवडलेली संसद एप्रिल 1952 मध्ये अस्तित्वात आली. यात लोकसभा, राज्यसभा आणि लायब्ररी हॉल आहे. या तीन चेंबर्समध्ये एक बाग आहे, यामुळे संसदेचा परिसर हा आनंदी आणि प्रसन्न बनवते. संसदेच्या या सभागृहात लोकसभा, राज्यसभेचे मंत्री आपले कामकाज करतात. मंत्री आणि महत्त्वाचे अधिकारी तसेच लोकसभा आणि राज्यसभेचे अध्यक्ष्यांसाठी राहण्याची सोय देखील याच इमारतीमध्ये आहे. 1956 साली या संसदेच्या भवनात दोन मजले जोडण्यात आले आणि याची क्षमता वाढवण्यात आली. देशातील नागरिकांना लोकशाहीच्या वारशाबद्दल माहिती व्हावी यासाठी संसद संग्रहालयाची स्थापना 2006 मध्ये करण्यात आली. हे संग्रहालय ध्वनी आणि प्रकाश व्हिडिओ, मोठे स्क्रीन संगणक प्रदर्शन यात करण्यात आली आहेत.
असा आहे जुन्या इमारतीचा परिसर : कौन्सिल हाऊस, सध्या जुने संसद भवन आहे, त्यात 98 फूट व्यासाचा मध्यवर्ती हॉल आहे. या सभागृहाला खूप महत्त्व आहे कारण भारतीय संविधानाचा मसुदा ज्या ठिकाणी तयार करण्यात आला होता आणि ते संसद भवनाचे सार दर्शवते. भारतीय राज्यघटना २६ जानेवारी १९५० रोजी लागू झाली आणि १९५१-५२ या वर्षात नवीन राज्यघटनेअंतर्गत पहिल्या सार्वत्रिक निवडणुका झाल्या. परिणामी, पहिली निवडलेली संसद एप्रिल 1952 मध्ये अस्तित्वात आली. यात लोकसभा, राज्यसभा आणि लायब्ररी हॉल आहे. या तीन चेंबर्समध्ये एक बाग आहे, यामुळे संसदेचा परिसर हा आनंदी आणि प्रसन्न बनवते. संसदेच्या या सभागृहात लोकसभा, राज्यसभेचे मंत्री आपले कामकाज करतात. मंत्री आणि महत्त्वाचे अधिकारी तसेच लोकसभा आणि राज्यसभेचे अध्यक्ष्यांसाठी राहण्याची सोय देखील याच इमारतीमध्ये आहे. 1956 साली या संसदेच्या भवनात दोन मजले जोडण्यात आले आणि याची क्षमता वाढवण्यात आली. देशातील नागरिकांना लोकशाहीच्या वारशाबद्दल माहिती व्हावी यासाठी संसद संग्रहालयाची स्थापना 2006 मध्ये करण्यात आली. हे संग्रहालय ध्वनी आणि प्रकाश व्हिडिओ, मोठे स्क्रीन संगणक प्रदर्शन यात करण्यात आली आहेत.
या गोष्टींची साक्षीदार आहे जुनी इमारत : या ऐतिहासिक वास्तूचे कॉरिडॉर दूरदर्शी नेत्यांच्या पाऊलखुणा आणि उत्कट वादविवादांनी प्रतिध्वनीत आहेत. या गोष्टींनी भारताचे नशीब घडवले आहे. येथेच अटलबिहारी वाजपेयी यांनी पंतप्रधान म्हणून आपल्या अल्पशा कार्यकाळात ग्राहक व्यवहार, अन्न आणि सार्वजनिक वितरण मंत्रालय सुरू केले आणि देशाच्या कल्याणावर अमिट छाप सोडली होती. संसदेच्या याच भिंती आहेत ज्या साक्ष आहेत जेथे भारतीय जनता पक्षाला आपली सत्ता सोडावी लागली होती. भारतीय जनता पक्षाच्या युती सरकारला विश्वासदर्शक ठरावाला सामोरे जावे लागले आणि सत्ता गमावावी लागली. AIADMK ने पाठिंबा काढून घेतल्याने भारतीय जनता पक्षाला आपली सत्ता गमावावी लागली होती. याच सभागृहात माजी पंतप्रधान अटलबिहारी वाजपेयी यांनी केलेले भाषण आजही अनेक लोकांना प्रोत्सहन देत असते. जुनी संसद आजही त्या भाषणाची साक्षीदार आहे. अशा काही राजकीय घटनांनी इतिहासाची जडणघडण केली आहे. ज्यामुळे राष्ट्राचे वैविध्यपूर्ण आणि गतिमान स्वरूप प्रतिबिंबित करणारी टेपेस्ट्री तयार झाली आहे. जुनी इमारत ही जी भारतीय लोकांच्या लवचिकतेचा आणि आत्माचा पुरावा आहे. या पवित्र सभागृहात स्वातंत्र्यासाठी अथक संघर्ष केला आहे. या संसदेने जवाहरलाल नेहरूंच्या "ट्रिस्ट विथ डेस्टिनी" भाषणातील प्रेरणादायी शब्दांपासून ते 1962 च्या भारत-चीन युद्धे पाहिले आहे. संसदेच्या या भिंतींनी प्रगतीसाठी तळमळणाऱ्या तरुण राष्ट्राच्या भावना आणि आकांक्षा आत्मसात केल्या आहेत.
या इमारतीने सोसाल्या आहेत दु:खाच्या झळा : या संसदेच्या सभागृहातच सभागृह अध्यक्षांनी गांधींच्या निधनाची बातमी सांगतिली होती. तो दिवस होता 2 फेब्रुवारी 1948 आणि त्यावेळी अध्यक्ष होते मावळकर. मावळकर म्हणाले होते की, आज दुपारी आपण एका मोठ्या दुखाला सामोरे जात आहोत. ज्यांनी आपल्याला गुलामीतून बाहेर काढले आणि स्वतंत्र केले. त्या व्यक्तीचे आज निधन झाले. तर पंडीत जवाहरलाल नेहरु म्हणाले होते की, किर्ती गेली आणि आपल्या जीवनातील उब आणि प्रकाशाच्या सूर्याचा अस्त झाला. आपण आता अंधारात हुडहुड आहोत. याच संसदेच्या भवनात लाल बहादुर शास्त्री यांनी देशाला एक आठवडा जेवण करण्याचे आवाहन केले होते. कारण त्या काळी देशात अन्नधान्याची कमतरता होती आणि 1965 मध्ये पाकिस्तान सोबत भारताचे युद्ध झाले होते. याच इमारतीवर दहशतवाद्यांनी हल्ला केला होता. डिसेंबर 2001 साली पाकिस्तानी दहशतवाद्यांनी आपल्या संसदेवर हल्ला केला होता. याच संसदेच्या सभागृहात अटलबिहारी वाजपेयी यांनी 1998 मध्ये पोखरणमधील अणू बॉम्बच्या परीक्षणाची यशस्वी चाचणी झाल्याची घोषणा केली होती. देशाने 1998 च्या काळात 11 मे आणि 13 ला पाच भूमिगत परमाणू म्हणजे अणू बॉम्ब चाचणी केल्या होत्या. त्यावेळी याच सभागृहात माजी पंतप्रधान अटल बिहारी वाचपेयी यांनी पूर्ण जगाला सांगितले होते की, भारत या शस्त्राचा आधी वापर करणार नाही.
हेही वाचा -
