हेदराबाद: रामचरितमानस किंवा रामायणात हमुमानजींच्या लग्नाचा कोणताही उल्लेख आढळत नाही. पण पराशर संहितेत, भगवान सूर्याची कन्या सुरवाचला आणि हनुमानजी यांच्या विवाहाचा संदर्भ आहे. पौमचरितानुसार, युद्धातील पराभवानंतर रावणाने आपली कन्या अनंगकुसुमा हिचा विवाह हनुमानजीशी केला असाही उल्लेख आढळतो. बाल हनुमानाचा जन्म चैत्र महिन्यातील पौर्णिमेच्या दिवशी चित्रा नक्षत्रात मेष राशीत झाला मंगलमूर्ती हनुमानजींची बाल ब्रह्मचारी आणि राम भक्त म्हणून पूजा केली जाते. पण बजरंगबली अविवाहित होते का? त्यांची पत्नी कोण होती? या बद्दलची रंजक माहिती आणि त्यामागील तर्क जाणून घेण्याचा प्रयत्न करु.
तीन विवाह का आणि कसे झाले : जगभरात बजरंगबलीचे भक्त हनुमान जयंती साजरी करत आहेत. दरवर्षी चैत्र महिन्यातील पौर्णिमेला हा उत्सव साजरा केला जातो. जसे एकीकडे भगवान हनुमान बाल ब्रह्मचारी आहेत, तर दुसरीकडे त्यांनी 3 विवाह देखील केले होते. पण या तिघांची परिस्थिती आणि काळ खूपच मनोरंजक आहे. विवाहित बजरंगबली यांचे तेलंगणात एक मंदिर आहे, जिथे त्यांची पत्नी सुरवाचलासह भगवान हनुमानाचे मंदिर आहे. हे एकमेव मंदिर आहे, जे बजरंगबलीच्या लग्नाचे प्रतीक मानले जाते. बालब्रह्मचारी राहिलेल्या भगवान हनुमानाचे तीन विवाह का आणि कसे झाले? त्यांच्या विवाहाचे वर्णन पौराणिक ग्रंथांमध्ये अनेक ठिकाणी आले आहे.
सूर्याच्या मुलीशी पहिला विवाह : पौराणिक कथेनुसार, पराशर संहितेत भगवान सूर्याची कन्या सुरवाचला आणि हनुमानजी यांच्या विवाहाचा संदर्भ आहे. रुद्रावतार भगवान हनुमानाने सूर्य देवाला आपला गुरू बनवले होते. त्यांनी सूर्यदेवाकडून 9 विद्यांमध्ये पारंगत होण्याचे ठरवले. त्याने हनुमानाला ९ विद्यांचे ज्ञान द्यावे अशी सूर्यदेवाची इच्छा होती. हनुमानजी यापैकी 5 शिकले होते. उरलेल्या 4 विद्यांसाठी त्यांचा विवाह होणे बंधनकारक होते. अशी स्थिती पाहून सूर्यदेवाने आपल्या मुलीचे लग्न हनुमानजींशी लावून दिले. पण लग्नानंतर सुरवाचला कायम तपश्चर्येत मग्न झाली. यासोबतच हनुमानजींनी त्यांच्या इतर चार विद्यांचे ज्ञानही प्राप्त करण्यास सुरुवात केली. अशा प्रकारे लग्न होऊनही हनुमानाचे ब्रह्मचर्य व्रत मोडले नाही.
ब्रह्मचर्य मात्र कायम : सूर्यदेवाने हनुमानजींना सांगितले होते की लग्नानंतर सुरवाचला पुन्हा तपश्चर्या करेल आणि तसे झाले. हनुमानजींनाही त्यांच्या उरलेल्या चार शिक्षणाचे ज्ञान मिळू लागले.
सुरवाचलाचा जन्म कोणत्याही गर्भातून झाला नाही, म्हणून हनुमानजींच्या ब्रह्मचर्येत त्यांच्याशी लग्न करूनही कोणताही अडथळा आला नाही आणि विशेष परिस्थितीत लग्न झाल्यामुळे हनुमानजींना ब्रह्मचारी म्हटले जाते.
रावणाची कन्येशी विवाह : पौमचरितमधील एका घटनेनुसार, रावण आणि वरुण देव यांच्यातील युद्धाच्या वेळी, वानरराजा हनुमानाने वरुण देवाच्या वतीने रावणाशी युद्ध केले आणि त्याच्या सर्व पुत्रांना ओलिस बनवले. असे मानले जाते की युद्धातील पराभवानंतर रावणाने आपली कन्या अनंगकुसुमा हिचा विवाह हनुमानाशी केला. पौम चरित शास्त्रात या घटनेचा उल्लेख आढळतो. खर-दुषणाच्या वधाची बातमी घेऊन राक्षस दूत हनुमानाच्या भेटीला पोहोचला तेव्हा शोक अनावर झाल्यामुळे अनंगकुसुमा बेहोश झाली. कारण तिच्या कुटुंबातील सदस्यांच्या मृत्यूची दुःखद होती.
वरुण देव यांची कन्या सत्यवतीशी विवाह : रावण आणि वरुण देव यांच्यातील युद्धात हनुमानजींनी प्रतिनिधी म्हणून युद्ध केले आणि वरुण देवाला अंतिम विजय मिळवून दिला. यावर प्रसन्न होऊन वरुण देवाने हनुमानजींचा विवाह आपली कन्या सत्यवती हिच्याशी लावला. जरी शास्त्रात बजरंगबलीच्या या विवाहांचा उल्लेख आहे, परंतु हे तिन्ही विवाह केवळ विशेष परिस्थितीतच झाले. त्याच वेळी, असे देखील म्हटले जाते की भगवान हनुमानाने कधीही आपल्या पत्नींशी वैवाहिक संबंध ठेवले नाहीत. म्हणूनच तो जन्मभर ब्रह्मचारी राहिले.
तेलंगणामध्ये गृहस्थ हनुमानाचे मंदिर : तेलंगणातील खम्मम जिल्ह्यात हनुमानाचे खास मंदिर आहे. येथे हनुमानजींची पत्नी सुरवाचलासह गृहस्थाच्या रूपात पूजा केली जाते. असे म्हटले जाते की हे मंदिर इतके पूजनीय आहे की, अनेक जोडपी सुखी वैवाहिक जीवनासाठी येथे भेट देतात. या मंदिरात पत्नीसह बजरंगबलीचे दर्शन घेतल्याने वैवाहिक जीवनातील सर्व अडथळे दूर होतात आणि वैवाहिक जीवन सुखी होते, असे मानले जाते.
