लोहरी हा आनंदाचा सण आहे. हा उत्सव भगवान सूर्य आणि अग्निदेवता यांना समर्पित आहे. सूर्य आणि अग्नी हे उर्जेचे सर्वात मोठे स्त्रोत मानले जातात. हा सण हिवाळ्याच्या प्रस्थानाचा आणि वसंत ऋतूच्या आगमनाचा शुभारंभ करतो. लोहरीची रात्र सर्वात थंड मानली जाते. या सणावर पिकांचे काही भाग पवित्र अग्नीत अर्पण केले जातात. असे केल्याने पीक देवांपर्यंत पोहोचते असे मानले जाते.
13 जानेवारी 2023 : ज्योतिषाचार्य डॉ. अनिश व्यास यांनी सांगितले की, 13 जानेवारी शुक्रवार रोजी लोहरी साजरी करण्यात येणार आहे. पंजाबीं लोकांसाठी हा सण खूप महत्त्वाचा आहे. या उत्सवाच्या दिवशी पंजाबी गाणी आणि नृत्यांचा आनंद लुटला जातो. हा सण प्रामुख्याने नवीन पीक काढणीच्या निमित्ताने साजरा केला जातो आणि सर्व नातेवाईक आणि कुटुंबातील सदस्य रात्री लोहरी जाळतात. अनेक लोककथा आणि पौराणिक कथा देखील लोहरीशी संबंधित आहेत, ज्यामुळे हा सण साजरा केला जातो. लोहरी हा सण, शेकोटी पेटवून त्याभोवती नाचून आणि आनंदाने साजरा करण्याचा सण आहे.
शेतकऱ्यांचा मुख्य सण : हरियाणा आणि हिमाचल प्रदेशसह देशभरात लोहरी साजरी केली जाते. या उत्सवात शेंगदाणे, तीळ, पॉपकॉर्न आणि शेंगदाणे खाण्याची आणि लोकांना प्रसाद म्हणून देण्याची विशेष परंपरा आहे. याआधी लोक संध्याकाळी आधी तीळ आणि शेंगदाणे आगीत टाकतात. कारण लोहरी हा शेतकऱ्यांचा मुख्य सण मानला जातो. अशा वेळी कापणीनंतर साजऱ्या होणाऱ्या सणामध्ये शेतकरी अग्निदेवतेला प्रसन्न करण्यासाठी लोहरी जाळतात आणि प्रदक्षिणा घालतात. लोहरीला गजक आणि रेवडी अर्पण करणे, खूप शुभ मानले जाते. होलिका दहन प्रमाणे लोहरीतही शेण आणि लाकडा पासुन छोटा ढीग बनवला जातो. कुटुंबातील सर्व सदस्य त्याच्याभोवती उभे राहतात आणि गाणे आणि नृत्य करून आनंद साजरा करतात. स्त्रिया त्यांच्या लहान मुलांना कडेवर घेऊन लोखंडी सळईने लोहरीला आग लावतात. असे मानले जाते की, यामुळे मूल निरोगी राहते आणि त्यावर वाईट दृष्टी पडत नाही.
अग्नी-सुर्यदेवतेचे आभार : हिंदू पौराणिक कथांमध्ये अग्नीला देवांचे प्रमुख मानले जाते. अशा परिस्थितीत अग्नीत अर्पण केलेल्या अन्नाचा काही भाग देवी-देवतांपर्यंत पोहोचतो, अशी लोहरी साजरी करणाऱ्या शेतकऱ्यांची श्रद्धा आहे. अशा प्रकारे लोक सूर्यदेव आणि अग्निदेव यांचे आभार मानतात. पंजाबच्या लोकांचा असा विश्वास आहे की, असे केल्याने प्रत्येकाला त्यांचे हक्क मिळतात आणि पृथ्वी मातेला चांगले पीक मिळते. कोणाला अन्नाची कमतरता नाही. पंजाबमध्ये हा सण खूप महत्त्वाचा मानला जातो. विशेष व्यक्तीचे लग्न झाल्यानंतर घरात राहून व ज्येष्ठांचे आशीर्वाद घेऊन लोहरी साजरी करणे आवश्यक मानले जाते.
धार्मिक महत्त्व : शेतकऱ्यांसाठी या सणाला विशेष महत्त्व आहे. तो या सणाकडे नवीन सुगीचे स्वागत म्हणून पाहतो. हिवाळ्याचा निरोप आणि वसंत ऋतूच्या आगमनाचे लक्षण म्हणूनही लोहरी सणाकडे पाहिले जाते. यावेळी 13 जानेवारी शुक्रवारी हा उत्सव साजरा केला जाणार आहे. या उत्सवात लोक रात्री अग्नी पेटवतात आणि त्याभोवती नाचतात. या अग्नीमध्ये गहू, शेंगदाणे आणि मक्का टाकला जातो. पंजाबी लोकांसाठी या सणाचे धार्मिक महत्त्वही विशेष आहे.
तिलोडी : लोहरीला पंजाबमध्ये 'तिलोडी' असेही म्हणतात. तिल आणि रोडी या शब्दापासून हा शब्द तयार झाला आहे. रोडी हा गूळ आणि भाकरीपासून बनवलेला पदार्थ आहे. लोहरीच्या दिवशी तीळ आणि गूळ खाण्याची आणि ते आपापसात वाटून घेण्याची परंपरा आहे. हा सण दुल्ला भट्टी आणि माता सती यांच्या दंतकथेशी संबंधित आहे. असे मानले जाते की, या दिवशी माता सतीने प्रजापती दक्षाच्या यज्ञात स्वतःला अग्नी दिला होता. यासोबतच या दिवशी लोकनायक दुल्ला भाटी यांनी मुघलांच्या दहशतीतून शीख मुलींची लाज वाचविली. आजही त्यांच्या स्मरणार्थ लोहरी सण साजरा केला जातो. लोक एकत्र लोकगीते गातात आणि ढोल वाजवतात.
आनंद साजरा करतात : पौष महिन्याच्या शेवटच्या रात्री लोहरी सण मोठ्या थाटामाटात साजरा केला जातो. लोहरी हा सण हिवाळ्याच्या शेवटी आणि वसंत ऋतूच्या आगमनानिमित्त साजरा केला जातो. या दिवशी लोक शेतात आणि कोठारांमध्ये गोळा होऊन लोहरी सण साजरा करतात. लोक संध्याकाळी लोहरी पेटवून आणि त्याभोवती गाणे आणि नृत्य करून हा दिवस साजरा करतात. या आगीत रेवडी, शेंगदाणे, तीळ, कणसे टाकण्याची परंपरा आहे. यासोबतच घराघरात विविध प्रकारचे पदार्थ तयार केले जातात. लोक नाचतात, गातात, एकमेकांसोबत आनंद साजरा करतात.
शुभ सण : असे मानले जाते की, नवविवाहित घरात, लोहरी मोठ्या धूमधडाक्यात साजरी केली जाते, मग तो लग्नाचा पहिला वाढदिवस असो किंवा मुलाचा जन्म असो. लोहरीच्या दिवशी अविवाहित मुली रंगीबेरंगी नवीन कपडे घालतात आणि घरोघरी जाऊन लोहरी मागतात. पौषातील थंडीपासून वाचण्यासाठी शेकोटी पेटवून लोक उष्णता मिळवतात आणि लोहरीची गाणीही गातात असा समज आहे. त्यात लहान मुले आणि म्हातारे सगळेच गाण्याच्या आणि ढोलाच्या तालावर नाचू लागतात. ढोलाच्या तालावर- गिधा आणि भांगडा देखील खेळला जातो.
